Elikteý sózder, túrleri
Taqyryby: Elikteý sózder, túrleri
Sabaqtyń maqsaty:
a) bilimdilik: elikteý sózder týraly túsinik berý, onyń basqa sóz taptarynan erekshelikterin tanytý, ómirden túrli mysaldar keltire otyryp, elikteý sózderdiń túrlerin uqtyrý;
á) damytýshylyq: oqýshylardyń sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý, sóıleý tilin, oı júıeleý sheberligin damytý;
b) tárbıelik: til óneriniń qudiretin uǵyna bilýge, jınaqylyqqa, eńbeksúıgishtikke tárbıeleý;
Sabaqtyń túri: jańa taqyrypty meńgertý.
Sabaqtyń ádisi: synı turǵysynan oılaý (toppen, juppen jumys, salystyrý, Venn dıagramsy, BBÚ, semantıkalyq karta).
Kórnekiligi: sýretter, keste, oıynshyqtar, úlestirmeli qaǵazdar, ınteraktıvti taqta, vıdeo fılm.
Pánaralyq baılanys: ádebıet, mýzyka, jaratylystaný.
Kútiletin nátıje:
1. Elikteý sózder týraly tolyq málimet alady.
2. Elikteý sózderdiń basqa sóz taptarynan erekshelikterin biledi.
3. Elikteý sózderdiń túrlerin ajyratyp, mysal arqyly dáleldeı alady.
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý bólimi.
- oqýshylarmen sálemdesý, tanysý;
- oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý;
Árbir sabaǵym tómendegideı tálim sátimen bastalady.
Tálim sáti:
- Árbir adam?
- Týysym, dosym, juraǵat.
- Árbir isim?
- Tirek, tirlik, adaldyq.
- Árbir sabaq?
- Úırený, uǵý, ulaǵat.
Olaı bolsa búgingi sabaǵymyzdyń taqyryby, maqsaty jáne josparymen tanystyraıyn.
İİ. Úıge berilgen sabaqty pysyqtaý.
Slaıd boıynsha úı tapsyrmasyn tekserý. Suraq - jaýap ádisi boıynsha jáne ınteraktıvti taqta arqyly jaýap beredi.
- Qazaq tilinde qansha sóz taby bar?
- Ústeý degenimiz ne?
- Ústeýdiń jasalý joly qandaı?
Mys. Erteń (aıtylýy boıynsha jazylady), ala jazdaı (bólek jazylady), kózbe - kóz (defıs arqyly jazylady), búgin (birge jazylady). Úı tapsyrmasyn «Danalyq aǵashy» arqyly qorytyndylap, jańa sabaqqa kirisemiz.
İİİ. Jańa sabaq.
1. Qyzyǵýshylyqty oıatý. «Zertteý sheberhanasy» is - tájirıbe arqyly oqýshylardyń sabaqqa qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
- Balalar, ómir - kúrdeli qubylys. Onyń kúrdeliligi sol – tańymyz atqannan kúnimiz batqanǵa deıin qanshama is - áreketter oryndaýdamyz. Biz kózben kórý, qulaqpen estý arqyly osyndaı kúrdeli qubylystardy anyqtaımyz.
(Elikteý sózderdi uqtyrý úshin taqtadaǵy sýretterdi kórsetip, ómir qubylystarynan túrli mysaldar keltirip, is - tájirıbe arqyly, mysaly oıynshyqtardy paıdalanyp túrli dybystardy tyńdaıdy, qımyldar kórsetiledi)
Janyp jatqan otqa sý quıamyz
Suraq: - Ot qaıtip sóndi?
Jaýap: - Ot byj etip sóndi.
Saǵat alamyn da, ústel ústine qoıamyn.
Suraq: - Saǵat qalaı júrip tur?
Balalardyń jaýaby: - Saǵat tyq - tyq etip júrip tur.
- Balalar, osy dybystardy qaı sezim múshemizben qabyldadyq?
- Qulaǵymyzben estidik.
Oqýshynyń atyn atap ózine qaratý.
- Qaısar qalaı qarady?
- Qaısar jalt qarady.
– Aıý qalaı júredi?
- Aıý qorbań - qorbań etedi.
- Oqýshylar, osydan qımyldy estidik pe, álde kórdik pe?
- Kózimizben kórdik.
2. Maǵynany taný.
Sonymen, oqýshylar, tabıǵattaǵy, kúndelikti ómirdegi dybystardy, qımyldardy estip nemese kózben kórip baıqaıdy ekenbiz. Taqtaǵa kúnniń jady, jańa sabaqtyń taqyryby jazylady. Oqýshylar osy kezde dápterlerine jazady.
(Erejeni jańaǵy mysaldardan aıtyp shyǵarý)
Aınaladaǵy (tabıǵattaǵy) ár túrli qubylystardyń dybystaryna, qımyl - áreketine elikteýmen nemese olardyń beınelerimen baılanysty týǵan sózder elikteý sózder dep atalady.
Mysaly: tyrs (etti), gúrs (etti), jalt - jult, qańǵyr - kúńgir t. b.
Mysaldardan kóringendeı, elikteý sózderdiń basqa sóz taptarynan ózindik erekshelikteri bar.
Birinshiden, bul sózder aınaladaǵy qubylystardyń ár túrli dybystarynan estý arqyly jáne túrli qımyldaryna elikteýden týǵan. Sondyqtan da olar elikteý sózder dep atalady.
Ekinshiden, elikteý sózder kóbinese kómekshi etistiktermen (negizinen et) tirkesip nemese qaıtalanyp, qosarlanyp qabyldanady. Elikteý sózder maǵynasy jaǵynan aınaladaǵy ár túrli dybysqa jáne jeke qımylǵa, is - áreketke elikteýdi bildirýine baılanysty elikteýish sózder jáne beıneleýish sózder bolyp ekige bólinedi.
Oqýshylar oqýlyqtan 304 - jattyǵýdy aýyzsha, 300 - jattyǵýdy taqtaǵa oryndaıdy. Sondaı - aq «Ádebıet» oqýlyǵynan B. Soqpaqbaevtyń «Meniń atym Qoja» povesinen elikteý sózder qatysqan sóılemderdi taýyp oqıdy.
Sergitý sáti. «Qımyldasań qımylda» oıyny. Qaǵazǵa jazylǵan sózderdi oqýshylar bir - birlep alyp, ony qımylmen kórsetedi.
«Poezıa mınýty»
Abaıdyń «Boıy bulǵań» óleńin oqylady. Oqýshylar óleńnen elikteý sózderdi tabady.
Sınkveın ádisi. « 5jol óleń». Oqýshylar tómendegi úlgi boıynsha jumystanady.
1. Kim? Ne? (bir sóz) qarǵa
2. Qandaı? (eki sóz) ala, qara
3. Ne isteıdi? (úsh sóz) qarqyldaıdy, ushady, qonady.
4. Sóılem (tórt sóz) Ala qarǵa qarq-qarq etip ushady.
5. Sınonımi (bir sóz) qus
3. Oı tolǵanys.
Jańa taqyrypty qanshalyqty meńgergendikterin baıqaý úshin tómendegideı tapsyrmalar oryndalady.
Taqtada kórsetilgen «Semantıkalyq kartany» toltyrý, toppen «Oramal tastaý» oıyny oınalady. Oıynnyń sharty: synyptaǵy qatar boıynsha balalar úsh topqa bólinedi. Birinshi toptan bir bala oramaldy alyp elikteý sózdiń bir syńaryn aıtady da, oramaldy kelesi topqa laqtyrady. Ol oqýshy sol sózdiń ekinshi syńaryn taýyp aıtýy qajet.
Eger oqýshy ekinshi syńaryn taba almasa taqtaǵa shyǵyp berilgen sózge morfologıalyq taldaý jasaıdy.
Venn dıagramsyn oqýshylar toltyrady. Ortaq belgisi: elikteý sóz, sóz taby, qaıtalaný, qosarlaný arqyly jasalady. Aıyrmashylyǵy: elikteýish sóz qulaqpen estımiz; Beıneleýish sózder: tabıǵattaǵy zattardyń qozǵalysyn, kúıin kózben kóremiz.
Terme dıktanty.
Dıktant oqylǵan ýaqytta oqýshylar kezdesken elikteý sózderdi terip jazady.
Oıtolǵaý.
Vıdeodan kóktemgi tabıǵat kórinisi kórsetiledi de, oqýshylar alǵan áserin elikteý sózderdi paıdalana otyryp oıtolǵaý jazyp, oqıdy.
Úıge tapsyrma:
Erejeni jattaý. 305 - jattyǵý, 306 - jattyǵý.
Baǵalaý.
Sabaq barysynda alǵan dóńgeleksheleri boıynsha oqýshylar baǵalanady.
Qorytyndylaý. Búgingi sabaǵymyzdy qorytyndylaı kele BBÚ strategıasyn usynamyn, árkim óz pikirin jazady.
Elikteý sózderdi qatystyryp qurastyrǵan óz óleńimmen sabaqty aıaqtaımyn:
Sart - sart etip saǵat tili tyqyldap,
Aıaqtalyp keldi mine sabaqta.
Dúrs - dúrs etip júregimiz lúpildep,
Kútip edik qalaı ótip shyǵar dep.
Rızamyn, balalar, men senderge
Shyp - shyp terlep, top - top etip,
Tars - turs etpeı, úlgerdińder bárine.
«Qyńq» demedi eshkim de,
«Yrjań - yrjań» kúle bered barlyǵy.
Jalt - jult janyp, sylań qaǵyp,
Aman - saý bop júre bergiń bárińde.
Saý bolyńdar!
Sabaqtyń maqsaty:
a) bilimdilik: elikteý sózder týraly túsinik berý, onyń basqa sóz taptarynan erekshelikterin tanytý, ómirden túrli mysaldar keltire otyryp, elikteý sózderdiń túrlerin uqtyrý;
á) damytýshylyq: oqýshylardyń sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý, sóıleý tilin, oı júıeleý sheberligin damytý;
b) tárbıelik: til óneriniń qudiretin uǵyna bilýge, jınaqylyqqa, eńbeksúıgishtikke tárbıeleý;
Sabaqtyń túri: jańa taqyrypty meńgertý.
Sabaqtyń ádisi: synı turǵysynan oılaý (toppen, juppen jumys, salystyrý, Venn dıagramsy, BBÚ, semantıkalyq karta).
Kórnekiligi: sýretter, keste, oıynshyqtar, úlestirmeli qaǵazdar, ınteraktıvti taqta, vıdeo fılm.
Pánaralyq baılanys: ádebıet, mýzyka, jaratylystaný.
Kútiletin nátıje:
1. Elikteý sózder týraly tolyq málimet alady.
2. Elikteý sózderdiń basqa sóz taptarynan erekshelikterin biledi.
3. Elikteý sózderdiń túrlerin ajyratyp, mysal arqyly dáleldeı alady.
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý bólimi.
- oqýshylarmen sálemdesý, tanysý;
- oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý;
Árbir sabaǵym tómendegideı tálim sátimen bastalady.
Tálim sáti:
- Árbir adam?
- Týysym, dosym, juraǵat.
- Árbir isim?
- Tirek, tirlik, adaldyq.
- Árbir sabaq?
- Úırený, uǵý, ulaǵat.
Olaı bolsa búgingi sabaǵymyzdyń taqyryby, maqsaty jáne josparymen tanystyraıyn.
İİ. Úıge berilgen sabaqty pysyqtaý.
Slaıd boıynsha úı tapsyrmasyn tekserý. Suraq - jaýap ádisi boıynsha jáne ınteraktıvti taqta arqyly jaýap beredi.
- Qazaq tilinde qansha sóz taby bar?
- Ústeý degenimiz ne?
- Ústeýdiń jasalý joly qandaı?
Mys. Erteń (aıtylýy boıynsha jazylady), ala jazdaı (bólek jazylady), kózbe - kóz (defıs arqyly jazylady), búgin (birge jazylady). Úı tapsyrmasyn «Danalyq aǵashy» arqyly qorytyndylap, jańa sabaqqa kirisemiz.
İİİ. Jańa sabaq.
1. Qyzyǵýshylyqty oıatý. «Zertteý sheberhanasy» is - tájirıbe arqyly oqýshylardyń sabaqqa qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
- Balalar, ómir - kúrdeli qubylys. Onyń kúrdeliligi sol – tańymyz atqannan kúnimiz batqanǵa deıin qanshama is - áreketter oryndaýdamyz. Biz kózben kórý, qulaqpen estý arqyly osyndaı kúrdeli qubylystardy anyqtaımyz.
(Elikteý sózderdi uqtyrý úshin taqtadaǵy sýretterdi kórsetip, ómir qubylystarynan túrli mysaldar keltirip, is - tájirıbe arqyly, mysaly oıynshyqtardy paıdalanyp túrli dybystardy tyńdaıdy, qımyldar kórsetiledi)
Janyp jatqan otqa sý quıamyz
Suraq: - Ot qaıtip sóndi?
Jaýap: - Ot byj etip sóndi.
Saǵat alamyn da, ústel ústine qoıamyn.
Suraq: - Saǵat qalaı júrip tur?
Balalardyń jaýaby: - Saǵat tyq - tyq etip júrip tur.
- Balalar, osy dybystardy qaı sezim múshemizben qabyldadyq?
- Qulaǵymyzben estidik.
Oqýshynyń atyn atap ózine qaratý.
- Qaısar qalaı qarady?
- Qaısar jalt qarady.
– Aıý qalaı júredi?
- Aıý qorbań - qorbań etedi.
- Oqýshylar, osydan qımyldy estidik pe, álde kórdik pe?
- Kózimizben kórdik.
2. Maǵynany taný.
Sonymen, oqýshylar, tabıǵattaǵy, kúndelikti ómirdegi dybystardy, qımyldardy estip nemese kózben kórip baıqaıdy ekenbiz. Taqtaǵa kúnniń jady, jańa sabaqtyń taqyryby jazylady. Oqýshylar osy kezde dápterlerine jazady.
(Erejeni jańaǵy mysaldardan aıtyp shyǵarý)
Aınaladaǵy (tabıǵattaǵy) ár túrli qubylystardyń dybystaryna, qımyl - áreketine elikteýmen nemese olardyń beınelerimen baılanysty týǵan sózder elikteý sózder dep atalady.
Mysaly: tyrs (etti), gúrs (etti), jalt - jult, qańǵyr - kúńgir t. b.
Mysaldardan kóringendeı, elikteý sózderdiń basqa sóz taptarynan ózindik erekshelikteri bar.
Birinshiden, bul sózder aınaladaǵy qubylystardyń ár túrli dybystarynan estý arqyly jáne túrli qımyldaryna elikteýden týǵan. Sondyqtan da olar elikteý sózder dep atalady.
Ekinshiden, elikteý sózder kóbinese kómekshi etistiktermen (negizinen et) tirkesip nemese qaıtalanyp, qosarlanyp qabyldanady. Elikteý sózder maǵynasy jaǵynan aınaladaǵy ár túrli dybysqa jáne jeke qımylǵa, is - áreketke elikteýdi bildirýine baılanysty elikteýish sózder jáne beıneleýish sózder bolyp ekige bólinedi.
Oqýshylar oqýlyqtan 304 - jattyǵýdy aýyzsha, 300 - jattyǵýdy taqtaǵa oryndaıdy. Sondaı - aq «Ádebıet» oqýlyǵynan B. Soqpaqbaevtyń «Meniń atym Qoja» povesinen elikteý sózder qatysqan sóılemderdi taýyp oqıdy.
Sergitý sáti. «Qımyldasań qımylda» oıyny. Qaǵazǵa jazylǵan sózderdi oqýshylar bir - birlep alyp, ony qımylmen kórsetedi.
«Poezıa mınýty»
Abaıdyń «Boıy bulǵań» óleńin oqylady. Oqýshylar óleńnen elikteý sózderdi tabady.
Sınkveın ádisi. « 5jol óleń». Oqýshylar tómendegi úlgi boıynsha jumystanady.
1. Kim? Ne? (bir sóz) qarǵa
2. Qandaı? (eki sóz) ala, qara
3. Ne isteıdi? (úsh sóz) qarqyldaıdy, ushady, qonady.
4. Sóılem (tórt sóz) Ala qarǵa qarq-qarq etip ushady.
5. Sınonımi (bir sóz) qus
3. Oı tolǵanys.
Jańa taqyrypty qanshalyqty meńgergendikterin baıqaý úshin tómendegideı tapsyrmalar oryndalady.
Taqtada kórsetilgen «Semantıkalyq kartany» toltyrý, toppen «Oramal tastaý» oıyny oınalady. Oıynnyń sharty: synyptaǵy qatar boıynsha balalar úsh topqa bólinedi. Birinshi toptan bir bala oramaldy alyp elikteý sózdiń bir syńaryn aıtady da, oramaldy kelesi topqa laqtyrady. Ol oqýshy sol sózdiń ekinshi syńaryn taýyp aıtýy qajet.
Eger oqýshy ekinshi syńaryn taba almasa taqtaǵa shyǵyp berilgen sózge morfologıalyq taldaý jasaıdy.
Venn dıagramsyn oqýshylar toltyrady. Ortaq belgisi: elikteý sóz, sóz taby, qaıtalaný, qosarlaný arqyly jasalady. Aıyrmashylyǵy: elikteýish sóz qulaqpen estımiz; Beıneleýish sózder: tabıǵattaǵy zattardyń qozǵalysyn, kúıin kózben kóremiz.
Terme dıktanty.
Dıktant oqylǵan ýaqytta oqýshylar kezdesken elikteý sózderdi terip jazady.
Oıtolǵaý.
Vıdeodan kóktemgi tabıǵat kórinisi kórsetiledi de, oqýshylar alǵan áserin elikteý sózderdi paıdalana otyryp oıtolǵaý jazyp, oqıdy.
Úıge tapsyrma:
Erejeni jattaý. 305 - jattyǵý, 306 - jattyǵý.
Baǵalaý.
Sabaq barysynda alǵan dóńgeleksheleri boıynsha oqýshylar baǵalanady.
Qorytyndylaý. Búgingi sabaǵymyzdy qorytyndylaı kele BBÚ strategıasyn usynamyn, árkim óz pikirin jazady.
Elikteý sózderdi qatystyryp qurastyrǵan óz óleńimmen sabaqty aıaqtaımyn:
Sart - sart etip saǵat tili tyqyldap,
Aıaqtalyp keldi mine sabaqta.
Dúrs - dúrs etip júregimiz lúpildep,
Kútip edik qalaı ótip shyǵar dep.
Rızamyn, balalar, men senderge
Shyp - shyp terlep, top - top etip,
Tars - turs etpeı, úlgerdińder bárine.
«Qyńq» demedi eshkim de,
«Yrjań - yrjań» kúle bered barlyǵy.
Jalt - jult janyp, sylań qaǵyp,
Aman - saý bop júre bergiń bárińde.
Saý bolyńdar!
You Might Also Like
