Ǵajaıyp qala - Aqtóbe
Ǵajaıyp qala - Aqtóbe
Sabaqtyń taqyryby: Ǵajaıyp qala - Aqtóbe
Sabaqtyń maqsaty: Aqtóbe qalasynyń kórikti jerlerimen tanystyrý jáne oqýshylar boıynda ultjandylyq qasıetterdi qalyptastyrý.
Sabaqtyń barysy
I bólim Aqtóbe kelbeti
II bólim Qazaqstan jerindegi Táj - Mahal
III bólim Týrızmge úlesi
I bólim Aqtóbe kelbeti
Áıteke bı aýdany Aqtóbe oblysynyń soltústik – shyǵys bóliginde ornalasqan. Aýdan aımaǵy 36, 9 myń sharshy shaqyrymdy quraıdy. Ákimshilikke qarasty aýdan 15 aýyldyq okrýgke bólinedi. Aýdanda 37 eldi meken bar. Aýdan ortalyǵy Komsomol dep atalady, oblys ortalyǵy Aqtóbe qalasynan 320 shaqyrym jerde ornalasqan. Aýdan aımaǵy arqyly « Aqtóbe – Astana» temir joly ótedi.
Alǵa aýdany: batyr baba rýhy jebegen. Alǵa aýdany Aqtóbe qalasynan ońtústikke qaraı 45 shaqyrym qashyqtyqta ornalasqan. Aýdannyń kólemi – 7, 5 myń sharshy metr. Ákimshilik ortalyǵy – Alǵa qalasy. Alǵa aýdany arqyly temirjol jáne « Aqtóbe – Astrahan» avtokólik joly ótedi. Aýdan terıtorıasynan ońtústikten soltústikte Elek ózeni, Úlken Qobda salasy Saryqobda ózen aǵady.
Yrǵyz aýdany: san taraýy tarıhy tarqatylǵan. Yrǵyzdyń irgetasy 1845 jyly qalanyp, áýelgide Oral áskerı bekinisi dep ataldy. 1868 jyly Oral bekinisi negizinde Yrǵyz ýezi qurylyp, sol ýaqyttan bastap bekinis Yrǵyz ózeniniń ataýymen Yrǵyz qalasy dep atalyndy. Yrǵyz soltústiginde Qostanaı shyǵysynda Qaraǵandy, ońtústiginde Qyzylorda oblystarymen shektesken.
Baıǵanın aýdany: Jem – Saǵyzdyń saǵasy. Aqtóbe oblysynyń ońtústik - batysynda ornalasqan, jalpy jer kólemi – 6 mıllıon gektar. Soltústik – shyǵysynda Muǵaljar, ońtústik – shyǵysynda Shalqar aýdanymen, ońtústiginde Qaraqalpaqstanmen shektesedi. Aýdan 1928 jyly óz aldyna bólektengenshe, Aqtóbe gýbernıasy, Oral obylysy, Temir ýezine qaraǵan. Aýdan 1940 jylǵa deıin Tabyn aýdany bolyp atalyp keldi.
Mártók aýdany Aqtóbe oblysynyń soltústiginde ornalasqan. Aýdan soltústiginde Reseı Federasıasynyń Orynbor obylysymen, ońtústik – batysynda Qobda, ońtústik – shyǵysynda Alǵa aýdanymen jáne soltústik – shyǵys jaǵynda Qarǵaly aýdanymen shektesedi. Aýdan aýmaǵynda eki aqbalshyq kareri bar: Aqsý jáne Qaratoǵaı.
Muǵaljar aýdany: 8 taý, 10 ózen jáne mol qazyna. Aýdan jeri taýly, qyratty keledi. Shyǵysynda Muǵaljar taýy, batysynda Oral taýynyń ústirt – terinen turady. Absolútti bıiktigi 250 – 630 metrge deıin jetedi. Ózenderi: Jem, Elek, Temir, Aqsý. Kólderi: Qamystykól, Qarakól, Sabyndykól, Sarkól.
Temir aýdany: munaıly meken. Aýdan Muǵaljar, Baıǵanın, Oıyl, Qobda aýdandarymen shektesedi. İrgesi bekinis retinde qalanyp jáne iri saýda ortalyǵy bolyp qurylǵan Temir 1962 – 1963 jyldary aýdan ortalyǵy boldy. 1972 jyldan bastap aýdan ortalyǵy Shubarqudyq boldy.
Shalqar aýdany: zámzám sýdyń otany. Shalqar óńiriniń tabıǵaty shóleıtti bolǵanymen iri – usaqty biraz ózen – kólderi bar: Shalqar qalasy irgesindegi Shalqar kóli, Eski Shalqar. Aǵyndy kól teńiz deńgeıinen 164, 2 metr bıiktikte ornalasqan. Deńgeıi ózgerip turady. Sýy tushshy.
Qobda aýdany: Qobylandy batyr mekeni. Aýdan 1933 jyly qurylǵan. 1921 – 1930 jyldary aralyǵynda Aqtóbe gýbernıasy ýezi quramynda bolǵan. Soltústik – batysynda Reseımen shektesedi. Aqtóbeden 110 km qashyqtyqta ornalasqan.
Hromtaý aýdany: hrom mekeni.
Aýdan ortalyǵy – Hromtaý. Qalanyń irgetasy 1940 jyly qalanǵan. 1967 jyly qala mártebesin alǵan. Muǵaljar taýynyń soltústik bóligi men Torǵaı ústirtiniń shamaly bóligin alyp jatyr.
Oıyl aýdany: Oıyl jármeńkesi. 1918 jyly alashordalyqtarǵa oblys ortalyǵy bolǵan. 1921 jyly aýdan atandy. Aqtóbeden 270 km qashyqtyqta ornalasqan. Oıyl jármeńkesi XIX ǵasyrda jylyna eki ret jumys atqarǵan.
II bólim Qazaqstan jerindegi Táj - Mahal
Aqtóbeniń aq meshiti.
Bul – biregeı, erekshe saltanaty asqan, tańǵajaıyp meshit. Mamandardyń aıtýynsha, Eýrazıa keńistiginde mundaı úlgidegi meshit joq. Altyn jalatqan úlken kúmbezi jáne tórt munarly kishi kúmbezi bar, qabyrǵalaryn aq mármár taspen qaptaǵan, terezelerine deıin altyn tústes meshit erekshe ásem kórinedi. Namazhana edeninen kúmbezge deıingi bıiktik – 26 metr. Kúmbezdiń ishki jaǵynda shańyraq syqyldy salynǵan órnegi bar. Bul da ǵalamat. Onyń saltanatyn sózben aıtyp jetkizý múmkin emes, altynmen aptalǵan kúmbez, onyń órnegi aspaly shamdardyń shuǵylasymen ǵajaıyp nurlanady.
III bólim Týrızmge úlesi
Aqtóbe dalasynyń tósi tastarmen baılanysty tarıhı shejirelerdi de qamtıdy. Syntas, İztas, Azbartas, Úıtas, Tańbalytas, Kóshtas, Meńgirtas, Balbaltas, Qulyptas, Sandyqtas, Qoıtas, Bestas, Besiktas, Úshtas bolyp kete beredi. Tastardyń biri úńilgende eptep syr shertkendeı bolsa, endi biri jumbaq dúnıesiniń syrlaryn aldaǵy ýaqyttyń enshisine qaldyryp turǵandaı áser beredi.
Elbasy atyndaǵy saıabaq
Aqtóbe qalasyndaǵy Prezıdent Nursultan Nazarbaev atyndaǵy ortalyq mádenıet jáne demalys saıabaǵynyń jalpy kólemi – 42 gektar. Buǵan deıin de aqtóbelikter men qala qonaqtarynyń súıikti mekenine aınalǵan bul jer búginde adam tanymastaı bolyp ózgerdi. Aýmaǵy temir aýlamen qorshalyp, kire berisi jańartylǵan. Kópjyldyq aǵashtar otyrǵyzylǵan. Saıabaqtyń dál ortasynda úlken sýburqaq ornatylǵan. Al odan sál árirekte ornalasqan bıiktigi 91 metr bolatyn týtuǵyrda elimizdiń kók baıraǵy jelbireıdi. Saıabaqtyń oń jaǵynda jasandy kól bar, onyń ústinen kerilgen ásem kópir de erekshe sán berip tur.
Sabaqtyń taqyryby: Ǵajaıyp qala - Aqtóbe
Sabaqtyń maqsaty: Aqtóbe qalasynyń kórikti jerlerimen tanystyrý jáne oqýshylar boıynda ultjandylyq qasıetterdi qalyptastyrý.
Sabaqtyń barysy
I bólim Aqtóbe kelbeti
II bólim Qazaqstan jerindegi Táj - Mahal
III bólim Týrızmge úlesi
I bólim Aqtóbe kelbeti
Áıteke bı aýdany Aqtóbe oblysynyń soltústik – shyǵys bóliginde ornalasqan. Aýdan aımaǵy 36, 9 myń sharshy shaqyrymdy quraıdy. Ákimshilikke qarasty aýdan 15 aýyldyq okrýgke bólinedi. Aýdanda 37 eldi meken bar. Aýdan ortalyǵy Komsomol dep atalady, oblys ortalyǵy Aqtóbe qalasynan 320 shaqyrym jerde ornalasqan. Aýdan aımaǵy arqyly « Aqtóbe – Astana» temir joly ótedi.
Alǵa aýdany: batyr baba rýhy jebegen. Alǵa aýdany Aqtóbe qalasynan ońtústikke qaraı 45 shaqyrym qashyqtyqta ornalasqan. Aýdannyń kólemi – 7, 5 myń sharshy metr. Ákimshilik ortalyǵy – Alǵa qalasy. Alǵa aýdany arqyly temirjol jáne « Aqtóbe – Astrahan» avtokólik joly ótedi. Aýdan terıtorıasynan ońtústikten soltústikte Elek ózeni, Úlken Qobda salasy Saryqobda ózen aǵady.
Yrǵyz aýdany: san taraýy tarıhy tarqatylǵan. Yrǵyzdyń irgetasy 1845 jyly qalanyp, áýelgide Oral áskerı bekinisi dep ataldy. 1868 jyly Oral bekinisi negizinde Yrǵyz ýezi qurylyp, sol ýaqyttan bastap bekinis Yrǵyz ózeniniń ataýymen Yrǵyz qalasy dep atalyndy. Yrǵyz soltústiginde Qostanaı shyǵysynda Qaraǵandy, ońtústiginde Qyzylorda oblystarymen shektesken.
Baıǵanın aýdany: Jem – Saǵyzdyń saǵasy. Aqtóbe oblysynyń ońtústik - batysynda ornalasqan, jalpy jer kólemi – 6 mıllıon gektar. Soltústik – shyǵysynda Muǵaljar, ońtústik – shyǵysynda Shalqar aýdanymen, ońtústiginde Qaraqalpaqstanmen shektesedi. Aýdan 1928 jyly óz aldyna bólektengenshe, Aqtóbe gýbernıasy, Oral obylysy, Temir ýezine qaraǵan. Aýdan 1940 jylǵa deıin Tabyn aýdany bolyp atalyp keldi.
Mártók aýdany Aqtóbe oblysynyń soltústiginde ornalasqan. Aýdan soltústiginde Reseı Federasıasynyń Orynbor obylysymen, ońtústik – batysynda Qobda, ońtústik – shyǵysynda Alǵa aýdanymen jáne soltústik – shyǵys jaǵynda Qarǵaly aýdanymen shektesedi. Aýdan aýmaǵynda eki aqbalshyq kareri bar: Aqsý jáne Qaratoǵaı.
Muǵaljar aýdany: 8 taý, 10 ózen jáne mol qazyna. Aýdan jeri taýly, qyratty keledi. Shyǵysynda Muǵaljar taýy, batysynda Oral taýynyń ústirt – terinen turady. Absolútti bıiktigi 250 – 630 metrge deıin jetedi. Ózenderi: Jem, Elek, Temir, Aqsý. Kólderi: Qamystykól, Qarakól, Sabyndykól, Sarkól.
Temir aýdany: munaıly meken. Aýdan Muǵaljar, Baıǵanın, Oıyl, Qobda aýdandarymen shektesedi. İrgesi bekinis retinde qalanyp jáne iri saýda ortalyǵy bolyp qurylǵan Temir 1962 – 1963 jyldary aýdan ortalyǵy boldy. 1972 jyldan bastap aýdan ortalyǵy Shubarqudyq boldy.
Shalqar aýdany: zámzám sýdyń otany. Shalqar óńiriniń tabıǵaty shóleıtti bolǵanymen iri – usaqty biraz ózen – kólderi bar: Shalqar qalasy irgesindegi Shalqar kóli, Eski Shalqar. Aǵyndy kól teńiz deńgeıinen 164, 2 metr bıiktikte ornalasqan. Deńgeıi ózgerip turady. Sýy tushshy.
Qobda aýdany: Qobylandy batyr mekeni. Aýdan 1933 jyly qurylǵan. 1921 – 1930 jyldary aralyǵynda Aqtóbe gýbernıasy ýezi quramynda bolǵan. Soltústik – batysynda Reseımen shektesedi. Aqtóbeden 110 km qashyqtyqta ornalasqan.
Hromtaý aýdany: hrom mekeni.
Aýdan ortalyǵy – Hromtaý. Qalanyń irgetasy 1940 jyly qalanǵan. 1967 jyly qala mártebesin alǵan. Muǵaljar taýynyń soltústik bóligi men Torǵaı ústirtiniń shamaly bóligin alyp jatyr.
Oıyl aýdany: Oıyl jármeńkesi. 1918 jyly alashordalyqtarǵa oblys ortalyǵy bolǵan. 1921 jyly aýdan atandy. Aqtóbeden 270 km qashyqtyqta ornalasqan. Oıyl jármeńkesi XIX ǵasyrda jylyna eki ret jumys atqarǵan.
II bólim Qazaqstan jerindegi Táj - Mahal
Aqtóbeniń aq meshiti.
Bul – biregeı, erekshe saltanaty asqan, tańǵajaıyp meshit. Mamandardyń aıtýynsha, Eýrazıa keńistiginde mundaı úlgidegi meshit joq. Altyn jalatqan úlken kúmbezi jáne tórt munarly kishi kúmbezi bar, qabyrǵalaryn aq mármár taspen qaptaǵan, terezelerine deıin altyn tústes meshit erekshe ásem kórinedi. Namazhana edeninen kúmbezge deıingi bıiktik – 26 metr. Kúmbezdiń ishki jaǵynda shańyraq syqyldy salynǵan órnegi bar. Bul da ǵalamat. Onyń saltanatyn sózben aıtyp jetkizý múmkin emes, altynmen aptalǵan kúmbez, onyń órnegi aspaly shamdardyń shuǵylasymen ǵajaıyp nurlanady.
III bólim Týrızmge úlesi
Aqtóbe dalasynyń tósi tastarmen baılanysty tarıhı shejirelerdi de qamtıdy. Syntas, İztas, Azbartas, Úıtas, Tańbalytas, Kóshtas, Meńgirtas, Balbaltas, Qulyptas, Sandyqtas, Qoıtas, Bestas, Besiktas, Úshtas bolyp kete beredi. Tastardyń biri úńilgende eptep syr shertkendeı bolsa, endi biri jumbaq dúnıesiniń syrlaryn aldaǵy ýaqyttyń enshisine qaldyryp turǵandaı áser beredi.
Elbasy atyndaǵy saıabaq
Aqtóbe qalasyndaǵy Prezıdent Nursultan Nazarbaev atyndaǵy ortalyq mádenıet jáne demalys saıabaǵynyń jalpy kólemi – 42 gektar. Buǵan deıin de aqtóbelikter men qala qonaqtarynyń súıikti mekenine aınalǵan bul jer búginde adam tanymastaı bolyp ózgerdi. Aýmaǵy temir aýlamen qorshalyp, kire berisi jańartylǵan. Kópjyldyq aǵashtar otyrǵyzylǵan. Saıabaqtyń dál ortasynda úlken sýburqaq ornatylǵan. Al odan sál árirekte ornalasqan bıiktigi 91 metr bolatyn týtuǵyrda elimizdiń kók baıraǵy jelbireıdi. Saıabaqtyń oń jaǵynda jasandy kól bar, onyń ústinen kerilgen ásem kópir de erekshe sán berip tur.
You Might Also Like
-
Ahmet Baıtursynovtyń «Masa» jınaǵyna taldaý
