Farıza Ońǵarsynova «Oıýlar»
Sabaqtyń taqyryby: Farıza Ońǵarsynova «Oıýlar».
Sabaqtyń maqsaty: Bilimdilik maqsaty. Aqyn ómirinen keń túrde málimet berý.«Oıýlar» óleńi arqyly halqymyzdyń ǵasyrlar boıy jınaqtalǵan asyl muralaryn úlgi - ónege ete otyryp oqýshylardyń sanasyna ulttyq - qundylyqtarǵa qurmet rýhyn sińdirý. Oı - órisin keńeıtý, til baılyǵyn, sózdik qoryn molaıtý.
Tárbıelik maqsaty: Boıynda rýhanı baılyq pen moraldyq tazalyqty ushtastyrǵan, jan - jaqty jarasymdy damyǵan, erkin pikirli adam tárbıeleý.
Qazaq halqynyń eń qundy, mádenı muralaryn oqýshy boıyna sińire otyryp ata - babalarymyzdyń joǵary ǵurypty ǵana emes, sonymen birge estetıkalyq turǵydan da jete damyǵan halyq ekendigin ańǵartý. Kórkemdik bilim berý men estetıkalyq tárbıeni jaqsartý.
Damytýshylyq maqsaty: Ónerge degen qushtarlyǵyn arttyryp, ásemdik sezimin damytý. Kináratsyz kórkemdik talǵamyn, óner shyǵarmalaryn, týǵan tabıǵattyń sulýlyǵyn, baılyǵyn durys túsinip baǵalaı bilýge úıretý.
Qazaq eliniń ejelgi salt – sanasy, ádet - ǵuryp, turmys - tirshiligimen tyǵyz baılanysta týǵandyǵyn, ónerdiń ómirdegi ornyn tanyta otyryp oıyn júıeli, óz betterinshe aıta bilýge úıretý, oı talasyn týǵyzý.
Sabaqtyń túri: Ịzdendirý, tanymdyq sabaq.
Sabaqtyń ádisi: Suraq - jaýap, túrli oıyndar.
Pán aralyq baılanys: Qazaq tili, eńbek, sýret, tarıh.
Sabaqtyń kórnekiligi: Oqýlyq, taqta, bor. F. Ońǵarsynova portreti, tus kıiz, oıýlar, túsindirme sózdik, tekemet.
Sabaqtyń barysy: Uıymdastyrý kezeńin alyp barý.
Synyp oqýshylaryn uıymdastyryp sabaqqa beıimdeý, sabaqtyń maqsatymen tanystyrý. Synypty eki topqa bólemin. Birinshi topty «Bilimpazdar», ekinshi topty «Ónerpazdar» dep ataımyn.
Úı tapsyrmasy: Ótken sabaqty «Kýbızım» oıyny arqyly tekseremin. Oqýshy kýbıkti aınaldyryp tastaıdy (kýbıktiń jan jaǵyna sandar jazylǵan) qaı san tússe, sol sandy kartochkany alyp suraqqa jaýap beredi. Oqýshylardyń jaýabyn aldyn ala daıyndalǵan «Baǵalaý aınasyna» qoıyp beremin.
Úlestirme qaǵazdarǵa jazylǵan suraqtar.
1. T. Moldaǵalıev qaı jyly týylǵan? Óleń kimderge arnalǵan?
2. Aqynnyń «Baýyrlar» óleńi qashan jáne nege baılanysty jazylǵan?
3. Óleńdegi patrıottyq sezimmen, aqynnyń tamasha oıyn tanytatyn óleń joldarynan úzindi oqyp ber.
4. Aqyn qandas baýyrlarǵa qandaı ótinish, tilek bildiredi? t. b.
Taqtaǵa jańa taqyrypty jazamyn.
Oqýshylar búgin sendermen birge ótpekshi bolyp otyrǵan taqyrybymyz Farıza Ońǵarsynovanyń «Oıýlar» óleńi. Senderge aqyn ómirinen keń túrde málimet bereıin.
Farıza Ońǵarsynova qazaq halqynyń asa talantty aqyn qyzdarynyń biri. Ol 1939 jyly qazirgi Atyraý óńirindegi Manash aýlynda dúnıege kelgen.
Qazaq poezıasyna 1960 jyldardyń bas kezinde kirip kelgen. Farızanyń óleń - jyrlarynda jaıyqtyń sýyndaı jaǵany soqqan adýyndy kóńil kúı erekshe seziledi.
Farızanyń óleńderi Kaspııdiń alapat tolqynyndaı aıbyndy, Kaspııdiń aqqýlaryndaı pák, móp - móldir, taza, týǵan dalasyndaı keń, arýanasyndaı mańǵaz, kúnindeı ystyq, taýlaryndaı asqaq bop syr shertedi.
Farızanyń ádebıet álemine keler joldaǵy alǵashqy «tárbıeshileri» anasynyń aýzynan estigen ertegi, jyr, ańyzdar men maqal - mátelder, jumbaqtar; jáne ózi oqyǵan qazaq halyq ádebıetiniń týyndylary. Mine osylar aqyndy ádebıet áleminiń esigin ashýǵa sebepshi boldy.
Farızanyń 1967 jyly «Bulbul» degen atpen tuńǵysh jyr kitaby jaryq kórip jurtshylyqqa keńinen tanyla bastady. Farızanyń jas oqyrmandarǵa arnalǵan óleń - jyrlary da asa mol, tym tartymdy. Aqynnyń búgin «Oıýlar» óleńin ótemiz. Óleńdi naqyshyna keltirip oqyp beremin.
Iá balalar ár halyqtyń ózine tán dástúri ulttyq mádenı murasynda kórinis tabady. Qazaqtyń qol óneri, onyń dástúri ǵasyrdan - ǵasyrǵa ótip bizdiń zamanymyzǵa jetip otyr. Osyndaı halqymyzdyń asyl muralarynyń biri - oıý. Aqyn Farıza Ońǵarsynova óziniń óleńine qazaq halqynyń eń qundy muralarynyń biri oıý - órnekti arqaý etedi.
Biz «Oıýlar» óleńin oqı otyryp ata - babalarymyzdyń joǵary ǵurypty ǵana emes, sonymen birge estetıkalyq turǵydan da jete damyǵan halyq ekendigin ańǵaramyz.
Aqyn óz óleńinde ómir men ónerdiń eń ásemin jiti kórip asqan sheberlikpen jyrlaı bilgen.
Túrin - aı tekemettiń! Asyl qandaı.
Úńildim únsiz ǵana basymdy almaı
«Kele ǵoı qoshaqanym ózime»! dep
Ájem kep sıpaǵandaı shashymnan jaı»,- deıdi. Týǵan jerdiń jasyl kezin jaınatyp túsirgen oıýlardy kórgende «kele ǵoı»,- dep shaqyryp turǵan ájesin kórgendeı bolady. Tekemettiń árbir órnegi kózine ystyq kórinip anasyna, ájesine degen saǵynysh sezimin terbeıdi. Ájesiniń kózindeı bul oıýlardy kórgende kóz aldyna ájesiniń taramysty saýsaqtaryn kóringendeı bolady. Meniń de jyr órnegim ájemniń oıýyndaı ǵasyrlardan súrinbeı óte alar ma eken deıdi.
Saǵynyshyna basqur, órnekti medet tutady.
Súıenip tuskıizge turyp qappyn,
Kóz jazyp oıýlardan qalam ba dep.
Móldir shyq jasyryndy janarǵa kep deıdi.
Iá balalar, qazaqtyń qolónerlik, zergerlik óner týyndylary - kórnekti oıýlanǵan buıymdar tek Qazaqstanda ǵana emes, Reseıde de belgili boldy. Tipti shet elderge de áıgili edi. 1868 jyly Parıjdegi dúnıejúzilik kórmege qoıylǵan buıymdar ishinde qazaqtyń zergerlik óneriniń zattary, ulttyq kıimder bolǵan.
«Bul oıýlar qazaǵymnyń qasıetti murasy,
Ár órnegin sóılete alsań ǵasyr syryn uǵasyń.
Iá oqýshylar bul oıýlar tek jaı ǵana órnek emes. Árbir oıýdyń astynda neshe myń jyldyq ata - babalarymyz tarıhy, salt - dástúri, ádet - ǵurpy, turmys - tirshiliginen derek berer syrlar jatyr.
Endi sendermen birge «Kim asty saýdasy» oıynyn júrgizemiz. Qazaqtyń oıý - órnekterinen mol maǵlumat alǵysy kelgen oqýshy meniń suraǵyma jaýap berip oıýǵa ıe bolady. Kim durys, tolyq jaýap berse oıý sol oqýshyǵa tıisti bolady. Bilimderin baǵalap, baǵalaý aınasyna qoıyp baramyn.
1. «Kıiz basý» oıyny. Eki toptan bir oqýshydan kelip konvert saılap alady. Ịshinde nómirlengen tekemet órnekteri jáne jáne suraqtar jazylǵan kartochkiler bar. Kartochkidegi suraqqa tolyq jaýap bergen oqýshy sol nomerdegi oıýdy plakattaǵy tıisti ornyna jelimdeıdi. Osylaı tekemet kıizdi basyp shyǵaramyz. Birinshi top jumys istep jatqanda ekinshi top «Áje» taqyrybyna mátin dúzedi. Ekinshi top jumys istep jatqanda birinshi top mátindi oqyp beredi.
3. «Fıdbeg» oıyny. Úsh túrli sharty bar. 1) Oıýlardy qurastyryp atyn taýyp jazady. 2) Oıýdyń kelip shyǵýyn, maǵynasyn aıtady.(Oıýlardyń attarymen, kelip shyǵýyn «Kim asty saýdasy» oıyny arqyly tanysty). 3) Maqaldy jalǵastyryp maǵynasyn aıtý.
4. «Rebýs» sheshý oıyny. Rebýstyń jaýabyn taýyp astyna jazady.
Sózdik jumys: Jelbaý, basqur, tekemet, túskıiz, sabaý, qarý, sabaqtaý sózderine túsinik berip dápterlerine jazdyrý.
Óleńdi qurylysyna qaraı taldaý: Óleń býyn sany men aıtylý yrǵaǵyna qaraı bir - birine uqsas tórt óleń jolynan, ıaǵnı tarmaqtan quralǵan.
Óleń jolynyń árqaısysy 11 býynnan, aıtylý yrǵaǵy jaǵynan ár tarmaq 3 býnaqtan turady.
Óleńniń 1, 2, 4 - tarmaqtarynyń sońǵy sózderi bir - birimen dybystyq jaǵynan úndese uıqasqan qara óleń uıqasy túrinde jazylǵan.
Sabaqty pysyqtaý: Aqyn Farıza Ońǵarsynovanyń «Oıýlar» óleńinen qazaq halqynyń ulttyq ónerin, oıý - órnektiń mánin túsinýmen birge, aqynnyń ájesine bolǵan saǵynysh sezimin kórdik.
Búgingi sabaǵymdy T. Moldaǵalıevtyń myna óleń joldarymen aıaqtaımyn.
Tús kıizge jaınatyp túsiripti - aý,
Týǵan jerdiń jaınatyp jasyl kezin.
Balam týǵan dalasyn umytpasyn,
Dep tusyma anashym ketti me ilip?
Úıge tapsyrma: Óleńdi jattap kelý. «Ulttyq qolónerimiz» taqyrybyna mátin jazyp kelý.
Sabaqtyń maqsaty: Bilimdilik maqsaty. Aqyn ómirinen keń túrde málimet berý.«Oıýlar» óleńi arqyly halqymyzdyń ǵasyrlar boıy jınaqtalǵan asyl muralaryn úlgi - ónege ete otyryp oqýshylardyń sanasyna ulttyq - qundylyqtarǵa qurmet rýhyn sińdirý. Oı - órisin keńeıtý, til baılyǵyn, sózdik qoryn molaıtý.
Tárbıelik maqsaty: Boıynda rýhanı baılyq pen moraldyq tazalyqty ushtastyrǵan, jan - jaqty jarasymdy damyǵan, erkin pikirli adam tárbıeleý.
Qazaq halqynyń eń qundy, mádenı muralaryn oqýshy boıyna sińire otyryp ata - babalarymyzdyń joǵary ǵurypty ǵana emes, sonymen birge estetıkalyq turǵydan da jete damyǵan halyq ekendigin ańǵartý. Kórkemdik bilim berý men estetıkalyq tárbıeni jaqsartý.
Damytýshylyq maqsaty: Ónerge degen qushtarlyǵyn arttyryp, ásemdik sezimin damytý. Kináratsyz kórkemdik talǵamyn, óner shyǵarmalaryn, týǵan tabıǵattyń sulýlyǵyn, baılyǵyn durys túsinip baǵalaı bilýge úıretý.
Qazaq eliniń ejelgi salt – sanasy, ádet - ǵuryp, turmys - tirshiligimen tyǵyz baılanysta týǵandyǵyn, ónerdiń ómirdegi ornyn tanyta otyryp oıyn júıeli, óz betterinshe aıta bilýge úıretý, oı talasyn týǵyzý.
Sabaqtyń túri: Ịzdendirý, tanymdyq sabaq.
Sabaqtyń ádisi: Suraq - jaýap, túrli oıyndar.
Pán aralyq baılanys: Qazaq tili, eńbek, sýret, tarıh.
Sabaqtyń kórnekiligi: Oqýlyq, taqta, bor. F. Ońǵarsynova portreti, tus kıiz, oıýlar, túsindirme sózdik, tekemet.
Sabaqtyń barysy: Uıymdastyrý kezeńin alyp barý.
Synyp oqýshylaryn uıymdastyryp sabaqqa beıimdeý, sabaqtyń maqsatymen tanystyrý. Synypty eki topqa bólemin. Birinshi topty «Bilimpazdar», ekinshi topty «Ónerpazdar» dep ataımyn.
Úı tapsyrmasy: Ótken sabaqty «Kýbızım» oıyny arqyly tekseremin. Oqýshy kýbıkti aınaldyryp tastaıdy (kýbıktiń jan jaǵyna sandar jazylǵan) qaı san tússe, sol sandy kartochkany alyp suraqqa jaýap beredi. Oqýshylardyń jaýabyn aldyn ala daıyndalǵan «Baǵalaý aınasyna» qoıyp beremin.
Úlestirme qaǵazdarǵa jazylǵan suraqtar.
1. T. Moldaǵalıev qaı jyly týylǵan? Óleń kimderge arnalǵan?
2. Aqynnyń «Baýyrlar» óleńi qashan jáne nege baılanysty jazylǵan?
3. Óleńdegi patrıottyq sezimmen, aqynnyń tamasha oıyn tanytatyn óleń joldarynan úzindi oqyp ber.
4. Aqyn qandas baýyrlarǵa qandaı ótinish, tilek bildiredi? t. b.
Taqtaǵa jańa taqyrypty jazamyn.
Oqýshylar búgin sendermen birge ótpekshi bolyp otyrǵan taqyrybymyz Farıza Ońǵarsynovanyń «Oıýlar» óleńi. Senderge aqyn ómirinen keń túrde málimet bereıin.
Farıza Ońǵarsynova qazaq halqynyń asa talantty aqyn qyzdarynyń biri. Ol 1939 jyly qazirgi Atyraý óńirindegi Manash aýlynda dúnıege kelgen.
Qazaq poezıasyna 1960 jyldardyń bas kezinde kirip kelgen. Farızanyń óleń - jyrlarynda jaıyqtyń sýyndaı jaǵany soqqan adýyndy kóńil kúı erekshe seziledi.
Farızanyń óleńderi Kaspııdiń alapat tolqynyndaı aıbyndy, Kaspııdiń aqqýlaryndaı pák, móp - móldir, taza, týǵan dalasyndaı keń, arýanasyndaı mańǵaz, kúnindeı ystyq, taýlaryndaı asqaq bop syr shertedi.
Farızanyń ádebıet álemine keler joldaǵy alǵashqy «tárbıeshileri» anasynyń aýzynan estigen ertegi, jyr, ańyzdar men maqal - mátelder, jumbaqtar; jáne ózi oqyǵan qazaq halyq ádebıetiniń týyndylary. Mine osylar aqyndy ádebıet áleminiń esigin ashýǵa sebepshi boldy.
Farızanyń 1967 jyly «Bulbul» degen atpen tuńǵysh jyr kitaby jaryq kórip jurtshylyqqa keńinen tanyla bastady. Farızanyń jas oqyrmandarǵa arnalǵan óleń - jyrlary da asa mol, tym tartymdy. Aqynnyń búgin «Oıýlar» óleńin ótemiz. Óleńdi naqyshyna keltirip oqyp beremin.
Iá balalar ár halyqtyń ózine tán dástúri ulttyq mádenı murasynda kórinis tabady. Qazaqtyń qol óneri, onyń dástúri ǵasyrdan - ǵasyrǵa ótip bizdiń zamanymyzǵa jetip otyr. Osyndaı halqymyzdyń asyl muralarynyń biri - oıý. Aqyn Farıza Ońǵarsynova óziniń óleńine qazaq halqynyń eń qundy muralarynyń biri oıý - órnekti arqaý etedi.
Biz «Oıýlar» óleńin oqı otyryp ata - babalarymyzdyń joǵary ǵurypty ǵana emes, sonymen birge estetıkalyq turǵydan da jete damyǵan halyq ekendigin ańǵaramyz.
Aqyn óz óleńinde ómir men ónerdiń eń ásemin jiti kórip asqan sheberlikpen jyrlaı bilgen.
Túrin - aı tekemettiń! Asyl qandaı.
Úńildim únsiz ǵana basymdy almaı
«Kele ǵoı qoshaqanym ózime»! dep
Ájem kep sıpaǵandaı shashymnan jaı»,- deıdi. Týǵan jerdiń jasyl kezin jaınatyp túsirgen oıýlardy kórgende «kele ǵoı»,- dep shaqyryp turǵan ájesin kórgendeı bolady. Tekemettiń árbir órnegi kózine ystyq kórinip anasyna, ájesine degen saǵynysh sezimin terbeıdi. Ájesiniń kózindeı bul oıýlardy kórgende kóz aldyna ájesiniń taramysty saýsaqtaryn kóringendeı bolady. Meniń de jyr órnegim ájemniń oıýyndaı ǵasyrlardan súrinbeı óte alar ma eken deıdi.
Saǵynyshyna basqur, órnekti medet tutady.
Súıenip tuskıizge turyp qappyn,
Kóz jazyp oıýlardan qalam ba dep.
Móldir shyq jasyryndy janarǵa kep deıdi.
Iá balalar, qazaqtyń qolónerlik, zergerlik óner týyndylary - kórnekti oıýlanǵan buıymdar tek Qazaqstanda ǵana emes, Reseıde de belgili boldy. Tipti shet elderge de áıgili edi. 1868 jyly Parıjdegi dúnıejúzilik kórmege qoıylǵan buıymdar ishinde qazaqtyń zergerlik óneriniń zattary, ulttyq kıimder bolǵan.
«Bul oıýlar qazaǵymnyń qasıetti murasy,
Ár órnegin sóılete alsań ǵasyr syryn uǵasyń.
Iá oqýshylar bul oıýlar tek jaı ǵana órnek emes. Árbir oıýdyń astynda neshe myń jyldyq ata - babalarymyz tarıhy, salt - dástúri, ádet - ǵurpy, turmys - tirshiliginen derek berer syrlar jatyr.
Endi sendermen birge «Kim asty saýdasy» oıynyn júrgizemiz. Qazaqtyń oıý - órnekterinen mol maǵlumat alǵysy kelgen oqýshy meniń suraǵyma jaýap berip oıýǵa ıe bolady. Kim durys, tolyq jaýap berse oıý sol oqýshyǵa tıisti bolady. Bilimderin baǵalap, baǵalaý aınasyna qoıyp baramyn.
1. «Kıiz basý» oıyny. Eki toptan bir oqýshydan kelip konvert saılap alady. Ịshinde nómirlengen tekemet órnekteri jáne jáne suraqtar jazylǵan kartochkiler bar. Kartochkidegi suraqqa tolyq jaýap bergen oqýshy sol nomerdegi oıýdy plakattaǵy tıisti ornyna jelimdeıdi. Osylaı tekemet kıizdi basyp shyǵaramyz. Birinshi top jumys istep jatqanda ekinshi top «Áje» taqyrybyna mátin dúzedi. Ekinshi top jumys istep jatqanda birinshi top mátindi oqyp beredi.
3. «Fıdbeg» oıyny. Úsh túrli sharty bar. 1) Oıýlardy qurastyryp atyn taýyp jazady. 2) Oıýdyń kelip shyǵýyn, maǵynasyn aıtady.(Oıýlardyń attarymen, kelip shyǵýyn «Kim asty saýdasy» oıyny arqyly tanysty). 3) Maqaldy jalǵastyryp maǵynasyn aıtý.
4. «Rebýs» sheshý oıyny. Rebýstyń jaýabyn taýyp astyna jazady.
Sózdik jumys: Jelbaý, basqur, tekemet, túskıiz, sabaý, qarý, sabaqtaý sózderine túsinik berip dápterlerine jazdyrý.
Óleńdi qurylysyna qaraı taldaý: Óleń býyn sany men aıtylý yrǵaǵyna qaraı bir - birine uqsas tórt óleń jolynan, ıaǵnı tarmaqtan quralǵan.
Óleń jolynyń árqaısysy 11 býynnan, aıtylý yrǵaǵy jaǵynan ár tarmaq 3 býnaqtan turady.
Óleńniń 1, 2, 4 - tarmaqtarynyń sońǵy sózderi bir - birimen dybystyq jaǵynan úndese uıqasqan qara óleń uıqasy túrinde jazylǵan.
Sabaqty pysyqtaý: Aqyn Farıza Ońǵarsynovanyń «Oıýlar» óleńinen qazaq halqynyń ulttyq ónerin, oıý - órnektiń mánin túsinýmen birge, aqynnyń ájesine bolǵan saǵynysh sezimin kórdik.
Búgingi sabaǵymdy T. Moldaǵalıevtyń myna óleń joldarymen aıaqtaımyn.
Tús kıizge jaınatyp túsiripti - aý,
Týǵan jerdiń jaınatyp jasyl kezin.
Balam týǵan dalasyn umytpasyn,
Dep tusyma anashym ketti me ilip?
Úıge tapsyrma: Óleńdi jattap kelý. «Ulttyq qolónerimiz» taqyrybyna mátin jazyp kelý.
You Might Also Like
-
Oqýshyǵa bilim berýmen qatar, ony jaqsy adam etip shyǵarý otbasy men ustazyna baılanysty. Osy oraıda adamgershilik, senimdilik, birlik, tatýlyq uǵymdaryn qalyptastyrý maqsatyndaǵy "Dostyq - birlik pen...
-
Kámeletke tolmaǵandar arasynda ózine-ózi qol jumsaýshylyqtyń aldyn alý joldary
