InfoHub Logo

Úndestik degen eki daýystyń birdeıligi emes, eń kem eki túrli daýystyń qıysýy emes pe? Sóz kórkemdigi osy minezdes. Bir sóz bir sózge jaryǵyn da túsirip turady, kóleńkesin de túsirip turady.

Ǵ. Músirepov.

Ǵabıt Mahmutuly Músirepov – ulttyq sóz óneri tarıhyndaǵy zor tulǵa. Onyń áıgili áńgime, pesa, romandary el ómiriniń eń bir eleýli kezeńderin – dala azamatynyń rýhanı ózgerisin, qıly – qıly qıa belin beıneleıdi. Kór úndi, kóp daýysty murasyn zerdeleseńiz, úlken qalamgerdi erliktiń jyrshysy dep baǵalar edińiz. Kóz aldyńyzdan ylǵı bir kóterińki rýhty – erligi de, eldigi de berik jaısań jandar tasqyny ótip jatady. Ǵabeń – taza sezimdi, azamattyqty jyrlap ótken aqyn jandy qalam ıesi.

Ǵabeń – aqıqat ǵumyr keshken, qıyn – qystaý sátte azamattyq er tulǵasynan aınymaı, alys – jaqyndy boljap, adaldyqtan aýytqymaı ótken abzal jazýshy. Artyna qaldyrǵan murasy týǵan ádebıettiń bıik mádenıetine, fılosofıalyq tereńdigine, baıtaq órisine, rýhanı mańyzyna aıqyn aıǵaq.

Músirepov – ana tilimizdiń el tanyǵan sheberi. Onyń zeri men órnegi, múdirissiz jazý máneri tilimizdiń sulýlyǵy men ıkemdigin baı múmkinshiligin pash etip, sheksiz lázzatqa bóleıdi.

Halyqtyń rýhanı baılyǵy – shyn mánindegi kórkem ádebıetti jasaıtyn tek qana tabıǵı uly daryndar ekeni talassyz shyndyq. Qazaq halqynyń HH ǵasyrdaǵy ósken ádebıetin búkil álemge tanytqan da sol alyp daryndar bolatyn. Týǵan eliniń HH ǵasyrdaǵy kórkem ádebıetin saf altyndaı talaı – talaı shyǵarmalarymen baıytyp, abyroıyn bıiktetken Ahmet Baıtursynov, Maǵjan Jumabaev, Mirjaqyp Dýlatov, Júsipbek Aımaýytov, Sáken Seıfýllın, Beıimbet Maılın, İlıas Jansúgirov, Muhtar Áýezov, Sábıt Muqanov, Ǵabıden Mustafın sıaqty alyptar tobynyń qatarynda turǵan – Ǵabıt Mahmutuly Músirepov te bar.

Ǵabıt Músirepov 1902 jyly 22 naýryzda Soltústik Qazaqstan oblysy, Jambyl aýdanynda, Jańa jol aýylynda kedeı sharýa áýletinde týǵan. Áýeli aýylynda eskishe oqyp, sonan soń, 14 jasynda Serǵalı degen jumysker naǵashysynyń kómegimen, Obaǵan degen jerdegi eki klastyq orys mektebine oqýǵa túsedi. Osy mektepte HH ǵasyrdyń basyndaǵy qazaq ádebıetiniń belgili ókili, ári aqyn, ári kórnekti pedagog Beket Ótetileýov orys tilinen jáne orys ádebıetinen sabaq beretin edi. Bolashaq jazýshy sol adamnan sabaq alady. Ǵabıt ádebıetke bala kezinen qushtar bolady, halyqtyń san ǵasyrlar boıy saqtalǵan asyl qazynasy – aýyz ádebıetin kókeıge uıalata beredi. Úlkenderden estigen qıal terbeter ǵajaıyp ertegilerdi, qyzyq oqıǵaly qıssa shyǵarmalardy jadyna toqyp, ózi basqalarǵa áńgimelep berýdi daǵdy etedi. «Beket meniń qıssaǵa qumarlyǵymdy bilgennen keıin, meni ádebıetke tarta bastady» dep jazady jazýshy «Avtobıografıalyq áńgimesinde».
Beket Ótetileýov ádebıetke qumar talantty shákirtti eki klastyq orys mektebin bitirgennen keıin, onyń Presnogorkovtaǵy joǵarǵy bastaýysh ýchılıshege túsýine kómektesedi. Ýchılıshede Ǵabıt ustazynyń keńes berýimen A.S.Pýshkınniń, M.Iý.Lermontovtyń, N.V.Gogoldiń, M.Gorkııdiń, Djek Londonnyń shyǵarmalaryn zor zeıin salyp qumartyp oqıdy. Ádebıetke qushtarlyǵy arta túsedi. Ǵabıt ýchılısheni bitirgen soń, 1923 - 1926 jyldary Orynbor qalasyndaǵy jazýshy fakúltetinde oqıdy. «Rabfakty bitirer kezde jazý talaby mende de oıana bastady» dep eske alady jazýshy ómirbaıandyq áńgimesinde. «Qabyrǵa gazetine birinshi ret uzaq áńgime jazdym, keıin ol «Týlaǵan tolqynda» degen povestke aınalyp, meniń birinshi basylyp shyqqan eńbegim boldy... Ol bir bolǵan oqıǵanyń tóńireginen týǵan áńgime edi». Jazýshynyń bul tuńǵysh kórkem týyndysy 1928 jyly jarıalandy. Ǵabıt Músirepov 30 jyldarda Qazaqstan ólkelik partıa komıtetinde, QazSSR oqý halyq komısarıatynda, respýblıkalyq baspa oryndarynda jaýapty qyzmetter atqardy. Ol qazaq baspasózin órkendetýde eleýli eńbek sińirdi. 1938-1955 jyldar arasynda biryńǵaı ádebıetpen aınalysty. 1956-1966 jyldary «Ara – Shmel» atty satıralyq jýrnaldyń bas redaktory, Qazaqstan jazýshylar odaǵynyń birinshi hatshy qyzmetin atqaryp, 1966 jyldan keıin qaıtadan biryńǵaı jazýshylyq ónermen shuǵyldandy. Ómiriniń sońǵy kúnderine deıin, SSRO jáne respýblıka jazýshylar odaqtary basqarmalarynyń sekretary boldy. Ol Japonıa, Egıpet, Aljır, Italıa sıaqty kóptegen elderdi aralap, týǵan eliniń sóz ónerin nasıhattaýda mol eńbek sińirdi. Ǵabıt Músirepov – el qurmetine bólengen áıgili akademık – jazýshy ǵana emes, ol kórnekti qoǵam qaıratkeri. Jazýshyǵa qazaq ádebıetin damytýdaǵy zor eńbegimen úlken qoǵamdyq qyzmeti úshin 1874 jyly Sosıalısik eńbek eri ataǵy berildi.

Abzal aǵa azynaǵan aıazda tótep berer qaırat kórsetken aıtýly azamat edi. El basyna kún týyp, etigimen sý keship – eliniń jartysyn jaıratyp salǵan 1932 jyldyń qıly – zamanynda bes azamattyń atynan qylyshynan qan tamǵan aqberen azamat bolatyn. Qalamdas aǵa – dosy Bıaǵańa jala jabylǵanda taǵy da basyn qaterge tigip, aıǵaılaı ara túsken. «Bıaǵań halyq jaýy bolsa, men de jaýmyn!» - dep adam tańqalarlyq qaısarlyq kórsetken Ǵabıt bolatyn.

Oqyrmannyń aǵyl – tegil estetıkalyq sezimge bólep tastaıtyn úlkendi – kishili kórkem týyndylarymen qazaq ádebıetiniń damýyna iri úles qosqan Ǵabıt Músirepov – klasık jazýshy. Óıtkeni, onyń sýretkerlik óren sheberliginen kezinde de, keıinde de, keleshekte de talaı qalamgerlerdiń úırenip taǵylym alar shyǵarmalarynyń qyr – syry asa mol. Onyń shyǵarmalarynyń búgingi oqyrmannyń da, bolashaq urpaqtardyń da ajyramas rýhanı serigi, qymbat murasy bolyp qala beretini aqıqat. Óıtkeni, onyń árbir týyndysynyń bıik ónermen, úzdik sheberlikpen jasalǵan asyl dúnıeler ekenin  barsha  qaýym  áldeqashan bir aýyzdan moıyndaǵan bolatyn.

Ǵabıt Músirepov – qazaq ádebıetiniń úlkendi – kishili birneshe janrlaryn órkendetýge kezinde belsene aralasqan kórkem sózdiń zergeri. Saıyp aıtqanda, Ǵabıt Músirepov – qazaq ádebıetiniń barlyq janrlaryn damytýǵa kóp eńbek sińirgen kórkem sózdiń maıtalman sheberi, iri sýretker. Onyń shyǵarmalary san ret kóptegen halyqtardyń tilderine aýdaryldy. Ǵabıt Músirepov – búkil dúnıe júzine keń tanylǵan sóz zergeri.

Ǵabıt Músirepovtiń qalamynan shyqqan árbir ómirsheń eńbegi únemi oqyrman júregine jol taýyp, onyń asyl buıymyna aınalyp otyrdy. Ol – týǵan Otanynyń gúldenýine úlken eńbek sińirgen halyqtyń adal azamaty, qadirmen perzenti.
Ǵabıt Músirepov – halyqtyń shyn mánindegi súıikti jazýshysy.

20-jyldardyń aıaq kezi men 30-jyldardyń bastapqy tusynda búkil eldegi sekildi Qazaqstanda da úlken – úlken ekonomıkalyq jáne mádenı ózgerister, jańarýlar, órleýler men ózgerister sol kezindegi kórkem ádebıet pen ónerden de kórinis tapty. Sondyqtan ádebıetimizdiń jeke qaıratkerleriniń tvorchestvolyq ósý jolyn jaqsy túsiný úshin ádebıetti jedel órkendetýge septesken faktorlardy da bilýimiz kerek.

Jer júzinde tuńǵysh ret ústem taptyń qanaýshylyǵyn joıyp, eńbekshilerdiń ókimetin ornatqan Uly Oktábr revolúsıasy adamzattyń tarıhyndaǵy uly betburys edi. Buryn tarıhta bolyp kórmegen jańa salt – sananyń, jańa mádenıettiń joly salyndy. Baǵyty, alǵa qoıǵan nysanasy jaǵynan múlde tyń ádebıettiń basty qaharmany eńbek adamy, kúresker adam bolyp jasalǵanyn aıtýymyz kerek. Ádebıettegi osyndaı jańa obrazynyń beınelenýi buryn estip – kórmegen uly jańalyq edi. Sonymen qatar jańa ádebıette ómir shyndyǵy damý, ósý, ózgeris ústinde sýretteledi.

Ádebıettiń alǵashqy úzdik nusqalary orys ádebıetinde jasalǵany málim. Eń aldymen klasıkalyq orys ádebıetiniń  - baı dástúri, uzaq tarıhy, mádenıeti joǵary ádebıet ekenin bilemiz. Adam balasynyń kórkemdik damýyna myqtap úles qosqan sýretkerler HİH ǵasyr men HH ǵasyrdyń bas kezindegi orys ádebıeti de mol edi.

Olarda orys ómiriniń neshe alýan qyrlary men syrlary jan – jaqty, tolyq ashylǵan bolatyn. Orys klasıkteriniń shyǵarmalarynan kórkemdigi kemel, ıdeıasy anyq kóptegen aıtýly týyndylardy tabamyz.

20-jyldardyń ádebıetin sóz etkende aldymen M.Gorkııdiń, V.Maıakovskııdiń, D.Fýrmanovtyń, A.Fadeevtiń, F.Gladkovtyń, M.Sholohovtyń t.b. shyǵarmalaryn ataý kerek.

Bulardyń týyndylarynda Rossıanyń jumysshy qozǵalysynyń, azamat soǵysynyń, alǵashqy jyldardaǵy ár alýan oqıǵalardyń shynshyl mol kartınasy berilgen. Bul shyǵarmalar kezinde kóptegen qalamgerlerge, sonyń ishinde bolashaq jazýshy Ǵabıt Músirepovke de yqpalyn jasady.

Ǵabıt Músirepov qazaq qalamgeriniń sapyna ádebıetimizdiń osy alǵashqy qalyptasý dáýirinde, 20 - jyldardyń aıaq kezinde kelip qosylǵan.

20 - jyldarda qazaq ádebıetiniń jedel damýyna septigin tıgizgen kóptegen saıası - áleýmettik jaǵdaılardyń biri – halyqtyń saýattylyǵynyń artýy, baspasóz oryndarynyń kúrt kóbeıýi. Ondaǵan gazet – jýrnaldar qazaq halqy arasynda jańa ıdeıalardyń neǵurlym tezirek taraýyna aıta qalǵandaı septigin tıgizdi.

Osy jyldardyń aıaq kezinde qazaq baılarynyń aýyldaǵy yqpalyn báseńdetip, aqyrynda olardy tap jaýy retinde joıatyn kóp sharalar iske asyryldy. Máselen, baılardyń egindik, shabyndyq jerlerin bóliske salý, iri baılardyń mal – múlkin konfıskeleý, onan soń eńbekshilerdi kollektıvtik sharýashylyqqa tartý sharalary búkil halqymyzdyń da, ádebıet qaıratkerleriniń de belsendiligin arttyra tústi. Tap tartysynyń qyzǵan shaǵynda ıdeologıalyq quraldardyń ótkirlene túsýi de aıryqsha qajet edi. Qazaqtyń úlken sýretkerleriniń biri - Ǵabıt Músirepovtiń tvorchestvolyq sapary da mine, osyndaı halyqtyń asa bir túıindi, ózekti jolaıryq kezinde bastalǵan.

Qazaq eline tanymal bolǵan úlken prozaık, tamasha dramatýrg, pýblısıs, aýdarmashy, memleket qaıratkeri Ǵ.Músirepovtiń tvorchestvolyq joly óte qyzǵylyqty da, ǵıbratty da. Onyń alǵashqy shyǵarmalarynan bastap, eń keıingi romandaryna deıingi aralyqta birte – birte sheberligi shyńdalyp otyrǵan. Jazýshy shyǵarmalarynyń mán – maqsatyn, durys ta tereń túsiný úshin onyń ómirbaıanynyń keıbir derekterin eske salyp ótken jón.

Ádebıetke árbir sýretker ózine ǵana tán taǵdyrymen keledi. Mekteptik, ómirlik biliminiń áseri de, ádebı dástúrdiń úlgi - ónegesi de, ómirdi tanyp bilýdiń shama – sharqy da jazýshynyń tvorchestvolyq erekshiligine yqpal etpeı qoımaıdy. Ǵ.Músirepov - ádebıet álemine birtalaı ómir tájirıbesinen ótip, kóp nárseni ózinshe ekshep, túsinip, ádebıet óziniń ómirlik óneri ekendigin tereń sezinip kelgen kisi. Alǵashqy «Týlaǵan tolqynda» atty uzaq áńgimesin 1927 jyly jazǵanymen, Ǵabıt Músirepovtiń ádebı ishteı daıyndyǵy odan ilgeride bastalǵan sekildi. Jazýshynyń óziniń aıtýynsha, ádebıetke degen qushtarlyǵyn Orynbor rabfagyn bitirgen kezde qatty sezingen. Sonda da bolsa bolashaq jazýshy birden qalamgerlik jolǵa túspeıdi. Áli de bolsa baıqap kóreıinshi degendeı ómirden de, kitaptan da kóp qazynany oıǵa túıe beredi. Onyń jazýshylyq jolyna den qoıýy Ombydaǵy aýylsharýashylyq ınstıtýtynda oqyp júrgen kezinen bastalǵanyn bilemiz. «Esep ústinde otyryp, tájirıbe stansıasynda aýyspaly egin salyp júrip te oı alańynan qutyla almaı qoıdym. Ózgeler aýylsharýashylyq úıirmelerine ketkende, men ádebıet úıirmesine jazyldym. Jeti stýdent ortadan jaldap, ózin Belınskııdiń shákirtimin dep júrgen qartań bir pedagogtan qys boıy oqydyq» deıdi jazýshy «Avtobıografıalyq áńgimesinde». Ǵabıt Músirepovtiń ózi oqyp júrgen aýyl sharýashylyq pánderimen aınalyspaı, ádebıetke shuǵyl oıysýynyń ózi de onyń ómirlik ańsary nede bolǵandyǵyn ańǵartsa kerek.

Ǵabıt Músirepovtiń shyǵarmalary qazaq halqynyń ómirin, tarıhta eleýli orny bolǵan oqıǵalaryn mol qamıdy. Bul salada onyń nazaryn kóbirek tartqan birneshe qadaý – qadaý taqyryptardy kórsetken jón.

Ǵabıt Músirepov – orys ádebıetiniń úlgi - ónegesin boıyna meılinshe mol darytqan mádenıetti jazýshylarymyzdyń biri. Ol oryssha mektepti alǵashqy oqyǵan kezinen bastap, orys ádebıetiniń, orys tiliniń qazynasyna qol artady.

Sonymen qatar Ǵabıt Músirepovtiń qazaq halqynyń keremet baı aýyz ádebıetiniń sıqyrly sulýlyǵy men qymbat qazynasy onyń kórkemdik tushynysy men talǵamyn ósirgenin aıtpaı ketýge bolmaıdy.

Eń alǵashqy shyǵarmalarynan bastap Ǵabıt Músirepov tvorchestvosyna tán keıbir sıpattardy aıqyn baıqaýǵa bolady. Sonyń biri – jazýshynyń kórkem dúnıelikterin birden baspaǵa usynbaı kóp qarap, kóp jóndeýden ótkennen keıin ǵana, ábden pisip bolǵan soń ǵana jarıalaý daǵdysy. Bul – shyn mánindegi jaýaptylyqty sezinetin talǵampaz sýretkerlerge laıyqty minez. Ekinshiden, shyǵarmanyń mazmunyn ǵana ekshemeı, onyń meılinshe kórkem kestelenip, baı, jattyq tilmen berilýine den qoıýy da atap kórseterlik unamdy qasıeti. Jazýshynyń alǵashqy on shaqty jyl ishinde jazǵan kóptegen áńgime, ocherk, povesteriniń ózinen de osy erekshelikterdi ańǵaramyz. Osyndaı tvorchestvolyq izdenýdiń ústinde jazýshynyń sýretkerlik tájirıbesi birte – birte tolysa, kemeldene túsken.

M.Gorkıı: «Men kimdi jazsam da, meıli dáýirdiń uly adamyn jazsam da, mindetti túrde onyń erekshe, tipti bir qaraǵanda tań qalarlyq ádet – daǵdysyn tabýǵa tıistimin. Sony syǵalap kórý arqyly men oqýshyny ishteı jymıýǵa májbúr etemin» degen eken. Osy shyǵarmashylyq prınsıp Ǵabıt Músirepovte de bar. Ol da syrtyna kúlki shyǵyp turmaǵan bolmys – qubylystardyń ezý tartqyzarlyq belgilerin izdep taýyp, kórsetip jiberip, oǵan oqýshyny kúldire qoıýǵa óte beıim bolǵan. / Qojakeev T. Satıra qarýy. 13 bet/.

Aqtóbe qalasy, Prıgorod orta mektebiniń
9 «A» klass oqýshysy Jambýlatova Kamıla

---