InfoHub Logo

Fızıka pánin ulttyq salt - dástúrmen baılanystyra oqytý.
Mambetova Gúlsim Madenıqyzy
Pavlodar oblysy, Ertis aýdany, №2 Ertis JOBBM

Búgingi kúnniń ózekti máselesi oqýshylarǵa tereń de sapaly bilim berýdiń tásilderin qarastyrý bolyp tabylady. Halyq pedagogıkasy halqymyzdyń jas urpaqty tárbıeleýdegi biliminiń, biliktiliginiń, tájirıbeleriniń, tanymdyq áreketteriniń, daǵdylarynyń jıyntyǵynan turatyn pedagogıkalyq ulttyq qazyna. Halyq pedagogıkasynyń negizderin fızıka sabaqtarynda qoldaný - bilimdilik, damytýshylyq, tárbıelik maqsattaryn júzege asyryp, oqýshynyń ómirge ózindik kózqarasyn, ózin qorshaǵan ortadaǵy ár túrli qoǵamdyq oı - pikir, ulttyq qundylyqtardy oqýshy sanasynda baılanystyra bilý negizinde ulttyq mádenıet pen rýhty saqtaýǵa tárbıeleıtin úderis bolyp tabylady.
Qazaqtyń ádet - ǵuryp, salt - sanasynda kezdesetin keıbir elementterdi fızıka sabaǵynda qoldanýǵa bolady. Mysaly:
Otqa temir qaınatqan
Put balǵany oınatqan
Nansha ıler temirdi
Usta bolar ma ekensiń! -
degen besik jyry men óleń joldarynda jylý qubylysyna tán qaınaý prosesi, temirdiń balqýy men balǵanyń kóterilýi kezindegi dene energıasynyń bir túrden ekinshi túrge aınalýy, temirdi soqqan kezdegi deneniń túrli pishinge kelip, deformasıalanýy sıaqty kóptegen fızıkalyq qubylystar aıtylady.
Ulttyq qarý - jaraq - sadaqty alatyn bolsaq, sadaqtyń atylý kezindegi jiptiń kerilýi, serpindilik kúshiniń paıda bolýy, doǵanyń ıilýi, jebeniń ekpin alýy týraly málimet beriledi. Sonymen qatar er azamattarǵa tán mergendiktiń erekshe qasıetteri men erjúrektiligi de baıandalady. Qazirgi kezdegi sadaq atý sportynyń damýy týraly málimet beriledi.
8 synypta "Jylý ótkizgishtik" taqyrybyn oqytqanda maldyń, ańnyń terilerinen tikken kıimderdiń jylýdy jaqsy saqtaıtynyn bilgenin, tulyp, ishik, tymaq tigip kıgendigin túsindirý kerek. Kıiz úıge aq kıiz jabatynyn, ne sebepti jazda aq jaýlyq, aq kıim kıetinin, qysta qara kıim kıý, sondaı aq kıiz úıdiń irgesin túrý, túndigin ashyp qoıý sıaqty naqty mysaldar arqyly dáleldese oqýshylardyń esinde uzaq saqtalady.
«Kebý jáne kondensasıa» taqyrybyn ótkende mynadaı maqal - mátelderdi mysal keltirip, taldatýǵa bolady.
1. Aýzy kúıgen úrlep ishedi» maqalynyń tárbıelik máni: Jibergen qateńdi ekinshi ret boldyrmaý kerektigin, al qateńnen tıesili qorytyndy jasaı bilýge meńzeıtinin, fızıkalyq turǵydan – ystyq nárseni úrlesek sodan kebý úrdisi tezdetilip, nátıjesinde onyń temperatýrasynyń tómendeıtinin usynýǵa bolady. Bul fızıkada oqyp úırenilgen kebý qubylysyna ábden úılesip jatady.
2. «Dán sebilmeı astyq ónbeıdi, darıa býlanbaı shyq túspeıdi» maqalynyń tárbıelik mánin: ómirdegi barlyq qubylystar ózara sebep - saldarly baılanysta bolatyndyǵynan bolsa, fızıkalyq turǵydan – astynda da, jer betindegi sýdyń temperatýrasynyń artýynan ol býlanyp (kebý) al temperatýra tómendegende sý tamshylarynyń sýynyp – kondensasıalanýynan ishki energıa kemýinen shyq paıda bolatyndyǵyn túsindiremiz.
3. «Kún shyqqan soń sýarǵan sýdy kún jutady. Kún batqan soń sýarǵan sýdy jer jutady» maqalynyń tárbıelik máni: egistiktiń tańerteń kún shyqpaı, ne kún bata sýarý kerektigi aıtylady. Al fızıkalyq turǵydan kún shyǵyp turǵanda egistikti sýarsa, temperatýranyń joǵarylaǵanynan kebý úrdisi jaqsy júredi. Jer tez keýip qalady, al kesh bata sýarǵanda temperatýra tómendegendikten kebý úrdisi baıaý júredi de sý tolyǵymen jerge sińip úlgeredi.
4. «Otty úrlegen jaǵady, Shyndyqty izdegen tabady». Otty úrlegen kezde, otqa jańa taza aýa keledi, ot jaqsy janady.
5. «Terektiń janýynda min joq, Biraq jylýynda mán joq». Terek jaqsy janady, onyń menshikti janý jylýy az bolǵandyqtan tez janyp ketedi de, jylýdy az beredi.
6. «Azyqsyz adam alysqa barmaıdy». Adam ár ýaqytta energıany astan alady, eger tamaqtanbasa, adamnyń ál - aýqaty da bolmaıdy, sondyqtan kúndelikti durys tamaqtaný qajet.
7. «Tonnyń jylýy terisinen emes - júninen». Tondy ádette qoıdyń, túıeniń terisinen ıleıdi, al júnniń arasynda aýa bolady. Aýanyń jylý ótkizgishtigi nashar, sondyqtan ton adamnyń jylýyn syrtqa, al syrtqy sýyqty adam denesine nashar ótkizedi.
8. «Nan piskenshe kúlshe kúıedi». Neǵurlym qyzdyrylǵan deneniń massasy az bolsa, oǵan soǵurlym az jylý kerek. Taba nan salǵanda nan juqa bolsa, ári kishi bolsa, ol kúıip ketpeý úshin otty az qalaý kerek.
Osyndaı ulttyq tárbıege negizdelip júrgizilgen jumystar arqyly ǵasyrlar boıy jınaqtalǵan qundy tájirıbeler men tálimdi tárbıeni, adamgershilik qaǵıdalaryn oqýshylar boıyna sińirýdiń múmkindigi mol.

Qorytyndy
Muǵalimniń shyǵarmashylyq izdenispen jańasha júrgiziletin kúrdeli jumysy – fızıka pánine halyqtyq, ulttyq salt - dástúrlerdi, ulttyq ataýlardy, ulttyq til órnekterin, ulttyq oıyndardy kóptep qoldana bilý. Sabaqty tartymdy, qyzyqty ótkizý muǵalimniń shyǵarmashylyq jumysyna, talantyna, bilimine baılanysty. Eger muǵalim sabaqta bir taqyrypty oqytýda shákirtterdi oılandyrýǵa, tájirıbe jasap, oǵan qorytyndy jasaı bilýge, sóılesý mádenıetin damytýǵa kóńil aýdarsa, qazirgi jetkinshek jete bile bermeıtin uǵym túsinigin búgingi ómirge janastyra kóńil aýdartsa, sol arqyly tanymdyq maqsat qoıady. Ǵasyrlar boıy kúndelikti turmysta qazaq halqy fızıka iliminiń ataýlaryn, saltyn, dástúrin qoldanyp kelgen, qoldana beredi