Erlik urpaqqa mura
Tárbıe saǵatynyń taqyryby: Erlik - urpaqqa mura.
Maqsaty: Oqýshylardy týǵan jerin, Otanyn súıýge, halqyna adal qyzmet etýge tárbıeleý. Olardyń dostyq, adamgershilik qasıetterin, patrıottyq sezimderin damytý.
Kórnekiligi: sharlar, urandar, Aýǵanstan jeriniń kartasy.
Sabaq jospary:
İ. Uıymdastyrý.
İİ. Merekelik ádebı - mýzykalyq montaj.
İİİ. Aýǵan soǵysynyń ardagerlerimen suhbat.
İÚ. Quttyqtaýlar.
Ótý barysy: İ. Uıymdastyrý.
İİ. Merekelik ádebı - mýzykalyq montaj.
Kirispe sóz
Muǵalim sózi: 1979 jyly 12 jeltoqsanda Keńes Odaǵy basshylarynyń shaǵyn toby L. I. Brejnev, Iý. V. Andropov, M. A. Sýslov, D. F. Ýstınov, N. A. Gromyko Aýǵanystanǵa keńes áskerin engizý týraly sheshim qabyldady. Sóıtip 1979 jyly 25 jeltoqsanda KSRO áskerleri Aýǵanstan shekarasynan ótip onda 1989 jyldyń aqpanyna deıin soǵys qımyldaryn júrgizdi. Qazaqstan aýǵan soǵysyna 22 000 adam qatysyp, olardyń 761 adam qaza tapty, 21 adam habarsyz ketti. 23 jyl buryn 1989 jyldyń 15 aqpanynda Keńes áskerleri aýǵan jerinen birjolata shyqty. On jylǵa sozylǵan bul soǵystan elge qaıtqan jaýyngerlerdiń kóbi múgedek bolyp oraldy. Talaıy jat jer topyraǵyn qushty. Bul soǵysta TMD elderiniń 15000 jýyq adamy qurban boldy. «Erlik qashan da elge mura, urpaqqa - uran» bolatyny belgili. Sonyń bir úlgisi retinde aýǵan maıdanynyń ardager jaýyngerlerimiz ortamyzda. Búgingi bizdiń «Erlik - urpaqqa mura» atty tárbıe saǵatymyzdyń «Internasıonalıs – jaýynger» sizge arnalady.
Beıbit jastar tirligine Aýǵanstandaǵy shıelenisti jaǵdaı, arty soǵysqa aınalǵan sumdyqtyń yzǵary kelip aralasty. Internasıonalıs – sarbazdar atanǵan qyrshyn jastar avtomat oqpanyn qysa ustap, kórmegen - bilmegen, taýly - tasty Aýǵan jerine taǵy da soǵysqa attandy.
Shyńǵyrlaýdyń aýasy daryp, sýy shıratqan baýyrlarymyz bul soǵysta da tamasha erliktiń úlgilerin kórsete bildi. Bul kúnde aýdan ortalyǵynda Aýǵan jerinde qaza tapqan D. Hamıtov jáne sol sıaqty ásker qatarynan oralmaǵan D. Beschasov, S. Goptarenko, R. Kaımýldıev syndy bozdaqtarǵa eskertkish – belgi qoıylǵan. Osy jerde sonaý qýǵyn - súrgin zamanynan zar tartyp, syr sherter jazyqsyz qýdalanǵandar eskertkishi de oryn alǵan. Bul únsiz belgiler keleshek urpaqqa Shyńǵyrlaý shejiresinen, onyń ótkeninen syr shertetin bolady.
Aýǵan qandy qasabynan aman oralǵan jerlesterimiz B. Baımýkashev, S. Badákov, V. Nıkolaev búginde halyq sharýashylyǵynyń ár túrli salalarynda qyzmet etýde.
Dıdardyń ákesi Tileýhaıyr aǵamyz ulyn kishkentaı shaǵynan – aq qazaq halqynyń maqtany bolyp kele jatqan batyr babalarymyz – Abylaı han, Bógenbaı, Naýryzbaı rýhyn úlgi etip ósirýge tyrysty. Ózi de mektepte muǵalim Tileýhaıyr aǵa Otan, týǵan el men jer týraly bala qıalynyń qanattanýynan esh bilgenin aıaǵan joq. Januıadaǵy bıik rýhanı talǵam bala tárbıesine oń áserin tıgizbeı qoımady. Dıdar kishipeıil, eńbekqor bolyp ósti. Mektepte de úzdik oqýshynyń biri boldy. Mektepten soń áke ruqsatymen DOSAAF - qa túsip júrgizýshilik kýrsyn bitirdi. İle – shala 1979 jyly mamyr aıynda áskerge shaqyryldy. Júrgizýshi mamandyǵyn áskerde jalǵastyrǵan Dıdar bilikti júrgizýshige aınaldy. Alaıda sál keıin bul biliktilik naǵyz qandy qasap – soǵys ishinde talaı járdemin tıgizdi. Óıtkeni ol sol kezdegi Aýǵan jerinde áskerı qyzmette edi. Ol únemi úıge hattar joldap otyratyn, elge oralatyn kez de jaqyndaǵan bolatyn.
Aýǵanstan. Tili men tilegi bólek, oı - shuńqyry tanys emes osynaý jat elde áskerı jaýyngerler ıyǵyna el basshylarynyń saıası qateliginiń zil salmaǵy túsip edi. Tońmoıyn totalıtarlyq saıasat Aýǵanstanda gúldengen óńir, mamyrajaı ómir jasaımyz dep jergilikti jurtshylyqty úgitteýmen boldy. Osy maqsatty aýyl – qyshlaqtarǵa úgit brıgadalary baryp jumys istedi. Ekonomıkasy quldyrap, mesheý qalǵan, ashtyq pen aýrý jaılaǵan bul eldiń halqyna gýmanıtarlyq járdem kóptep jasalyndy. Úzdiksiz aǵylǵan azyq - túlik, dári - dármek t. b. kómek kerýenderi buqara halyqtyń keıbir bóligin ashtyq pen aýrý tyrnaǵynan aman alyp qaldy. Degenmen bir úzim nan, shynaıy járdemniń ózi kezdeısoq atylǵan oq, jarylǵan bombadan opat bolǵan týys pen baýyr ornyn toltyra alar ma. Bastaryna tóngen barsha soǵys zaýalyn áskerılerden kórgen halyq báribir qaıraýly qanjaryn jeń ishinde ustaýmen júrdi. Kez – kelgen utymdy sát bizdiń Keńestik jaýyngerler úshin qapysyz qaýip sáti bolýy ábden múmkin edi. Bul aty joq soǵys, sebepsiz sumdyq 15 myń jastyń ómirin qıdy. Sol kezdegi soqyr saıasattyń tajal izi áli kúnge jarasy jazylmaıtyn dertke aınaldy.
Dıdar da osy qandy - qyrǵyn ishinde kóligin toqtatpaı júrip kele jatty. Kidirý, irkilý múmkin emes edi, óıtkeni ol - balalardy nansyz, joldastaryn oqsyz, dári - dármeksiz, ıaǵnı dármensiz qaldyrýmen teń edi. Aýǵan jeriniń taý joly menen muz taıǵaǵy, qar kóshkini sekildi qaýiptiń bárin umyta júrip, táýlikti – táýlikke ulastyryp jumys isteýge týra keldi. Onyń júkti ýaqytynda, aıtylǵan jerge jetkizýden basqa oıy da, maqsaty da bolǵan emes, árıne arman qýyp, qıaldaıtyn kezeń emes edi bul. 1980 jyldyń 19 maýsymyna deıin ol ajal aranynan sytylyp – aq ketip júrdi. Árbir burylys, árbir asýdan tosqan qaýip yzǵary júrgizýshiler úshin asa qaýipti de edi. Tap sol kúni «ańdyǵanyn almaı qoımaıtyn» ajal azýy qaıran jasty qorǵasyn tabytqa alyp urǵan edi. Onyń mashınasy jol jıeginde atylǵan oqtan saý - tamtyǵy joq, janyp jatty.
Bul áli ýyty tarqamaǵan, eske alý qıynǵa túsetin asa aýyr qaza. Jańa japyraq jaıǵan jas ómirdiń mezgilsiz, sebepsiz orylýy edi. Biraq ol óz halqynyń atyn álemge birneshe qaıtalatyp, ult rýhyn bıik ustap ketti. Qazaq degen halyqtyń uldarynyń tabandy, tózimdi de erjúrek keletinin dáleldep ketti. Búginde er ulannyń týǵan aýylynda mektepke aty berilgen, ol otyrǵan parta úzdikter ǵana otyratyn aıaýly oryn. Ózi máńgi meken tapqan zıraty da osy Shyńǵyrlaý aýylynda.
«Aýǵanstannyń razy halyqtarynan», «Internasıonal – jaýynger» medaldary men qaza tapqannan keıin «Qyzyl juldyz» ordenimen marapattaldy. KSRO Joǵarǵy Prezıdıýmynyń Qurmet gramotasyn ıelengen.
Maqsaty: Oqýshylardy týǵan jerin, Otanyn súıýge, halqyna adal qyzmet etýge tárbıeleý. Olardyń dostyq, adamgershilik qasıetterin, patrıottyq sezimderin damytý.
Kórnekiligi: sharlar, urandar, Aýǵanstan jeriniń kartasy.
Sabaq jospary:
İ. Uıymdastyrý.
İİ. Merekelik ádebı - mýzykalyq montaj.
İİİ. Aýǵan soǵysynyń ardagerlerimen suhbat.
İÚ. Quttyqtaýlar.
Ótý barysy: İ. Uıymdastyrý.
İİ. Merekelik ádebı - mýzykalyq montaj.
Kirispe sóz
Muǵalim sózi: 1979 jyly 12 jeltoqsanda Keńes Odaǵy basshylarynyń shaǵyn toby L. I. Brejnev, Iý. V. Andropov, M. A. Sýslov, D. F. Ýstınov, N. A. Gromyko Aýǵanystanǵa keńes áskerin engizý týraly sheshim qabyldady. Sóıtip 1979 jyly 25 jeltoqsanda KSRO áskerleri Aýǵanstan shekarasynan ótip onda 1989 jyldyń aqpanyna deıin soǵys qımyldaryn júrgizdi. Qazaqstan aýǵan soǵysyna 22 000 adam qatysyp, olardyń 761 adam qaza tapty, 21 adam habarsyz ketti. 23 jyl buryn 1989 jyldyń 15 aqpanynda Keńes áskerleri aýǵan jerinen birjolata shyqty. On jylǵa sozylǵan bul soǵystan elge qaıtqan jaýyngerlerdiń kóbi múgedek bolyp oraldy. Talaıy jat jer topyraǵyn qushty. Bul soǵysta TMD elderiniń 15000 jýyq adamy qurban boldy. «Erlik qashan da elge mura, urpaqqa - uran» bolatyny belgili. Sonyń bir úlgisi retinde aýǵan maıdanynyń ardager jaýyngerlerimiz ortamyzda. Búgingi bizdiń «Erlik - urpaqqa mura» atty tárbıe saǵatymyzdyń «Internasıonalıs – jaýynger» sizge arnalady.
Beıbit jastar tirligine Aýǵanstandaǵy shıelenisti jaǵdaı, arty soǵysqa aınalǵan sumdyqtyń yzǵary kelip aralasty. Internasıonalıs – sarbazdar atanǵan qyrshyn jastar avtomat oqpanyn qysa ustap, kórmegen - bilmegen, taýly - tasty Aýǵan jerine taǵy da soǵysqa attandy.
Shyńǵyrlaýdyń aýasy daryp, sýy shıratqan baýyrlarymyz bul soǵysta da tamasha erliktiń úlgilerin kórsete bildi. Bul kúnde aýdan ortalyǵynda Aýǵan jerinde qaza tapqan D. Hamıtov jáne sol sıaqty ásker qatarynan oralmaǵan D. Beschasov, S. Goptarenko, R. Kaımýldıev syndy bozdaqtarǵa eskertkish – belgi qoıylǵan. Osy jerde sonaý qýǵyn - súrgin zamanynan zar tartyp, syr sherter jazyqsyz qýdalanǵandar eskertkishi de oryn alǵan. Bul únsiz belgiler keleshek urpaqqa Shyńǵyrlaý shejiresinen, onyń ótkeninen syr shertetin bolady.
Aýǵan qandy qasabynan aman oralǵan jerlesterimiz B. Baımýkashev, S. Badákov, V. Nıkolaev búginde halyq sharýashylyǵynyń ár túrli salalarynda qyzmet etýde.
Dıdardyń ákesi Tileýhaıyr aǵamyz ulyn kishkentaı shaǵynan – aq qazaq halqynyń maqtany bolyp kele jatqan batyr babalarymyz – Abylaı han, Bógenbaı, Naýryzbaı rýhyn úlgi etip ósirýge tyrysty. Ózi de mektepte muǵalim Tileýhaıyr aǵa Otan, týǵan el men jer týraly bala qıalynyń qanattanýynan esh bilgenin aıaǵan joq. Januıadaǵy bıik rýhanı talǵam bala tárbıesine oń áserin tıgizbeı qoımady. Dıdar kishipeıil, eńbekqor bolyp ósti. Mektepte de úzdik oqýshynyń biri boldy. Mektepten soń áke ruqsatymen DOSAAF - qa túsip júrgizýshilik kýrsyn bitirdi. İle – shala 1979 jyly mamyr aıynda áskerge shaqyryldy. Júrgizýshi mamandyǵyn áskerde jalǵastyrǵan Dıdar bilikti júrgizýshige aınaldy. Alaıda sál keıin bul biliktilik naǵyz qandy qasap – soǵys ishinde talaı járdemin tıgizdi. Óıtkeni ol sol kezdegi Aýǵan jerinde áskerı qyzmette edi. Ol únemi úıge hattar joldap otyratyn, elge oralatyn kez de jaqyndaǵan bolatyn.
Aýǵanstan. Tili men tilegi bólek, oı - shuńqyry tanys emes osynaý jat elde áskerı jaýyngerler ıyǵyna el basshylarynyń saıası qateliginiń zil salmaǵy túsip edi. Tońmoıyn totalıtarlyq saıasat Aýǵanstanda gúldengen óńir, mamyrajaı ómir jasaımyz dep jergilikti jurtshylyqty úgitteýmen boldy. Osy maqsatty aýyl – qyshlaqtarǵa úgit brıgadalary baryp jumys istedi. Ekonomıkasy quldyrap, mesheý qalǵan, ashtyq pen aýrý jaılaǵan bul eldiń halqyna gýmanıtarlyq járdem kóptep jasalyndy. Úzdiksiz aǵylǵan azyq - túlik, dári - dármek t. b. kómek kerýenderi buqara halyqtyń keıbir bóligin ashtyq pen aýrý tyrnaǵynan aman alyp qaldy. Degenmen bir úzim nan, shynaıy járdemniń ózi kezdeısoq atylǵan oq, jarylǵan bombadan opat bolǵan týys pen baýyr ornyn toltyra alar ma. Bastaryna tóngen barsha soǵys zaýalyn áskerılerden kórgen halyq báribir qaıraýly qanjaryn jeń ishinde ustaýmen júrdi. Kez – kelgen utymdy sát bizdiń Keńestik jaýyngerler úshin qapysyz qaýip sáti bolýy ábden múmkin edi. Bul aty joq soǵys, sebepsiz sumdyq 15 myń jastyń ómirin qıdy. Sol kezdegi soqyr saıasattyń tajal izi áli kúnge jarasy jazylmaıtyn dertke aınaldy.
Dıdar da osy qandy - qyrǵyn ishinde kóligin toqtatpaı júrip kele jatty. Kidirý, irkilý múmkin emes edi, óıtkeni ol - balalardy nansyz, joldastaryn oqsyz, dári - dármeksiz, ıaǵnı dármensiz qaldyrýmen teń edi. Aýǵan jeriniń taý joly menen muz taıǵaǵy, qar kóshkini sekildi qaýiptiń bárin umyta júrip, táýlikti – táýlikke ulastyryp jumys isteýge týra keldi. Onyń júkti ýaqytynda, aıtylǵan jerge jetkizýden basqa oıy da, maqsaty da bolǵan emes, árıne arman qýyp, qıaldaıtyn kezeń emes edi bul. 1980 jyldyń 19 maýsymyna deıin ol ajal aranynan sytylyp – aq ketip júrdi. Árbir burylys, árbir asýdan tosqan qaýip yzǵary júrgizýshiler úshin asa qaýipti de edi. Tap sol kúni «ańdyǵanyn almaı qoımaıtyn» ajal azýy qaıran jasty qorǵasyn tabytqa alyp urǵan edi. Onyń mashınasy jol jıeginde atylǵan oqtan saý - tamtyǵy joq, janyp jatty.
Bul áli ýyty tarqamaǵan, eske alý qıynǵa túsetin asa aýyr qaza. Jańa japyraq jaıǵan jas ómirdiń mezgilsiz, sebepsiz orylýy edi. Biraq ol óz halqynyń atyn álemge birneshe qaıtalatyp, ult rýhyn bıik ustap ketti. Qazaq degen halyqtyń uldarynyń tabandy, tózimdi de erjúrek keletinin dáleldep ketti. Búginde er ulannyń týǵan aýylynda mektepke aty berilgen, ol otyrǵan parta úzdikter ǵana otyratyn aıaýly oryn. Ózi máńgi meken tapqan zıraty da osy Shyńǵyrlaý aýylynda.
«Aýǵanstannyń razy halyqtarynan», «Internasıonal – jaýynger» medaldary men qaza tapqannan keıin «Qyzyl juldyz» ordenimen marapattaldy. KSRO Joǵarǵy Prezıdıýmynyń Qurmet gramotasyn ıelengen.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
