InfoHub Logo

Zertteý taqyryby: «Ǵalamtordyń paıdasy jáne zıany»
1. Kirispe
1. 1. Búkilálemdik órmek – ǵalamtor.
Maqsaty: Bul álemde ǵalamtordy qoldanbaıtyn adam myńnyń birinde ǵana bolýy múmkin. Búkil dúnıe júzindegi adamdardyń 90%- ǵa jýyǵy ǵalamtordy qoldanady. Iaǵnı ǵalamtordyń mańyzy zor. Ǵalamtorsyz adam ómirin elestetý óte qıyn. Kún ótken saıyn adamdar ǵalamtorǵa táýeldi bolyp barady. Osylardyń bárin zertteý, bilý, ony ózimizge, keleshek urpaqqa ónege etý, búgingi bizdiń urpaqtyń qasıetti boryshy ekenin túsindirý.
Mindeti: Máseleni aıqyndaýdyń zertteý júıesin qurý
İİ. Zertteý jumysy týraly tujyrymyn bildirý.
İİİ. Zertteý nysany: Turmystyq zattar, qolóner buıymdar
İV. Jalpylaý kezeńi: Aýdandyq, mekteptegi Ǵalamtor jelisimen turaqty
baılanys ornata otyryp, qundy derekter bazasyn
jasaý. Ǵylymı joba jumysyn jazýdyń
tezısin daıyndaý. Jınaqtalǵan
materıaldardy saralap, saraptaý, qorytý.

Meniń maqsatym:
Ózimiz oqıtyn ınformatıka pánidegi tanymal «Ǵalamtor» uǵymynyń shyǵý tarıhy 1957 jyldardan bastalady.
Internet búkil ǵalamdyq tor. Ol búkil álemdegi mıllıondaǵan kompúterlik jelilerdi bir - birimen baılanystyratyn orasan zor kompúterlik jeli.
Ǵalamtor uǵymy HH ǵasyrdyń aıaǵynda paıda bolsa da, júrdek poıyzdyń jyldamdyǵyn eske salatyndaı jedel qarqynmen keń qanat jaıyp keledi. Áıgili Er Tóstik ertegisinde Tóstik jyl sanap emes, aı sanap, kún sanap ósipti deıtin jeri bolatyn. Sol Er Tóstiktiń er jetýi sıaqty damyp otyrǵan bir sala bolsa, ol - búkilǵalamdyq jeli - Ǵalamtor dep sanar edim.
Osynaý jyldar ishinde biz ǵalamtordan kóptegen maǵlumattar aldyq. Bul ǵalamtordy ashqan ǵalymdar da el tarıhynda eleýli iz qaldyrǵan iri tulǵalar boldy. Ǵalamtordyń paıdasy men zıanyn zertteý, bilý, ony ózimizge bolashaq jastarǵa ónege etý, osy eńbektiń, ıaǵnı zertteý jumysynyń basty maqsaty dep bilemin.

Kirispe
Olaı bolsa, biz ǵalamtorǵa qanshalyqty tereń úńilsek, qazirgi jaǵdaıdy soǵurlym jaqsy túsinetin, biletin bolamyz. Sondaı qajettiliktiń biri – ǵalamtordan paıdaly aqparattardy alý, ony ómirde qoldaný.

Bizdiń kúndelikti ómirimizge baılanysty aqparattardy alýdaǵy mańyzdy qural ol - Ǵalamtor. Adamzattyń ıntelektýaldyq ómiri úshin ol az maǵyna bermeıdi. Ǵalamtordyń aqparattyq qýatty múmkinshiligin biz áli tereńirek uǵyna qoıǵan joqpyz Al ǵalamtordy qoldaný barysynda barlyq adamdardyń ómir súrý aımaǵynda qazir kúdik týdyrmaıdy. Óz múmkinshiliginde ǵalamtor fılosofıalyq dısıplına jáne fılosofıanyń ǵylymı jumystaryn zertteıdi. Maǵan usynylǵan jelilik resýrstardyń anyqtalǵan formasynyń múmkindikteri bir birimen baılanysty. Olardyń ortalyǵy ǵylymı resmı nemese beıresmı saıttary ǵylymı jáne oqytý uıymdardy bolyp tabylady.

1957 jyly Keńes Odaǵy Jerdiń jasandy serigin ushyryp, kosmostyq keńistikte birqatar alǵa shyqqan bolatyn. Bul óz kezeginde AQSH - da birshama alańdatýshylyq týdyryp, AQSH Qorǵanys Mınıstrligi aqparatty tasymaldaýdyń senimdi júıesin qurý týraly sheshim qabyldady. Osy maqsatty júzege asyrý úshin AQSH - tyń aldyńǵy qatarly jobalardy zertteý agenttigi (ARPA) kompúterlik jeli qurýdy usyndy. Bul jelini qurý isi Los-Andjelestegi Kalıfornıa ýnıversıteti, Stenford zertteý ortalyǵy, Iýta shtatynyń ýnıversıteti jáne Santa-Barbara qalasyndaǵy Kalıfornıa shtatynyń ýnıversıtetterine tapsyryldy. Kompúterlik jeli ARPANET dep atalyp, 1969 jyly atalǵan tórt ǵylym ortalyqtaryn biriktirdi, barlyq jumystardy AQSH Qorǵanys mınıstrligi qarjylandyryp otyrdy. ARPANET jelisiniń damý qarqyny óte jyldam boldy, ony ár túrli ǵylym salasyndaǵy zerteýshi - ǵalymdar da keńinen qoldana bastady.
ARPANET jelisiniń alǵashqy serveri 1969 jyldyń 1 qyrkúıeginde Los - Andjelestegi Kalıfornıa ýnıversıtetinde ornatyldy. Server retinde ornatylǵan «Honeywell 516» kompúteriniń operatıvti jad kólemi nebári 12 KB bolatyn.

1971 jyly jeli arqyly elektrondy pochta ártúrli habarlamalar jiberýge múmkindik beretin alǵashqy kompúterlik baǵdarlama jasalyp, keńinen tarala bastady.
1973 jyly bul jelige transatlantıkalyq telefon symy kómegimen Ulybrıtanıa jáne Norvegıanyń uıymdary qosylyp, jeli halyqaralyq sıpatqa ıe boldy.
1970 jyldary ınternet jelisi tek elektrondy pochta arqyly aqparat jiberý úshin ǵana paıdalanyldy. Biraq, bir kemshiligi ınternet jelisiniń basqa tehnıkalyq standarttarǵa negizdelgen jelilermen baılanys ornatý múmkinshiligi bolmady.
1970 - jyldardyń sońynda málimetterdi tasymaldaý standarttary úlken qarqynmen tarala bastady.
1982 - 83 jyldary bulardyń barlyǵy bir standartqa keltirildi. 1983 jyldyń 1 qyrkúıeginde ARPANET jelisi NCP protokolynan TCP/IP protokolyna kóshirildi. Bul protokol qazirgi kezge deıin jelilerdi biriktirýde keńinen qoldanylady. 1983 jyly ARPANET jelisine qatysty aıtylatyn «Internet» termıni paıda boldy.

1984 jyly domendik attar júıesi (DNS) jasap shyǵaryldy.
1984 jyly ARPANET jelisinnen bólek jańa jeliler paıda bola bastady. Solardyń biri AQSH Ulttyq ǵylymı qory (NSF) óz ishine kóptegen shaǵyn jelilerdi (sol ýaqyttarda - aq tanymal bolǵan Usenet jáne Bitnet jelilerin qosa) biriktirgen ýnıversıtetaralyq aýqymdy NSFNet (|National Science Foundation Network) jelisin qurdy. Bul jeliniń aqparat tasymaldaý qabileti ARPANET jelisine qaraǵanda, birshama artyq edi. Bir jyl ishinde bul jelige 10 myńdaı kompúter qosyldy.

1988 jyly Internet Relay Chat (IRC) protokoly jasalyp, Internette naqty ýaqytta sóılesý (chat) múmkindigi paıda boldy.
1989 jyly Eýropada, Iadrolyq synaqtar boıynsha eýropalyq keńes (CERN) qabyrǵalarynda Búkilálemdik tor konsepsıasy paıda boldy. Ony áıgili aǵylshyn ǵalymy Tım Berners - Lı usyndy, ol eki jyl ishinde HTTP protokolyn, HTML tilin jáne URI ıdentıfıkatorlaryn oılap tapty.
Ǵalamtor - ınternet qazaq qoǵamyna engeli kóp bolǵan joq. Álem torlasyp úlgerdi az ýaqytta. Keshegi jańalyq jańalyq bolmaı qaldy. Búgingi jańalyq ta eskirip úlgeredi sol zamatta. Dál qazirgi jańalyǵyńyz áldekimderdiń áldekimderden estigen áńgimesi bolýy múmkin... Afrıkadaǵy áldebir taıpa kóseminiń ólimin, Amerıkadaǵy geılerdiń sherýin, Aýǵandaǵy áıeldiń aıanyshty halin, Úndistandaǵy jalań aıaq kem - ketiktiń aýyr turmysyn, ash - jalańash balalar taǵdyryn der shaǵynda kóresiz de, kelesi nesi bar eken dep eleńdep otyrǵanyń. Jaqsylyq izdeý kemshin, qandaı órt, apat, qanquıly is boldy eken dep elegizemiz kóbimiz...

Ǵalamtor... Tutasqan álem. Órmekshiniń tory dersiz. Endi shynaıy súıispenshiliktiń ornyn, jyltyry mol vırtýaldy mahabbat, shynaıy aralas - quralas dostyqtyń ornyn vırtýaldy syılastyq basyp keledi. Tek kógildir saǵymdy ǵalamtorlardyń ishinde san men sıfrlardyń, áldebir ataýlar men ózińe úsh qaınasa sorpasy qosylmaıtyn esimderdiń

Ǵalamtor... Eski men jańanyń, ótken men bolashaqtyń, qatigezdik pen meıirimniń, bar men joqtyń mıdaı aralasqan ortasy. Óz qasyńdaǵy oqıǵaǵa, iske, túrli taǵdyrǵa nazar salmaýyńyz múmkin, biraq ózge qıyrdaǵy qıly taǵdyrǵa kóz monshaǵyńyzdy úzesiz. Eń bastysy qandaı aqparat oqysańyz da, soǵan saı jaýap qaldyrýyńyzǵa, pikir bildirýge quqyńyz bar. Siz saıasattanýshy, mádenıettanýshy, bolmasa fılosof ıakı áldebir salanyń ǵalymy bolýyńyz shart emes, kózqarasyńyz ózińizge, jazyńyz, qaldyryńyz, shamyna tıińiz, synańyz, mineńiz, alǵys aıtyńyz – erik aldyńyzdaǵy kompúterdiń perne taqtasyna basylǵan saýsaqtaryńyzda. Tanysyńyzdan ajyrap, tanymasyńyzdy jaqyn tutatyn mezgil qazir. Iirimine essiz úńilgen keıbir jandar onyń tutqynyna da aınalyp úlgergen. Jalǵyzdyq pen kúızelistiń asaý tolqyndaryna jutylǵandar qanshama? Buıyǵy, jadaý - júdeý... Bul da bir ótpeli kezeń shyǵar. Jamandyǵyn aıtyp taýysa almaısyz, al jaqsylyǵy da ushan - teńiz. Tek sony ornymen paıdalana bilsek, múmkindigin barynsha yqtıatpen júzege asyryp, adamı qalpymyzdy nyqtap, bilimimizdi asyrýǵa jumsasaq. Akademıalyq kitaphanalardyń ornyn Internet basa almaıdy. Biraq onyń da ǵylymı tegeýrini sheksiz. Tek azdaǵan mádenıet kerek... Ǵalamtor mádenıetin erte ıgermeý ózimizge syn. Internettiń ıirtpegine túsip, bylyqqandar men ylyqqandardyń qarmaǵyn qapqan urpaqty saýyqtyrý úshin ulttyq ımýnıtettiń kúshi jetkilikti bolýy lázim. Al oǵan shamamyz jetpese mylqaý urpaq pen soqyr jetkinshek, kereń óspirim qaýlaıdy. Qazir sol dáýirdiń basy. Bolý men bordaı tozýdyń arasy...