Kámeletke tolmaǵandar arasynda ózine-ózi qol jumsaýshylyqtyń aldyn alý joldary
Kámeletke tolmaǵandar arasynda ózine-ózi qol jumsaýshylyqtyń aldyn alý joldary
(dóńgelek ústel)
Ýaqyty: 25. 02. 2013 jyl
Qatysqandar: 15 ata-ana
Sálemetsizderme qurmetti ata-analar! Búgingi dóńgelek ústelge qosh keldińizder! Dóńgelek ústeldi bastamas buryn sizderge suraq qoıǵym kelip tur. Jalpy sizder sýısıd degendi buryn estidińizder me jáne ol neni bildiredi? (ata-analardyń oılary tyńdalady)
Óz-ózine qol salý qazirgi tańda álemdi qatty alańdatyp otyrǵan úlken másele. Dúnıejúzinde jyl saıyn 1 mıllıon adam óz-ózin ajalǵa qısa, 10-20 mıllıondaı adam ózin óltirýge áreket jasaıdy. Eń jamany óz-ózine qol jumsaıtyn adamdardyń arasynda jastar óliminiń kóbeıýi.
«Sýısıd» latyn tilinen alynǵan «ózin-ózi óltirý, ózine qol salý» degen maǵynany bildiredi.
Álem boıynsha ózin-ózi óltirýge qol jumsaıtyndar jaıly málimet keltiretin bolsaq óz-ózine qol jumsaý joǵary jáne óte joǵary elder(100 myń adamnan 20-dan kóp adam), ony paıyzben kórsetkende
1 ------- Japonıa ---------- 27, 1
2 -------- Vengrıa ---------- 35, 9
3 -------- Estonıa ----------- 40
4 --------- Reseı ------------ 39, 4(jyl saıyn 60 myń adam)
5 ---------- Lıtva ----------- 42, 1
6 ---------- Latvıa ---------- 42, 5
Óz-ózine qol jumsaýdyń qazirgi tańda 80-ge jýyq tásili anyqtalyp otyr. Álemde keń taraǵan túrleri: asylý, sýǵa ketý, ýlaný, bıik jerlerden sekirý, qarý qoldaný.
Dúnıejúzilik densaýlyqty saqtaý uıymy ózin-ózi óltirýdiń mynadaı sebkebin anyqtap otyr: jeke ómirdegi kıkiljińder, úmitsizdik, mahabattaǵy sátsizdik, jalǵyzdyq, qorlyq, zombylyq kórý, múgedektik t. b.
Ózine-ózi qol salý úsh topqa bólinedi: ashyq, jasyryn jáne demonstrasıaly.
Ashyq sýısıdke qashan da jabyrqaý daǵdarystyq jaǵdaı nemese ómirden baz keshý jaıly oılap, ómir súrýdiń máni jaıly oılanyp kúızelý jatady. Óıtkeni, ózin eshkimge kereksiz sezinedi.
Demonstrasıaly sýısıdke ólýge degen nıeti joq, jaı ǵana basqalardyń nazaryn ózine aýdarý úshin óz-ózine qol jumsaý áreketi jatady.
Jasyryn sýısıdke ólýdi máseleniń sheshimi dep sanamaıdy, odan basqa jol taba almaı qınalatyndar baratyn minez qylyǵynyń bir túri. Jasóspirimder arasynda elikteýish kúsh te qarqyndy áser etedi. Olar teledıdar, radıohabarlar, ınternet arqyly óz úlgilerin tabady da, olarǵa «kóshirme» retinde elikteıdi.
Jasóspirimderdiń minezi turaqsyz kelgendikten, sengish keledi, jel sózderge erip, ár túrli áreketter jasaıdy. Jasóspirim kóbinese ólimmen qorqytyp, óziniń qarsylasyn baǵyndyrý maqsatynda jáne bul áreketti eń durys tásil dep túsinedi, qaıǵyly jaǵdaılarǵa ushyraıdy.
Biz jasóspirimderge óz-ózine qol salý-tabıǵattyń eń qymbat syıynan qol úzý, ıaǵnı, aýyr kúnáǵa barý bolyp sanalatynyn túsindirýimiz qajet.
Men osyndaı jaǵdaıǵa dýshar bolǵan bir balanyń hatyn oqyp bereıin.
«Qurmetti anam, ákem jáne baýyrlarym. Meniń istegen isimnen keshirim suraımyn, biraq men sizderdiń barlyǵyńyzdy jaqsy kóremin. Ótinemin, ótinemin, ótinemin meni osy úshin kinalamańdar. Bul meniń qateligim, sizdiń nemese basqa bireýdiń qateligi emes. Eger bul jaǵdaıdy qazir istemesem men muny kelesi joly ister edim. Biz barlyǵymyz bir kúni ólemiz, tek men erterek ómirmen qosh aıtystym.»
Men sizderdi jaqsy kóremin, Serik
17 jastaǵy Seriktiń ólimi aýyr jaǵdaı. Jastardyń ózine qol jumsaýy baqytsyz jaǵdaılar jáne sozylmaly aýrýdan óletin jastardan keıin úshinshi orynda tur. Sońǵy ýaqytta úkimet jáne qoǵamnyń nazary ulttyq densaýlyq saqtaý problemalarynyń ishinde jastar arasyndaǵy sýısıdtiń kóbeıýine baılanysty bolyp otyr. Sońǵy onjyldyqta ata-anasynan, oqý-tárbıelik oryndardan qashyp ketken, sonymen birge habarsyz ketken balalar úsh esege kóbeıdi. Prokýrorlyq tekserister málimeti boıynsha mundaı aýyr tendensıanyń kóbeıýiniń negizgi sebebi januıa jáne qoǵam tárbıesiniń joq bolýy; úlkender jáne qurdastarynyń aıaýsyz qaraýy, jasóspirimderdi qashýǵa jáne olardy sýısıdke ıtermeleıdi.
Rýhanı jáne dene kúshimen kúshteý, tárbıeleýdiń tómendeýi, adamdyq qasıetterin tómendetý kóptegen balalar men jasóspirimder januıasynda jáne bilim berý ortalyqtarynda kóp kezdesedi. Memlekettik statısıka málimeti boıynsha ózine qol jumsaǵan balalar jáne jasóapirimder sany 12, 7%- ti quraıdy. Sońǵy besjyldyqta kámeletke tolmaı ózine qol jumsaǵandar sany-14157. Árbir osyndaı bolǵan jaǵdaı artynda-apat, sheshim taba almaý, ómir aldyndaǵy úreıdi ólim úreıiniń jeńip ketýi. Kámeletke tolmaǵandardyń ózine qol jumsaý sebepterin, qylmystyq ister jáne jaǵdaıdy tekserý analızin basty prokýratýra kórsetkendeı barlyq ózine qol jumsaǵan jasóspirimderdiń 62%- ti januıadaǵy kıkiljiń jáne jaǵdaıdyń bolmaýy, úlkender jaǵynan qorlyq kórýden qorqý, muǵalimdermen, klastastarmen, dostarmen kıkiljiń, qorshaǵan qatigezdigi quraıdy. Mundaı qadamǵa negizinen kóp úndemeıtin, ózin jalǵyz sezinetin tez renjigish jasóspirimder, óziniń kerek emestigin sezinetin, stresster jáne ómir maǵynasyn joǵaltqandar barady. Mundaı jaǵdaıdy boldyrtpaý úshin der kezinde psıhologıalyq kómek jáne onyń jaǵdaıyna shynaıy qatysý qajet.
Eger adam ózine qol jumsaýdy naqty oılansa, onda ony birneshe sebepter arqyly taýyp, olardy úsh topqa bólemiz: aýyzsha, minez-qulyq, sıtýasıalyq.
Aýyzsha belgileri:
Ózine qol jumsaǵysy kelip júrgen adam óz jan-dúnıesi týraly jıi aıtady:
«Men ózime qol jumsaımyn»;
«Men ári qaraı ómir súre almaımyn»;
«Men eshkimge masyl bolmaımyn»;
«Endi sen men týraly ýaıymdamaısyń»;
Ózine qol jumsaý taqyrybynda kóp qaljyńdaıdy.
Ólim týraly suraqtardy kóp qoıady
Minez-qulyq belgileri:
1. Adamdarǵa ózine qymbat zattaryn taratady, isterin aıaqtap, buryn konflıktige túsken adamdarmen dostasýǵa tyrysady.
2. Minez-qulyqta túbegeıli ózgerister bolady. Olar: tamaqta-shamadan tys az nemese shamadan tys shamadan kóp tamaqtaný; uıqy-az nemese kóp uıyqtaý; syrtqy beıne-uqypsyz bolý; ádetterde-sabaqtan qalý; januıadan jáne dostarynan oqshaılanyp qalý jáne t. b.
3. Dármensizdiktiń, úmitsizdiktiń jáne qajý belgileriniń kórinýi.
Sıtýasıalyq belgileri:
Adam ózine qol jumsaýǵa daıyn bolady, eger:
1. Áleýmettik oqshaýlaný (dostary bolmaý nemese tek bir dosy bar), ózin qoǵamnan tys qaldym dep sezinýi;
2. Tepe-teńdik kúıde ómir súrmeý (januıada mańyzdy krızıstin bolýy-ata-analarǵa nemese ata-anasynyń bir-birimen qarym-qatynasy; alkogolızm-jeke nemese januıalyq problema);
3. Ózin zorlyq-zombylyq qurbany retinde seziný-fızıkalyq, jynystyq jáne emosıonaldyq.
4. Sýısıdtik jaǵdaı buryn bolǵan.
5. Dostarynyń bireýi, tanys adamy nemese januıa quramyndaǵy bireý sýısıdtik áreketke barǵan bolsa, onda osy adam da ózine qol jumsaýǵa áreket etýge beıimdelýi múmkin.
6. Eń jaqyn adamyn joǵaltý (týmalarynyń bireýiniń ólimi, ata-analarynyń ajyrasýy)
7. Ózine degen synnyń shamadan tys bolýy
«Jol» ertegiterapıasy.
Dóńgelene otyramyz. Ertegi tyńdaǵylaryńyz kele me?
Ertede bir adam bolypty. Endi ǵana ómir esigin ashyp, táı-táı basyp kele jatqan kezde beıkúnáge jolyǵypty.
Beıkúná:
- Sálem, balaqaı. Seniń jolyńda jaqsylyq, qýanysh kezdesýine tilektespin-deıdi. Osylaı júrip kele jatyp jetkinshek shaqqa kezdesedi, jetedi. Oǵan bir ótkem daýys:
- Toqta, qaıda barasyń? Keri qaıt-estiledi. Bul-ashý-yza eken! Osy kezde bir sybyrlaǵan daýyspen:
- Beri kel, men saǵan ashý-yzadan bólek jaqsy jas taýyp berem deıdi. Qarasa-úlken kózder eken.
- Sen kimsiń? – deıdi.
- Men qorqynyshpyn deıdi.
- Men adamdardyń ashý-yzanyń jolyna túsip ketpeýi úshin osy jerdi kúzetip turamyn deıdi. Bala sol jolmen júrip kele jatady. Aldynan ný orman shyǵady, birte-birte jol kórinbeı tuıyqqa tireledi. Osy jerde qatty jylap otyrǵan qyzdy kóredi.
- Siz kimsiz? – deıdi
- Men qaıǵymyn – dep til qatady.
- Sizge ne boldy?
- Meniń dertim ashý-yzanyń jolynan buryp alyp meni osynda alyp keldi. Men adasyp qaldym-deıdi.
- Onda siz menimen júriniz.
- Dertimdi ne isteımin – deıdi.
- Sen ony ný ormanǵa qaldyr. Sóıtip qaıǵy men jigit keıin qaıtady. Alǵa qaraı qadam basqan saıyn boılary jeńildeı túsedi. Ashý-yza:
- Alǵa qaraı qadam bassań qıyn bolady, keıin qaıt deıdi.
Jigit: Endi men eshnárseden qoryqpaımyn, keı kúni synasaıyq deıdi.
Qorqynysh:-Sen men kórsetken joldan nege qaıtyp keldiń?
Jigit: Men ózimniń dańǵyl jolymdy tapqysh keledi. Osy kezde, ashý-yza sylq etip otyra ketti. Men seniń erik-jigerińdi, tabandylyǵyńdy baıqadym. Júre ber óz jolyńmen. Osylaısha ashý-yza, qorqynysh joldan shyǵyp ketedi. Jigit qaıǵyǵa qarasa kúlip tur eken.
- Siz kimsiz? – deıdi.
- Men qýanyshpyn-deıdi.(kúlimsirep)
Oıtolǵaý (ata-analar suraqqa jaýap berý arqyly ózderiniń oı-pikirlerin aıtady)
«Ómir týraly» fleshtrenıng kórsetiledi.
Ata-analarǵa keńester usynylady.
Ata – analarǵa arnalǵan keńes:
• Ata-analar úshin stress bolmaıtyn jaıttardyń balalar úshin stress alý sebepteriniń biri bolýy ábden múmkin. Árbir ata-ana árbir qadamyn oılanyp jasaýy qajet;
•Balanyń kózimen árbir jaıttardy kórýge tyrysyńyz;
• Bárin túsiný úshin balaǵa ýaqyt berińiz;
• Jatar aldyńda balany qandaı jaǵdaılar mazalap júrgeni týraly aıtýǵa múmkindik berińiz. Bala óziniń sezimderin túsindirýi úshin ony úndemeı tyńdaýǵa tyrysyńyz;
• Balaǵa kóp ýaqyt bólińiz, syrlasyńyz. Balanyń oıymen sanasyńyz. Bala ár kezde bala bolyp qalýy kerek;
• Balaǵa únemi qol ushyn sozyńyz. Bala sizdiń qorǵaýshy, kómekshi, keleńsiz jaǵdaılarda keńesshisi ekenińizdi bilýi kerek;
• Balanyń áńgimesine is – áreketińe nazar aýdara júrińiz (ólim týraly áńgimeler, óziniń ólimi týraly tús, adam óltirý quraldaryna asa qyzyǵýshylyqpen qaraý, ómir maǵynasyn joǵaltý jaıynda oı tolǵaýlary, ómirmen, jaqyndarymen qoshtasý mazmunyndaǵy hattar t. b.)
• Balanyń fızıkalyq álsireýi, ómirde tájirıbesizdiginen qıyndyqtardy jeńýge ıkemsizdigi t. s. s.
• Balanyń kóńil – kúıiniń ózgerýi, abyrjýshylyq, asyǵystyq, t. s. s.
• Uıqysynyń tynyshsyzdanýy (keıde balanyń qorqynyshty tús kórýleri t. b.)
• Balanyń únsiz júrýi, oqshaýlanýy;
• Ózine – ózi senimsizdik seziminiń bolýy;
• Dostarynyń joq bolýy;
Balamen sóılesý barysynda kelesi zattarǵa sendirý qajet:
A) qazirgi tańda basynan ótip jatqan jaǵdaıdyń ótkinshi ekendigin aıtý;
B) onyń ómiri týǵandaryna, týmalaryna jáne dostaryna kerektigin, egerde bul ómirde bolmaı qalǵan jaǵdaıda qorshaǵan adamdarǵa soqqy ekendigin jetkizý;
V) óz ómirin qalaı qurý kerektigin quqyly ekenin aıtý, biraq ómirden ketýdi keıinge qaldyryp, barlyǵyn tolyq oılaný qajettigin aıtý.
«5 qundylyq» trenıńi
«Meıirimdilik» fleshtrenıng
Birge án shyrqaıyq. «Qustar qaıtyp barady»
«Syıqyrly karandash» Sizdiń qolyńyzǵa Ǵajaıyp álemniń karandashyn usynamyn. Osy karandashty qolyńyzǵa ustaǵanda ómir týraly qundy bir sóz aıtasyz.
Muqaǵalı Maqataevtyń myna bir óleń joldarymen búgingi dóńgelek ústelimdi aıaqtaǵym kelip otyr.
Ómirime ózimniń tańdanamyn
Qalmaımyn dep qatardan qarmanamyn
Búgingini ótkizsem qıyndyqpen
Erteńime úmitpen aldanamyn
Sizdiń ómirińizdiń máni-bala, sáni-bala! Saltanaty, mahabaty, mártebesi-bala! Óıtkeni balanyń ósýi otbasynyń kórmesi sıaqty. «Jaqsy áke-balaǵa ómirlik azyq. Jaqsy ul áýletke-ómirlik qazyq» degen bar. Sondyqtan tárbıe máselesi jóninde bólisip sheshetin mańyzdy ister san alýan. Biz maman pedagog retinde, siz balanyń eń basty tárbıeshisi, ári aınadaı ónegesi retinde bir-birimizge keńes bereıik, sóıleseıik, birigeıik. Bizdiń mápelegen, ósirgen talymyz túzý óssin! Sizge kóleńkesi, bizge izgiligi qymbat.
(dóńgelek ústel)
Ýaqyty: 25. 02. 2013 jyl
Qatysqandar: 15 ata-ana
Sálemetsizderme qurmetti ata-analar! Búgingi dóńgelek ústelge qosh keldińizder! Dóńgelek ústeldi bastamas buryn sizderge suraq qoıǵym kelip tur. Jalpy sizder sýısıd degendi buryn estidińizder me jáne ol neni bildiredi? (ata-analardyń oılary tyńdalady)
Óz-ózine qol salý qazirgi tańda álemdi qatty alańdatyp otyrǵan úlken másele. Dúnıejúzinde jyl saıyn 1 mıllıon adam óz-ózin ajalǵa qısa, 10-20 mıllıondaı adam ózin óltirýge áreket jasaıdy. Eń jamany óz-ózine qol jumsaıtyn adamdardyń arasynda jastar óliminiń kóbeıýi.
«Sýısıd» latyn tilinen alynǵan «ózin-ózi óltirý, ózine qol salý» degen maǵynany bildiredi.
Álem boıynsha ózin-ózi óltirýge qol jumsaıtyndar jaıly málimet keltiretin bolsaq óz-ózine qol jumsaý joǵary jáne óte joǵary elder(100 myń adamnan 20-dan kóp adam), ony paıyzben kórsetkende
1 ------- Japonıa ---------- 27, 1
2 -------- Vengrıa ---------- 35, 9
3 -------- Estonıa ----------- 40
4 --------- Reseı ------------ 39, 4(jyl saıyn 60 myń adam)
5 ---------- Lıtva ----------- 42, 1
6 ---------- Latvıa ---------- 42, 5
Óz-ózine qol jumsaýdyń qazirgi tańda 80-ge jýyq tásili anyqtalyp otyr. Álemde keń taraǵan túrleri: asylý, sýǵa ketý, ýlaný, bıik jerlerden sekirý, qarý qoldaný.
Dúnıejúzilik densaýlyqty saqtaý uıymy ózin-ózi óltirýdiń mynadaı sebkebin anyqtap otyr: jeke ómirdegi kıkiljińder, úmitsizdik, mahabattaǵy sátsizdik, jalǵyzdyq, qorlyq, zombylyq kórý, múgedektik t. b.
Ózine-ózi qol salý úsh topqa bólinedi: ashyq, jasyryn jáne demonstrasıaly.
Ashyq sýısıdke qashan da jabyrqaý daǵdarystyq jaǵdaı nemese ómirden baz keshý jaıly oılap, ómir súrýdiń máni jaıly oılanyp kúızelý jatady. Óıtkeni, ózin eshkimge kereksiz sezinedi.
Demonstrasıaly sýısıdke ólýge degen nıeti joq, jaı ǵana basqalardyń nazaryn ózine aýdarý úshin óz-ózine qol jumsaý áreketi jatady.
Jasyryn sýısıdke ólýdi máseleniń sheshimi dep sanamaıdy, odan basqa jol taba almaı qınalatyndar baratyn minez qylyǵynyń bir túri. Jasóspirimder arasynda elikteýish kúsh te qarqyndy áser etedi. Olar teledıdar, radıohabarlar, ınternet arqyly óz úlgilerin tabady da, olarǵa «kóshirme» retinde elikteıdi.
Jasóspirimderdiń minezi turaqsyz kelgendikten, sengish keledi, jel sózderge erip, ár túrli áreketter jasaıdy. Jasóspirim kóbinese ólimmen qorqytyp, óziniń qarsylasyn baǵyndyrý maqsatynda jáne bul áreketti eń durys tásil dep túsinedi, qaıǵyly jaǵdaılarǵa ushyraıdy.
Biz jasóspirimderge óz-ózine qol salý-tabıǵattyń eń qymbat syıynan qol úzý, ıaǵnı, aýyr kúnáǵa barý bolyp sanalatynyn túsindirýimiz qajet.
Men osyndaı jaǵdaıǵa dýshar bolǵan bir balanyń hatyn oqyp bereıin.
«Qurmetti anam, ákem jáne baýyrlarym. Meniń istegen isimnen keshirim suraımyn, biraq men sizderdiń barlyǵyńyzdy jaqsy kóremin. Ótinemin, ótinemin, ótinemin meni osy úshin kinalamańdar. Bul meniń qateligim, sizdiń nemese basqa bireýdiń qateligi emes. Eger bul jaǵdaıdy qazir istemesem men muny kelesi joly ister edim. Biz barlyǵymyz bir kúni ólemiz, tek men erterek ómirmen qosh aıtystym.»
Men sizderdi jaqsy kóremin, Serik
17 jastaǵy Seriktiń ólimi aýyr jaǵdaı. Jastardyń ózine qol jumsaýy baqytsyz jaǵdaılar jáne sozylmaly aýrýdan óletin jastardan keıin úshinshi orynda tur. Sońǵy ýaqytta úkimet jáne qoǵamnyń nazary ulttyq densaýlyq saqtaý problemalarynyń ishinde jastar arasyndaǵy sýısıdtiń kóbeıýine baılanysty bolyp otyr. Sońǵy onjyldyqta ata-anasynan, oqý-tárbıelik oryndardan qashyp ketken, sonymen birge habarsyz ketken balalar úsh esege kóbeıdi. Prokýrorlyq tekserister málimeti boıynsha mundaı aýyr tendensıanyń kóbeıýiniń negizgi sebebi januıa jáne qoǵam tárbıesiniń joq bolýy; úlkender jáne qurdastarynyń aıaýsyz qaraýy, jasóspirimderdi qashýǵa jáne olardy sýısıdke ıtermeleıdi.
Rýhanı jáne dene kúshimen kúshteý, tárbıeleýdiń tómendeýi, adamdyq qasıetterin tómendetý kóptegen balalar men jasóspirimder januıasynda jáne bilim berý ortalyqtarynda kóp kezdesedi. Memlekettik statısıka málimeti boıynsha ózine qol jumsaǵan balalar jáne jasóapirimder sany 12, 7%- ti quraıdy. Sońǵy besjyldyqta kámeletke tolmaı ózine qol jumsaǵandar sany-14157. Árbir osyndaı bolǵan jaǵdaı artynda-apat, sheshim taba almaý, ómir aldyndaǵy úreıdi ólim úreıiniń jeńip ketýi. Kámeletke tolmaǵandardyń ózine qol jumsaý sebepterin, qylmystyq ister jáne jaǵdaıdy tekserý analızin basty prokýratýra kórsetkendeı barlyq ózine qol jumsaǵan jasóspirimderdiń 62%- ti januıadaǵy kıkiljiń jáne jaǵdaıdyń bolmaýy, úlkender jaǵynan qorlyq kórýden qorqý, muǵalimdermen, klastastarmen, dostarmen kıkiljiń, qorshaǵan qatigezdigi quraıdy. Mundaı qadamǵa negizinen kóp úndemeıtin, ózin jalǵyz sezinetin tez renjigish jasóspirimder, óziniń kerek emestigin sezinetin, stresster jáne ómir maǵynasyn joǵaltqandar barady. Mundaı jaǵdaıdy boldyrtpaý úshin der kezinde psıhologıalyq kómek jáne onyń jaǵdaıyna shynaıy qatysý qajet.
Eger adam ózine qol jumsaýdy naqty oılansa, onda ony birneshe sebepter arqyly taýyp, olardy úsh topqa bólemiz: aýyzsha, minez-qulyq, sıtýasıalyq.
Aýyzsha belgileri:
Ózine qol jumsaǵysy kelip júrgen adam óz jan-dúnıesi týraly jıi aıtady:
«Men ózime qol jumsaımyn»;
«Men ári qaraı ómir súre almaımyn»;
«Men eshkimge masyl bolmaımyn»;
«Endi sen men týraly ýaıymdamaısyń»;
Ózine qol jumsaý taqyrybynda kóp qaljyńdaıdy.
Ólim týraly suraqtardy kóp qoıady
Minez-qulyq belgileri:
1. Adamdarǵa ózine qymbat zattaryn taratady, isterin aıaqtap, buryn konflıktige túsken adamdarmen dostasýǵa tyrysady.
2. Minez-qulyqta túbegeıli ózgerister bolady. Olar: tamaqta-shamadan tys az nemese shamadan tys shamadan kóp tamaqtaný; uıqy-az nemese kóp uıyqtaý; syrtqy beıne-uqypsyz bolý; ádetterde-sabaqtan qalý; januıadan jáne dostarynan oqshaılanyp qalý jáne t. b.
3. Dármensizdiktiń, úmitsizdiktiń jáne qajý belgileriniń kórinýi.
Sıtýasıalyq belgileri:
Adam ózine qol jumsaýǵa daıyn bolady, eger:
1. Áleýmettik oqshaýlaný (dostary bolmaý nemese tek bir dosy bar), ózin qoǵamnan tys qaldym dep sezinýi;
2. Tepe-teńdik kúıde ómir súrmeý (januıada mańyzdy krızıstin bolýy-ata-analarǵa nemese ata-anasynyń bir-birimen qarym-qatynasy; alkogolızm-jeke nemese januıalyq problema);
3. Ózin zorlyq-zombylyq qurbany retinde seziný-fızıkalyq, jynystyq jáne emosıonaldyq.
4. Sýısıdtik jaǵdaı buryn bolǵan.
5. Dostarynyń bireýi, tanys adamy nemese januıa quramyndaǵy bireý sýısıdtik áreketke barǵan bolsa, onda osy adam da ózine qol jumsaýǵa áreket etýge beıimdelýi múmkin.
6. Eń jaqyn adamyn joǵaltý (týmalarynyń bireýiniń ólimi, ata-analarynyń ajyrasýy)
7. Ózine degen synnyń shamadan tys bolýy
«Jol» ertegiterapıasy.
Dóńgelene otyramyz. Ertegi tyńdaǵylaryńyz kele me?
Ertede bir adam bolypty. Endi ǵana ómir esigin ashyp, táı-táı basyp kele jatqan kezde beıkúnáge jolyǵypty.
Beıkúná:
- Sálem, balaqaı. Seniń jolyńda jaqsylyq, qýanysh kezdesýine tilektespin-deıdi. Osylaı júrip kele jatyp jetkinshek shaqqa kezdesedi, jetedi. Oǵan bir ótkem daýys:
- Toqta, qaıda barasyń? Keri qaıt-estiledi. Bul-ashý-yza eken! Osy kezde bir sybyrlaǵan daýyspen:
- Beri kel, men saǵan ashý-yzadan bólek jaqsy jas taýyp berem deıdi. Qarasa-úlken kózder eken.
- Sen kimsiń? – deıdi.
- Men qorqynyshpyn deıdi.
- Men adamdardyń ashý-yzanyń jolyna túsip ketpeýi úshin osy jerdi kúzetip turamyn deıdi. Bala sol jolmen júrip kele jatady. Aldynan ný orman shyǵady, birte-birte jol kórinbeı tuıyqqa tireledi. Osy jerde qatty jylap otyrǵan qyzdy kóredi.
- Siz kimsiz? – deıdi
- Men qaıǵymyn – dep til qatady.
- Sizge ne boldy?
- Meniń dertim ashý-yzanyń jolynan buryp alyp meni osynda alyp keldi. Men adasyp qaldym-deıdi.
- Onda siz menimen júriniz.
- Dertimdi ne isteımin – deıdi.
- Sen ony ný ormanǵa qaldyr. Sóıtip qaıǵy men jigit keıin qaıtady. Alǵa qaraı qadam basqan saıyn boılary jeńildeı túsedi. Ashý-yza:
- Alǵa qaraı qadam bassań qıyn bolady, keıin qaıt deıdi.
Jigit: Endi men eshnárseden qoryqpaımyn, keı kúni synasaıyq deıdi.
Qorqynysh:-Sen men kórsetken joldan nege qaıtyp keldiń?
Jigit: Men ózimniń dańǵyl jolymdy tapqysh keledi. Osy kezde, ashý-yza sylq etip otyra ketti. Men seniń erik-jigerińdi, tabandylyǵyńdy baıqadym. Júre ber óz jolyńmen. Osylaısha ashý-yza, qorqynysh joldan shyǵyp ketedi. Jigit qaıǵyǵa qarasa kúlip tur eken.
- Siz kimsiz? – deıdi.
- Men qýanyshpyn-deıdi.(kúlimsirep)
Oıtolǵaý (ata-analar suraqqa jaýap berý arqyly ózderiniń oı-pikirlerin aıtady)
«Ómir týraly» fleshtrenıng kórsetiledi.
Ata-analarǵa keńester usynylady.
Ata – analarǵa arnalǵan keńes:
• Ata-analar úshin stress bolmaıtyn jaıttardyń balalar úshin stress alý sebepteriniń biri bolýy ábden múmkin. Árbir ata-ana árbir qadamyn oılanyp jasaýy qajet;
•Balanyń kózimen árbir jaıttardy kórýge tyrysyńyz;
• Bárin túsiný úshin balaǵa ýaqyt berińiz;
• Jatar aldyńda balany qandaı jaǵdaılar mazalap júrgeni týraly aıtýǵa múmkindik berińiz. Bala óziniń sezimderin túsindirýi úshin ony úndemeı tyńdaýǵa tyrysyńyz;
• Balaǵa kóp ýaqyt bólińiz, syrlasyńyz. Balanyń oıymen sanasyńyz. Bala ár kezde bala bolyp qalýy kerek;
• Balaǵa únemi qol ushyn sozyńyz. Bala sizdiń qorǵaýshy, kómekshi, keleńsiz jaǵdaılarda keńesshisi ekenińizdi bilýi kerek;
• Balanyń áńgimesine is – áreketińe nazar aýdara júrińiz (ólim týraly áńgimeler, óziniń ólimi týraly tús, adam óltirý quraldaryna asa qyzyǵýshylyqpen qaraý, ómir maǵynasyn joǵaltý jaıynda oı tolǵaýlary, ómirmen, jaqyndarymen qoshtasý mazmunyndaǵy hattar t. b.)
• Balanyń fızıkalyq álsireýi, ómirde tájirıbesizdiginen qıyndyqtardy jeńýge ıkemsizdigi t. s. s.
• Balanyń kóńil – kúıiniń ózgerýi, abyrjýshylyq, asyǵystyq, t. s. s.
• Uıqysynyń tynyshsyzdanýy (keıde balanyń qorqynyshty tús kórýleri t. b.)
• Balanyń únsiz júrýi, oqshaýlanýy;
• Ózine – ózi senimsizdik seziminiń bolýy;
• Dostarynyń joq bolýy;
Balamen sóılesý barysynda kelesi zattarǵa sendirý qajet:
A) qazirgi tańda basynan ótip jatqan jaǵdaıdyń ótkinshi ekendigin aıtý;
B) onyń ómiri týǵandaryna, týmalaryna jáne dostaryna kerektigin, egerde bul ómirde bolmaı qalǵan jaǵdaıda qorshaǵan adamdarǵa soqqy ekendigin jetkizý;
V) óz ómirin qalaı qurý kerektigin quqyly ekenin aıtý, biraq ómirden ketýdi keıinge qaldyryp, barlyǵyn tolyq oılaný qajettigin aıtý.
«5 qundylyq» trenıńi
«Meıirimdilik» fleshtrenıng
Birge án shyrqaıyq. «Qustar qaıtyp barady»
«Syıqyrly karandash» Sizdiń qolyńyzǵa Ǵajaıyp álemniń karandashyn usynamyn. Osy karandashty qolyńyzǵa ustaǵanda ómir týraly qundy bir sóz aıtasyz.
Muqaǵalı Maqataevtyń myna bir óleń joldarymen búgingi dóńgelek ústelimdi aıaqtaǵym kelip otyr.
Ómirime ózimniń tańdanamyn
Qalmaımyn dep qatardan qarmanamyn
Búgingini ótkizsem qıyndyqpen
Erteńime úmitpen aldanamyn
Sizdiń ómirińizdiń máni-bala, sáni-bala! Saltanaty, mahabaty, mártebesi-bala! Óıtkeni balanyń ósýi otbasynyń kórmesi sıaqty. «Jaqsy áke-balaǵa ómirlik azyq. Jaqsy ul áýletke-ómirlik qazyq» degen bar. Sondyqtan tárbıe máselesi jóninde bólisip sheshetin mańyzdy ister san alýan. Biz maman pedagog retinde, siz balanyń eń basty tárbıeshisi, ári aınadaı ónegesi retinde bir-birimizge keńes bereıik, sóıleseıik, birigeıik. Bizdiń mápelegen, ósirgen talymyz túzý óssin! Sizge kóleńkesi, bizge izgiligi qymbat.
You Might Also Like
