InfoHub Logo

Ǵarıfolla Qurmanǵalıev — HH ǵasyrdaǵy qazaq mýzyka mádenıetiniń eren qubylysy. «Búginginiń Muhıty» atanǵan, ondaǵan jyldar boıy ol jalǵyz ózi Batys Qazaqstannyń kóne de joǵary dárejede damyǵan vokaldy-aspaptyq dástúrin pash etken. HİH ǵasyrda epıkalyq keń tynysty ánniń asqan sheberi bolǵan Muhıt murasyn jetkizgen de Ǵarıfolla Qurmanǵalıev bolatyn. Halyqtyń súıip tyńdaıtyn teńdesi joq ekpindi daýysty ánshisi boldy.

Sóıtip, Muhıttyń ánderi onyń týǵan jeri Oral oblysy sheńberinen shyǵyp, shalǵaı jerlerge de keńinen tarady. Respýblıkanyń batys oblystarynda Muhıttyń ánin oryndamaǵan ónerpazdy kásipqoı ánshi dep sanamaǵan. Sondyqtan mamandar Muhıt ánderiniń avtorlyǵyn anyqtaýǵa arnalǵan zertteý jumystaryn júrgizýde. Oryndaýshylyq óneri búkil Qazaqstan úshin úlgi bolǵan Ǵarıfolla Qurmanǵalıev «ekinshi Muhıt» atandy. Ánshi óz ólkesiniń halyq ánderi men termelerin (halyq jáne avtorlyq termeler) tamasha oryndaı bilgen. Dısk ide Batys Qazaqstan áýenderiniń birneshe aımaqtyq atyraýlyq («Gýrev», «Gúljan-Sara») mańǵystaýlyq (Qaıyptyń «Aqbóbegi»), aqtóbelik (Sary Bataqovtyń áni) úlgileri keltirilgen. «Eger adam talantty bolsa, onda ol barlyq jaǵynan da talantty», — degen bar. Ǵarıfolla keremet konserttik oryndaýshy jáne operalyq ánshi retinde óz ónerimen qazaq mádenıetinde óshpesteı iz qaldyrdy.

Shyraıly shyǵarmalar — ánder, óleńder, jyrlardyń avtory jáne qaıtalanbas kınoakter, fólklor jınaýshy, ulaǵatty ustaz retinde de Ǵarıfolla Qurmanǵalıev árqashanda halyqtyń asa súıiktisi bola bildi. Onyń sahnalyq ómiriniń kóbi gastróldik saparlarda ótip, barlyq jerde tabystan — tabysqa jete bildi. Halyq qashanda, qaı jerde de on qýana qarsy alyp, damylsyz soǵylǵan qol shapalaqtaýlarmen qolpashtap otyratyn. KSRO — da aralaǵan eń eleýli de jaýapty gastrólderi — Máskeý, Leningrad, Kıev, Tashkent, Ashhabad, Frýnzege barǵan saparlary edi.

Ǵarıfollanyń ańyzǵa bergisiz úni Qytaı, Pákistan, Iran, Germanıa, Italıa elderinde sharyqtady. Opera sahnasynda Qurmanǵalıev (1934 jyldan 1966 jylǵa deıin) jıyrmadan astam partıalar oryndady. Qýatty da aıqyn daýsy, tańqaldyrarlyq akterlik óneri ánshige ulttyq («Qyz jibektegi» Shege aqynnyń, «Er tarǵyndaǵy» Saqan batyr men jyraýdyń, «Birjan Saradaǵy» Estaıdyń, «Dýdaraıdaǵy» moldanyń, «Abaıdaǵy» Narymbettiń), sondaı-aq, sheteldik operada («Daısıdegi» Tıtonyń, «Nergızdegi» Latıftiń) qaıtalanbas beıneler somdaýyna múmkinshilik berdi. «Qyz Jibek» operasyndaǵy kóptegen áýenderdi E. G. Brýsılovskıı Qurmanǵalıevtan jazyp alǵan. Osy sebepti de biryńǵaı fólklorlyq materıal negizinde dúnıege kelgen alǵashqy qazaq operasynyń jasalýynda ánshiniń baǵa jetpes úlesi bar. Qurmanǵalıev operalyq spektáklderde ózi somdaǵan beıneler shoǵyryn qazaq kınosyna da alyp keldi. Degenmen, tek kıno ǵana onyń ǵalamat akterlyq darynyn ár qyrynan ashyp, qımyl — qozǵalys, ym — ıshara ádebin múltiksiz ıgerýine múmkindik berdi. Álbette, onyń ot shashqan kózderi de kórermen kókeıinen ket pek emes.

Oryndaýshylyqtyń, halyqtyń mektebinen ótken Qurmanǵalıev dástúrli oqytý júıesin saqtap qalýdyń mańyzdylyǵyn basqalardan artyq túsindi. Sol júıe boıynsha ol Respýblıkalyq estradalyq — sırk stýdıasynda uzaq jyldar boıy ustazdyq ete júrip, óz shákirtterin tárbıeledi (1967-1984 j.j). Qurmanǵalıevtyń ot basylyq muraǵatynda Ǵarıfollanyń oryndaýshylyq ónerge degen ózindik kózqarasy turǵysynan halyqtyń tájirıbeni oı eleginen ótkizgen kóptegen qyzǵylyqty pikirleri-ádistemelik jazbalary men kúndelikteri saqtalǵan. Qalaı bolǵan da Qurmanǵalıev ǵajaıyp óner ıesi.

Biraq, ókinishke oraı, shákirtteri onyń shalqar talantynyń tek bir-bir tamshysyna ǵana tańdaı jibitti, olardyń eshqaısysy da Ǵarekeńdeı án sala almaıdy. Osyǵan sáıkes, Muhıttyń oryndaýshylyq dástúri óz damýyn Ǵarıfollamen aıaqtady degen Talasbek Ásemqulovtyń sózi erekshe eske túsedi.

---