InfoHub Logo

MUHTAR ÁÝEZOVTİŃ ESTELİGİNEN

Sultanmahmut 1916 jyly Qatonqaraǵaı jaǵynan qaıtyl, Tomskige oqýǵa keterde biraz ýaqyt Semeıde turdy. Osy oraıda Semeıde qazaq oqyǵandarynyń bir jınalysy bolyp, onda ıýn jarlyǵy týraly másele qaraldy. Jınalystan keıin alashorda basshylarynyń biri bolǵan Halel Ǵabbasov «Qazaq» gazeti siltegen baǵyt boıynsha:

— Patshanyń jarlyǵyna qarsy bolmaý kerek, maıdanǵa jigit berý kerek, — dedi.

Sultanmahmut shyǵyp, Halelge qarsy sóıledi:

— Maıdanǵa jigit bermeý kerek. El kóterilgeli otyr, sender keıin tartpańdar, — dedi.

Sonda Halel Sultanmahmutqa qatty keıidi, ursyp tastady.

Sultanmahmut turyp:

— Sen sıaqty sarala túıme taqqan tóreniń qazaq elin alǵash satqany bul emes. Burynǵyny az dep, sen taǵy satqaly otyrsyń ǵoı! — dedi.

* * *

1917 jyly fevral revolúsıasynan keıin Semeıde alashordashylardyń bir úlken jınalysy boldy. Jınalys aqyrynda túrli máseleler jóninde seksıalar quryldy. Biz, Sultanmahmut bastaǵan biraz jastar oqý-aǵartý, áıel teńdigi máselelerin qaraıtyn seksıaǵa endik. Seksıanyń jınalysy jańa bastalǵan kezde, úıge Semeıdiń úlken ǵulama-ıshandaryn ertip qalanyń saýdager baılary kirip keldi. Jınalys bastyǵy:

— Bul ne? Sizderge ne kerek? — degende, ǵulama ıshandardy bastap kelgen bir kisi:

— Áıel máselesi qaralady degenge keldik. Bul másele sharıǵat jolymen sheshilýge tıis. Myna ıshandardy sol úshin ádeıi ertip keldik, — dedi.

Jınalys bastyǵy soǵan toqyrap, kóngendeı bolyp edi, Sultanmahmut ornynan ushyp turyp:

— Joq, bulardy jınalysqa qatystyrýǵa bolmaıdy. Buǵan keıin qazaq tarıhynda eń zıandy element bolyp kelgender osylar. Jınalysqa bular qatysatyn bolsa, biz — jastar qatyspaımyz, — dedi.

Osydan keıin baılar men ıshandar úıden shyǵa jóneldi. Jınalys basshylary Sultanmahmuttyń bul qylyǵyn jaqtyrmaı qaldy.

* * *

So l 1917 jyly qystygúni Sultanmahmuttyń aýyrýy tipti kúsheıip ketti. Dárigerler, dostary onyń jatyp emdelgeni, qymyz ishkeni jón bolar dep tapty. Osy retpen Sultanmahmut Shyńǵystaýdaǵy bizdiń aǵaıdyń úıine baryp, qysyraq baılatyp qymyz iship, bir aıdan artyq ýaqyt jatty. Sonda jatqanda men bir joly oǵan kóńilin suraı bardym.

Sultanmahmut óte sanaly bolýshy edi. Ol aýrýym jurtqa juqpasyn dep, qatty saqtanady eken.

Aýrýmyn, emdelip jatyrmyn demeı, kitapty kóp oqıdy eken. Tóseginiń eki jaǵynda kóptegen klasık aqyn-jazýshylardyń, aqyl-oı kemeńgerleriniń kitaptary úıilip jatyr edi. Solardyń arasynan L. Tolstoıdyń, S. Nadsonnyń, Bakýnınniń, Plehanovtyń shyǵarmalaryn kózim shaldy.

M. Áýezov

---