InfoHub Logo

«Qyzylorda OPD EQQİQB tarapynan jarıalanǵan baıqaýǵa»      

Jastardyń búgingi mindeti – oqý, bilim, tárbıe jumystary. Jastar búgin sózden iske kóshetin zaman. Bilimsiz istiń reti bolmaıdy. Sondyqtan, jastardyń jalpy nazary mektepke aýdarylýy kerek.
Ǵanı Muratbaev

Tirshilik ataýlyǵa berilgen eń úlken syı – ol ómir. Ómirde qýanysh ta, qaıǵy da, jeńis te, jeńilis te qatar júredi. Sol sebepti, ómir adamzat ataýlydan mol qajyr-qaıratty, jigerlilikti, tabandylyqty talap etedi. Al, mundaı qasıetter adam boıynda álsiregen ýaqytta rýh quldyraıtyny anyq. Basqa tirshilik ataýlydan da ereksheligimiz sonda, ıaǵnı, sanamyzben isimizdi basqarý. Joǵarydaǵy epıgrafta keltirilgen ult perzenti, Shyǵys jastaryn uıymdastyrýshy, qoǵam qaıratkeri Ǵanı Muratbaevtyń qanatty sózi qaı dáýir bolmasyn mánin joımaıtyny anyq. Árıne, qazirgi jastardyń búgingi mindeti-oqý, bilim, tárbıe. Bir ǵana mysal, osydan bir jyl burynǵy jastar men jasóspirimderdiń pandemıa kezindegi jaǵdaıyna kóńil aýdaraıyqshy. Balalar parta men taqtanyń qadirin bilip, ata-anadan keıingi janashyry- muǵalim ekenin kesh te bolsa túsindi. «Apaı, mektepke qashan baramyz?» dep, suraq jaýdyrǵan oqýshylar sany kóbeıdi. Solardyń biri-men. Tarıhta qalǵan osy bir qıyn kezeń kóbimizge sabaq boldy. Táýbemizge kelip, tynysh ómirdi, mekteptegi qyzyq kezderdi, muǵalimniń taqta aldynda sabaq túsindirgenin, esik aldynda qurbylarymmen taza aýada serýendegen kezderdi, taǵy basqa ómirdiń ǵajaıyp sátteriniń qadirin túsindim desem bolady.

Osyndaı beıbit, qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan tynysh zamandy, jaımashýaq kúnderdi ata-babamyz san ǵasyrlar ańsady emes pe?! Keleshek urpaq úshin aq bilektiń ushymen, aq naızanyń kúshimen jandaryn oqqa da, otqa da tosqan joq pa?! Ata-babamyzdyń baǵa jetpes amanatyn, murasyn jalǵastyrýshy myna bizder, jastar emespiz be?! Endeshe, nege qazirgi jastar, árıne, bárine topyraq shashýdan aýlaqpyn, bar ǵoı aramyzda, ǵalamtor men smartfonnyń qurbany bolyp, zıandy ádettermen tánderi men sanalaryn ýlap júrgen. Bir sáttik lázzattyń qurbany bolyp júrgen jastardy buqaralyq aqparat quraldarynan estigende, eriksiz janyń qynjylady. Osy rette, jazýshy O.Bókeıdiń «Ataý kere» romanyndaǵy óziniń kóńili tolmaǵan kezderde birneshe qaıtalap aıtatyn «Nege biz osy?!»...degen sóz tirkesi oıǵa oralady. Nege biz eliktegishpiz, nege biz basqa memleketterdiń mádenıetimen tanysyp, tehnologıasyn úırenbeımiz, nege teris ádetterine áýespiz? Qazaq diline jat, eski qazaq otbasynda bolmaǵan, eshqandaı kórkem shyǵarmada  kezdespegen, tánmen qosa, sanany da ýlaıtyn esirtkiniń ýyna nege qazirgi jastar boı aldyrýda? Esirtkisiz, taǵy basqa zıandy ádettersiz-aq, ómirdiń ǵajaıyp sátterin nege sezinbeske?! Sh.Murtaza atamyzdyń tilimen aıtqanda, «bir kem dúnıe...»demeske amal joq.

Endi, osyndaı teris ádetterge jastar(keıbir) nege áýes? degen suraqtyń tórkinin izdeýge kósheıik. «Tárbıe-tal besikten» demekshi, otbasyndaǵy alǵashqy ustazdary - balanyń ata-anasy. Ata-ananyń is-áreketine, sózine, emosıasyna qarap, besikte jatqan sábı tárbıelene beredi eken. Máseleniń sheshimi–ulttyq tárbıede. Uly Abaı atamyz qazaq otbasyndaǵy kezdesetin balany jasynan aldap, sum adamshylyqqa baýlyp úıretý syndy tárbıege qaıshy keletin tustardy synǵa alady. Osyndaı kemshilikterdi ol óz qarasózderinde bylaı jetkizedi: «Áýeli balańdy óziń aldaısyń, «anany berem, mynany berem» dep bastap, balańdy aldaǵanyńa bir máz bolasyń. Sońynda, balań aldaýshy bolsa, kimnen kóresiń? «Boqta» dep, bireýdi boqtatyp, kápir, qıańqy, osyǵan tımeńdershi» dep, masattandyryp, tentektikke úıretip qoıyp, sabaqqa bergende, moldanyń eń arzanyn izdep, hat tanysa boldy dep, qý, sum bol dep, tiri janǵa sendirmeı, jat minez qylasyń. Osy ma, bergen tálimiń? Osy baladan qaıyr kútesiń be?» deıdi oıshyl. Al, osyndaı tárbıeniń sońy balanyń teris  ádetterge boı aldyryp, óz ata-anasyna qarsy kelýmen aıaqtalmasyna kim kepil?! Sol sebepti, bizdiń ata-babalarymyzdyń ulttyq tárbıesi osyndaı bala tárbıesin jete oılap, jan-jaqty qarastyryp, tárbıe bastaýlaryn naqtylap, negizdeı bilgen.

Árıne, adamǵa bir ret beriletin ómirdi ǵajaıyp etip ótkizý, ómirdiń ár sátinen lázzat alý - kez kelgenimizdiń qolymyzdan keledi. Eshqandaı qıyn emes! Araılap atqan árbir tańnyń shapaǵyn, árbir kúnniń shýaǵynyń jylýyn, árbir jańbyrdan keıingi tabıǵattyń tamasha kórinisin, jańbyrdyń ıisin, árbir bultsyz, Týymyzdyń túsindeı kógildir, ashyq aspannyń, qymsyna uıalǵan qyzdyń kelbetindeı qyzara batqan kúnniń, taǵy basqa osyndaı tabıǵattyń jaratýshy bergen ásemdigin sezine bilsek, jan dúnıemiz nurlanyp, tánimiz ýly zattardy qabyldamasy anyq. 
Ǵylym men tehnologıanyń damyǵan zamanynda «Jańa Qazaqstandy» qurý úshin bilimdi, ozat oıly, ushqyr qıaldy, jigerli jastar tartylary sózsiz. Bolashaǵymyzdyń irgetasyn qalaıtyn- bizdermiz! Bizde múmkindik óte kóp. Bilimdi damytý, sporttyq, mádenı úıirmelerge qatysyp, mádenı qundylyqtarymyzdy jańǵyrtý- bizdiń enshimizde. Aıta bersek, esirtkisiz, teris ádettersiz ómirdiń ǵajaıyp sátteri óte kóp. Qazaqtyń alǵashqy ustazy Y.Altynsarınniń «Oqysańyz, balalar, shamnan shyraq jaǵylar...Óner, bilim, bári de oqýmenen tabylǵan, Saýysqannyń tamaǵy shoqýmenen tabylǵan» degen óleń joldary jastardyń shamdy shyraqqa aınaldyrýy úshin bilimniń kerek ekenin, qus  ekesh qustyń da tamaǵynyń eńbekpen tabylatynyn aıtyp, jastardy bilimge, eńbek etýge shaqyrady. M.Dýlatovtyń «Kózińdi ash, oıan qazaq, kóter basty, Ótkizbeı qarańǵyda beker jasty...Qaraǵym endi jatý jaramasty» degen óleń  joldary qazirde túsingen adamǵa uran bolyp qaldy desek bolady. Qazirgi jas býynǵa budan artyq urannyń, úgit-nasıhattyń  keregi joq dep oılaımyn.  

Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıini, jastarymyz bir sát bolashaqtan góri keıinge kóz júgirtse eken deımin. Sebebi, men ata-babalarymyzdyń tarıhyn, ádebıetin sýretteıtin shyǵarmalardy, derekterdi oqyp otyrǵanda, boıymda ózinen-ózi jiger, qaırat, qazaqı bolmys qalyptasa bastaıdy. Ár oqyǵan saıyn ádebıetime, tarıhyma, tilime janym ashyp, súıispenshilik sezimi oıana bastaıdy. Osyndaı janym men tánim rýhanı baıyǵan sátte, meniń sanamda zıandy ádetterge eshqashan oryn bolmasy anyq. Bolashaq jas urpaq bir ǵana uly tulǵanyń nemese repressıa qurbany bolǵan Alash zıalylarynyń  ótken ómir jolymen tolyq tanyssa, osy kúnine shúkir aıtyp, shyǵarmadan rýhanı azyq alar edi. Kitap oqýdy- rýhanı baıý, ómirden lazzat alý dep bilemin. Budan shyǵatyn qorytyndy: keıinge kóz júgirtip, tarıhymyz ben ádebıetimizdi tanyǵan saıyn bıikteı beretinimizdi umytpaıyq deı kele, esirtkisiz ómirdi qalaı ǵajap etýge bolatynyna óz kózqarasymdy osylaı kórsetýdi jón kórdim. M.Jumabaevtyń teńdesi joq, uran bolyp ketken óleńiniń bir shýmaǵy jan dúnıesimen oqyǵan jas býyndy oılandyrmaı qoımaıtynyna senemin!

«Arystandaı aıbatty, 
Jolbarystaı qaıratty, 
Qyrandaı kúshti qanatty, 
Men jastarǵa senemin!» 

Orynhanova Aıdana
Qyzylorda oblysy Qarmaqshy aýdany
Baıqońyr qalasy № 277mektep-lıseıi

---