Ǵasyr derti
Atyraý oblysy,
Inder aýdany,
«Kóktem» qazaq orta mektebi
bastaýysh synyp muǵalimi Jaıshyǵulova Aıbarsha Amanqosqyzy
Taqyryby: «Ǵasyr derti»
Maqsaty:
1. Esirtki zattarynyń, ishimdik ishý men temeki tartýdyń, nashaqorlyqtyń jas aǵzaǵa tıgizer zıandy áseri, ókinishke uryndyrar, keleshek ómirlerine keltirer kesapaty týraly túsinik berý. Ǵasyr dertine aınalyp otyrǵan keseldiń zalalyn jan-jaqty meńgertý.
2. Zıandy ádetterden aýlaq bolyp, ózin de, ózgeni de zıandy ádetterdiń qasiretinen qorǵaı bilýge, salaýatty ómir súrýge tárbıeleý. Nashaqorlyqtyń aldyn alý.
3.Oqýshylardyń boıynda salaýatty ómir saltyn berik qalyptastyrý, jeke tulǵanyń sanasyn damytý, ómirge degen kózqarastaryn qalyptastyrý.
Kórnekilikteri: ınteraktıvti taqta, plakattar, sýretter, nusqaýlyq-kitapshalar, naqyl sózder.
Daıyndyq barysy: Oqýshylarǵa taqyrypqa saı materıaldardy oqyp, jınastyrý jáne «Temekiniń», «İshimdiktiń», «Nashaqorlyqtyń», adam ómirine zıandy áseri taqyryptaryna shyǵarma jazdyrý, qabyrǵa gazetterin shyǵarý, sýret salý, synypty bezendirý.
Ótý barysy:
Psıhologıalyq trenıń: «Men ózime senemin!»
(Oqýshylardyń arasynda jaǵymdy orta, kóńil- kúı qalyptastyrý)
Eńbek etsem erteńgi baqytyma senemin!
Maqsatyma jetkizer ýaqytyma senemin!
Dostyq penen qasty da jeńerime senemin!
Aqyl sana bilim men ónerime senemin!
Arym taza aqkóńil adaldyqqa senemin!
Abyroıly aq nıet adamdyqqa senemin!
Muǵalim sózi: Elbasymyz N.Nazarbaevtyń «Qazaqstan -2030» strategıalyq damý baǵdarlamasyndaǵy halqyna joldaýynda «Qazaqstannyń árbir azamatynyń densaýlyǵy myqty, hal-ahýaly jaqsy bolýy tıis» dep atap kórsetken bolatyn. Iaǵnı, memleketttiń birinshi kezektegi atqaratyn sharalarynyń biri halyq densaýlyǵyn nyǵaıtý.
HHİ ǵasyrda qoǵam tek jalań adamdar tobynan ǵana emes, sonymen birge densaýlyǵy myqty, rýhanı dúnıesi baı, jany men táni kirshiksiz taza , tanymdyq belsendiligi men ózdiginen bilim alýǵa degen yntasy men shyǵarmashylyq qabileti erekshe tulǵalardan turýy tıis.
Olaı bolsa, biz «Salaýatty ómir saltyn» nasıhattaý, keleńsiz jaǵdaılardyń aldyn alyp «HHİ ǵasyr – salaýatty qoǵam ǵasyryn» qurýymyz kerek. Búgingi usynylyp otyrǵan «Ǵasyr derti» atty tárbıe saǵatymyz salaýatty ómir saltyn saqtaýǵa shaqyrady.
İ júrgizýshi: Qurmetti qonaqtar, ustazdar, oqýshylar! Búgingi bizdiń «Ǵasyr derti» atty tárbıe saǵatymyzǵa shaqyrylǵan qonaqtarmen tanystyryp óteıin:
1. Mektebimizdiń psıhology Qusaıynova Gúlzada apaı.
2. Mektebimizdiń medbıkesi Bazarbaeva Sanıa apaı.
3. Mektep dırektorynyń tárbıe isi jónindegi orynbasary Esqalıeva Tolqyn apaı.
4. Dene tárbıesi pániniń muǵalimderi Raýelova Nurlybek, Qapezov Almat aǵaı.
5. Jasóspirimder isi jónindegi ishki ister bóliminiń qyzmetkeri Muratov Rýslan aǵaı.
Osy otyrysta óz oılaryńyzdy, mazalap júrgen suraqtaryńyzdy qoıyp, qatysyp otyrǵan qonaqtarymyzdan jaýap alýǵa bolady.
İİ júrgizýshi: Qadirmendi kórermender, endi nazarymyzdy beınematerıalǵa aýdaraıyq.
-Bizdiń bolashaǵymyz nege baılanysty? Bul zalaldan qutylatyn em, joly bar ma?
( «Ǵasyrdyń ólim tuzaqtary» slaıd-shoý kórsetiledi).
İ júrgizýshi: HHİ ǵasyrda adam balasynyń basyna tóngen qaýipti epıdemıa – nashaqorlyq qanatyn keń jaıdy. Onyń aýqymdy mólsheri árli – berli Qazaqstan arqyly ótedi. Qanshama beıkúná adamdar osylardyń quryǵyna túsip, dúnıe salyp, talaı aýrýlarǵa ushyrady
İİ júrgizýshi: Esirtki – bul adamnyń kóńil-kúıin, sana-sezimin, minez - qulqyn buzatyn qaýipti, tıym salynǵan hımıalyq zat. Ol adamnyń esin alyp, qumarlyq jıiligine ushyratady. Nashaqor esirtkisiz ómir súre almaıtyn beıshara halge túsedi.
Grek tilinde uıqy maǵynasyn bildiretin «narke» sózi, aǵylshyn tilinde «narkotik» degen sózge aınalyp, uıyqtaý, jansyzdandyrý, sezimsizdendirý degen maǵynany beredi.
İ júrgizýshi: Maskúnemdik – alkogól ishimdikterin únemi qoldanýdan jáne shekten tys úıir bolýdan qanǵa sińip ketetin dert. Aǵzanyń birqatar qyzmetin buzatyn jáne tereńdeı beretin kesel. Alkogól ishimdikterine tym úıir adamdardyń ómir uzaqtyǵy – halyqtyń ortasha ómir uzaqtyǵymen salystyrǵanda 15-20 jas kem.
İİ júrgizýshi: Shylym quramynda nıkotın jáne 4 myńǵa jýyq ýly zat bar. Dúnıe júzilik «Densaýlyq saqtaý» uıymynyń málimeti boıynsha 2027 jyly temekiniń zardabynan qaıtys bolatyndar sany 10 mıllıonǵa jetedi degen boljam bar. Temeki shoǵynyń qyzyýy 300 gradýsqa jetkende, ony sorǵan adamnyń aýzynyń temperatýrasy 60 gradýsqa deıin barady. Bul aýyz, óńesh, keńirdek, tynys joldarymen, asqazan qabyǵynyń názik jasýshylaryn kúıdiredi.
İ júrgizýshi:
Eı, urpaǵym, esińdi jı, azbańdar
Qıyrshyq qumdaı úgitilip tozbańdar.
Boıyńdaǵy qýatyńdy joǵaltyp
Jaqsy úmitpen, senimińnen taımańdar
Salaýatty ómir saltyn saqtańdar
Bolashaqqa nyq qadam bastańdar!-dep endigi kezekte jastardy salaýattylyqqa shaqyratyn úsh top múshelerimen tanys bolaıyq.
İ kezeń: «Tanys bolaıyq!»
1.«Bolashaq»toby
Ustanymy: «Shylymqorlyqqa qarsy»
Urany: Densaýlyqty qorǵaýǵa
Shyqtyq biz de top qurap.
Kileń saıdyń tasyndaı
Bes ulannan turamyz.
Sóz sóıleımiz jasqanbaı,
Osyndaı top bolamyz.
2.«Densaýlyq»toby. Ustanymy: «İshimdikke qarsy»
Urany: Densaýlyqty saqtaımyz,
Sportty biz jaqtaımyz.
Barsha top aldynda,
Salaýatty ómirdi maqtaımyz!
3. «Salaýat» toby.
Ustanymy: «Nashaqorlyqqa qarsy»
Urany: Salaýatty maqsatymyz -ómir súrý,
Ómirdiń maǵynasyn kerek bilý.
Jaýymyz-ishimdik pen nashaqorlyq
Ustanamyz–bul joldan aýlaq júrý
İİ kezeń: «Báıge»
Ár topqa suraqtar beriledi. Suraqqa jaýap daıyndaýǵa 2 mınýt beriledi.
İ topqa:
1-suraq: Jasóspirimder arasynda shylym shegýshilik týraly ne aıtasyz?
Shylym shegýdi qoıýǵa bola ma?
Jaýap: - Keı balalar temeki tartýdy eseıý dep sanaıdy. Elikteıdi, bir-birinen artyq bolyp kóringisi keledi, ne bireý yqpal etedi. Biraq, olar óz densaýlyǵyna ózderi zıan keltirýshiler. Temekini tastaý úshin balanyń qaıraty men qajyrlyǵy kerek. Bos ýaqytyn qyzyqty ótkizip, sportpen shuǵyldansa, temekini tastaý op-ońaı. Sonda ǵana ózińdi-óziń jaman ortaǵa ıtermeısiń.
2-suraq: Adam densaýlyǵyna eń qajetti zat ne dep oılaısyńdar?
İİ topqa:
1.Alkagol em be, áldekimder aıtqandaı júrek aýrýyna paıdaly ma?
Jaýap: --Joq. Bul pikirdi tartýshylar kóbine –kóp araq zaýytynyń ıeleri. Olar óz ónimderiniń kóbirek tarap , paıdaǵa batýdy ǵana kózdeıdi. Al shyndyǵyna kelgende, araq ishýshiniń ınfarkt alýy az ushyraspaıdy.Araqtyń qaı túriniń bolsa da syrqatqa dári retinde qoldanylmaıtyndyǵyn Muhammed paıǵambarymyzdyń hadısindegi : «Araqtyń em emes ekendigi sózsiz, kerisinshe dert, ıaǵnı aýrý ákelýshi»- degeni shegeleı túsedi.
2. Densaýlyqtyń dostaryn atap shyq.
İİİ topqa:
1.Esirtkige áýestengen adamnyń ómiri qysqa bolady deıdi. Onyń sebebi nede?
Jaýap: - Nashaqorlyqpen aýratyndardyń ómiri uzaqqa barmaıdy. Alǵashqyda lázzat al úshin, keıinnen aýyrmaý úshin ǵana qoldanatyn bolady. Sóıtip, denelerin ýlap tastaıdy nátıjesinde mıdyń tynys alý ortalyǵy toqtaıdy.
2. Densaýlyqtyń qastaryn atap shyq.
İİİ kezeń: «Kókpar tartý» Maqal-mátel jarysy.
Jigeriń bar, talabyń bar, qaıratyń,
Maqsat tutsań qanatyń bar talmaıtyn.
Óz-ózińdi ustaı bilseń tartynyp,
Ómiriń bar alda áli solmaıtyn, – deı otyryp, jaman ádetterden jırendiretin, zıandy ádetter, densaýlyqqa baılanysty maqaldar men ulaǵatty sózderdiń jalǵasyn tabýǵa kezek bereıik. (Úsh top kezek-kezekpen aıtady).
1Aýyryp em izdegenshe , (Aýyrmaıtyn jol izde )
2.Shylymqor ózin ǵana emes, (Ózgelerdi de ýlaıdy)
3.Temekiniń kók tútini (Eki ókpeńdi ystaıdy)
4.Uzartqyń kelse ǵumyrdy, (Tasta araq pen shylymdy)
5.İshpegen, shylym tartpaǵan – (Densaýlyǵyn saqtaǵan)
6.Jasynda temekisin býdaqtatqan – (Kúrkildep qartaıǵanda qulap jatqan)
7.Kózge túsken qaýyz jaman, (Shylym shekken aýyz jaman)
8.Shylymdy jerge tastama, (Aınalańdy lastama)
9.Tútini tisińdi sarǵaıtady, (Ýy erte qartaıtady)
10.Temekiniń kermegi, (Erikkenniń ermegi)
11.Qaıǵy qartaıtady. (Qýanysh marqaıtady)
12.Tysta uzaq júrgeniń, (Uzaq ómir súrgeniń.)
İÚ kezeń: «Sıtýasıalyq jaǵdaıat» (Mamandar saýaly.)
Salaýatty ómir saltyn qoldaıyq!
Ádetten jaman ámanda aýlaq bolaıyq!
Óz ómiriń óz qolyńda, eı jastar,
Sý ishpegen gúldeı bolyp solmaıyq!
- Kelesi kezeńimizde, ár topqa, saıysymyzǵa qatysty mamandarymyzdyń daıyndaǵan suraqtary boıynsha jaýap berip, «Sıtýasıalyq jaǵdaıatty» taldaý. Oılanýǵa 2 mınýt ýaqyt beriledi.
1. «Bolashaq» tobyna: (Mektep psıhology - G. Qusaıynova)
- Saǵan joǵarǵy synyp oqýshysy «Maǵan kúnine bir qorap temeki alyp ber.Ekeýmiz birlesip shegemiz.Muny tek sen ekeýimiz ǵana biletin bolaıyq. Áıtpese...» dep judyryǵyn kórsetip shart qoıdy.Ózińdi qandaı jolmen qutqarasyń?
2. «Densaýlyq» tobyna: (Mektep medbıkesi - S.Bazarbaeva)
- Seniń dostaryńnyń bári temeki shegedi.Al seniń temeki shekkiń kelmeıdi, sol úshin olar seni shettete bastaıdy.Sen olardan bólinip kete almaısyń.Ne ister ediń?
3.«Salaýat» tobyna: ( Dene shynyqtyrý muǵalimi - A.Qapezov)
- Seniń óte jaqsy kóretin dosyńnyń aýzynan eptep araqtyń ıisi shyǵatynyn bir-eki ret baıqadyń.Ol seni sezedi dep oılaǵan joq.Ata-anasyny aıtaıyn deseń dosyńnyń kóńilin qımaısyń.Sen dosyńdy qalaı qutqarar ediń?
V kezeń «Ýlanbasyn ómiriń» kórinis qoıý.
- Bul bólimde ár top óz kórinisterin kórsetedi.
1- top «Zıandy ádetter » planetasy
2- top «Esirtkiden aýlaq bol»
3- top «Sportshy jigit »
1 . «Bolashaq» toby: «Zıandy ádetter » planetasy
Adam: Ýh, janym –aı! Endi qaıda barsam eken? Qaı jerge baryp janym raqat tabar eken! Ne etsem eken!
Araq: Men móldirmin! Meni iship raqattan. Kóńil - kúıiń kóterilip, ómiriń qyzyq bolady. Kel menimen dos bol! Menimen dos bolsań qaıǵyrýdy umytasyń, jeńildeısiń.
Temeki: Al men symbatty da ádemimin, ıisim qandaı jaǵymdy. Meniń áserimnen rahattanasyń. Meniń dosym bol, kel!
Nasha: Bárinen de men kúshtimin. Eń raqaty, eń tıimdisi men bolamyn. Meni shegip, kúsh- jigeriń artady, kóńil kúıiń kóteriledi. Men seni esh ýaqytta tastamaımyn, adal dos bolamyn. Kel, menimen dos bol!
Densaýlyq planetasynyń turǵyny:
- Toqtatyńdar! Eı, jaýyzdar, syrty jyltyr, ishi qotyr jaýyzdar! Ketińder, ketińder ary, bosqa erikpeńder. Meniń adamymnyń alda kórer qyzyǵyna sender kedergi bolasyńdar! Eger senderge erip, jeńil jol izdep, erip kete berse, ómirge qandaı bolashaq urpaq ákelmek! Júr, odan da menimen júrseń adam bolasyń! Adam degen asyl atyńdy mundaı jaýyz zattarmen kirletpe!
2- top «Densaýlyq» tobynyń kórinisin tamashalańyzdar!
Kórinis: «Esirtkiden aýlaq bol!»
Avtor: Erte, erte , ertede,
Dál qazirgi zamanda,
Arman degen balany
Erkeletip ósirdi.
Suraǵanyn áperdi,
Oqý degen oıda joq,
Óse kele ol bala,
Jamandyqqa boılaıdy.
Óz boıyna jolatty
Esirtki degen páleni.
Bala: (Rep stılindegi áýen qoıylady)
Kerek emes, úıretpe,
Oqymaımyn ereje.
Erkesimin ákemniń,
Kenjesimin atamnyń,
Qaltam toly aqshaǵa,
Aýyrmaıdy basym basqaǵa.
(«Appaq gúlder» áýeni qoıylady)
Tynysh edi ómirim,
Kórip seni ózgerdim.
Súıip seni kóńilim juldyzdyrǵa teń keldim.
Sóz tappaımyn aıtýǵa,
Seni boıǵa alǵanda,
Túsimde de júrsiń ǵoı,
Temeki men esirtkini usynyp.
(Bılep júrip qulaıdy. )
Dáriger:
Tamyryn ý men sýaryp,
Inemen taza deneńdi
Tesýge nege kelistiń?
Kók tútinmen ýlanyp,
Ashshy sýdy nege ishtiń?
Tósekke asyl azamat
Aýrýmyn dep qulapsyń.
3-top «Salaýat» tobynyń kórinisin tamashalaıyq.
Sportshy jigit jattyǵý jasap, shynyǵyp júr. Onyń janyna temeki tartyp, qoldaryna ishimdik bar dostary keledi. Arada 5 jyl ýaqyt ótken soń, olar kezdesedi.
Sportshy jigit álem chempıony atanǵan, al baıaǵy temeki ishkish, ishimdik qumar dostary azyp –tozǵan, túrleri adam shoshıtyndaı halge túsken. Sportshy jigit sóıleıdi.
Sportshy jigit:
Ýa, halqym, nazar aýdar densaýlyqqa,
Ómirde baqyttysyń deniń saýda.
Densaýlyq tereń baqyt degen sózdi,
Qur aıtpaǵan ǵulama danamyzda.
Saqta halqym, densaýlyǵyn analardyń,
Bolsyn deseń deni saý urpaqtaryń.
VI kezeń: «Ǵasyr taǵdyry úshin, kúreseıik!». Sýret baıqaýy.
Ár top sýretterin taqyryp boıynsha qorǵaıdy.
1. «Bolashaq»toby: Sýrettiń taqyryby: «Temekiden tútin sorsań ýlaısyń, ózińdi-óziń
jipsiz baılap shyrmaısyń.»
2.«Densaýlyq»toby: Sýrettiń taqyryby: « Bolar bala kisilikke úıir, tozar bala
ishimdikke úıir.»
3. «Salaýat» toby. Sýrettiń taqyryby: «Esirtkige jolama, jeteleıdi molaǵa.»
Qorytyndy bólim. «Dostyq aǵashy»
Muǵalim: Balalar, endi, jyly júrekterińnen shyqqan tilekterińdi dostyq aǵashyna ornalastyraıyq.
- Deni saý adam qandaı bolady?
- Densaýlyǵyńdy saqtaý úshin ne isteý kerek?
«Dostyq aǵashy» qandaı ádemi boldy. Dostyq aǵashy tamyryn keń jaıyp óse bersin, denderiń saý bolsyn. ( Jazǵan tilekterin oqıdy).
Búgingi saıysymyzdyń aqtyq sátine de kelip jettik, endigi qorytyndy sóz kezegin mektebimizdiń psıhology Gúlzada Májıtqyzyna beriledi.
Muǵalim: «Aýyryp em izdegenshe, aýyrmaıtyn jol izde» deıdi danyshpan halqymyz. «Ómirimizdi uzartý da, qysqartý da óz qolymyzda.»
Ómirge adam bir aq ret keledi,
Jastyq shaǵyń ómirińniń kemeli.
Kúte bilseń saýlyǵyńdy óreli,
Tabıǵattyń bergennen kóp bereri.
- Iaǵnı, adam baqytty bolý úshin oǵan densaýlyq kerek, al densaýlyqtyń kepili – salaýattylyq. «Tirshiliktiń negizi – salaýatty bolashaq» dep búgingi tárbıe saǵatymyzdy aıaqtaımyz
Inder aýdany,
«Kóktem» qazaq orta mektebi
bastaýysh synyp muǵalimi Jaıshyǵulova Aıbarsha Amanqosqyzy
Taqyryby: «Ǵasyr derti»
Maqsaty:
1. Esirtki zattarynyń, ishimdik ishý men temeki tartýdyń, nashaqorlyqtyń jas aǵzaǵa tıgizer zıandy áseri, ókinishke uryndyrar, keleshek ómirlerine keltirer kesapaty týraly túsinik berý. Ǵasyr dertine aınalyp otyrǵan keseldiń zalalyn jan-jaqty meńgertý.
2. Zıandy ádetterden aýlaq bolyp, ózin de, ózgeni de zıandy ádetterdiń qasiretinen qorǵaı bilýge, salaýatty ómir súrýge tárbıeleý. Nashaqorlyqtyń aldyn alý.
3.Oqýshylardyń boıynda salaýatty ómir saltyn berik qalyptastyrý, jeke tulǵanyń sanasyn damytý, ómirge degen kózqarastaryn qalyptastyrý.
Kórnekilikteri: ınteraktıvti taqta, plakattar, sýretter, nusqaýlyq-kitapshalar, naqyl sózder.
Daıyndyq barysy: Oqýshylarǵa taqyrypqa saı materıaldardy oqyp, jınastyrý jáne «Temekiniń», «İshimdiktiń», «Nashaqorlyqtyń», adam ómirine zıandy áseri taqyryptaryna shyǵarma jazdyrý, qabyrǵa gazetterin shyǵarý, sýret salý, synypty bezendirý.
Ótý barysy:
Psıhologıalyq trenıń: «Men ózime senemin!»
(Oqýshylardyń arasynda jaǵymdy orta, kóńil- kúı qalyptastyrý)
Eńbek etsem erteńgi baqytyma senemin!
Maqsatyma jetkizer ýaqytyma senemin!
Dostyq penen qasty da jeńerime senemin!
Aqyl sana bilim men ónerime senemin!
Arym taza aqkóńil adaldyqqa senemin!
Abyroıly aq nıet adamdyqqa senemin!
Muǵalim sózi: Elbasymyz N.Nazarbaevtyń «Qazaqstan -2030» strategıalyq damý baǵdarlamasyndaǵy halqyna joldaýynda «Qazaqstannyń árbir azamatynyń densaýlyǵy myqty, hal-ahýaly jaqsy bolýy tıis» dep atap kórsetken bolatyn. Iaǵnı, memleketttiń birinshi kezektegi atqaratyn sharalarynyń biri halyq densaýlyǵyn nyǵaıtý.
HHİ ǵasyrda qoǵam tek jalań adamdar tobynan ǵana emes, sonymen birge densaýlyǵy myqty, rýhanı dúnıesi baı, jany men táni kirshiksiz taza , tanymdyq belsendiligi men ózdiginen bilim alýǵa degen yntasy men shyǵarmashylyq qabileti erekshe tulǵalardan turýy tıis.
Olaı bolsa, biz «Salaýatty ómir saltyn» nasıhattaý, keleńsiz jaǵdaılardyń aldyn alyp «HHİ ǵasyr – salaýatty qoǵam ǵasyryn» qurýymyz kerek. Búgingi usynylyp otyrǵan «Ǵasyr derti» atty tárbıe saǵatymyz salaýatty ómir saltyn saqtaýǵa shaqyrady.
İ júrgizýshi: Qurmetti qonaqtar, ustazdar, oqýshylar! Búgingi bizdiń «Ǵasyr derti» atty tárbıe saǵatymyzǵa shaqyrylǵan qonaqtarmen tanystyryp óteıin:
1. Mektebimizdiń psıhology Qusaıynova Gúlzada apaı.
2. Mektebimizdiń medbıkesi Bazarbaeva Sanıa apaı.
3. Mektep dırektorynyń tárbıe isi jónindegi orynbasary Esqalıeva Tolqyn apaı.
4. Dene tárbıesi pániniń muǵalimderi Raýelova Nurlybek, Qapezov Almat aǵaı.
5. Jasóspirimder isi jónindegi ishki ister bóliminiń qyzmetkeri Muratov Rýslan aǵaı.
Osy otyrysta óz oılaryńyzdy, mazalap júrgen suraqtaryńyzdy qoıyp, qatysyp otyrǵan qonaqtarymyzdan jaýap alýǵa bolady.
İİ júrgizýshi: Qadirmendi kórermender, endi nazarymyzdy beınematerıalǵa aýdaraıyq.
-Bizdiń bolashaǵymyz nege baılanysty? Bul zalaldan qutylatyn em, joly bar ma?
( «Ǵasyrdyń ólim tuzaqtary» slaıd-shoý kórsetiledi).
İ júrgizýshi: HHİ ǵasyrda adam balasynyń basyna tóngen qaýipti epıdemıa – nashaqorlyq qanatyn keń jaıdy. Onyń aýqymdy mólsheri árli – berli Qazaqstan arqyly ótedi. Qanshama beıkúná adamdar osylardyń quryǵyna túsip, dúnıe salyp, talaı aýrýlarǵa ushyrady
İİ júrgizýshi: Esirtki – bul adamnyń kóńil-kúıin, sana-sezimin, minez - qulqyn buzatyn qaýipti, tıym salynǵan hımıalyq zat. Ol adamnyń esin alyp, qumarlyq jıiligine ushyratady. Nashaqor esirtkisiz ómir súre almaıtyn beıshara halge túsedi.
Grek tilinde uıqy maǵynasyn bildiretin «narke» sózi, aǵylshyn tilinde «narkotik» degen sózge aınalyp, uıyqtaý, jansyzdandyrý, sezimsizdendirý degen maǵynany beredi.
İ júrgizýshi: Maskúnemdik – alkogól ishimdikterin únemi qoldanýdan jáne shekten tys úıir bolýdan qanǵa sińip ketetin dert. Aǵzanyń birqatar qyzmetin buzatyn jáne tereńdeı beretin kesel. Alkogól ishimdikterine tym úıir adamdardyń ómir uzaqtyǵy – halyqtyń ortasha ómir uzaqtyǵymen salystyrǵanda 15-20 jas kem.
İİ júrgizýshi: Shylym quramynda nıkotın jáne 4 myńǵa jýyq ýly zat bar. Dúnıe júzilik «Densaýlyq saqtaý» uıymynyń málimeti boıynsha 2027 jyly temekiniń zardabynan qaıtys bolatyndar sany 10 mıllıonǵa jetedi degen boljam bar. Temeki shoǵynyń qyzyýy 300 gradýsqa jetkende, ony sorǵan adamnyń aýzynyń temperatýrasy 60 gradýsqa deıin barady. Bul aýyz, óńesh, keńirdek, tynys joldarymen, asqazan qabyǵynyń názik jasýshylaryn kúıdiredi.
İ júrgizýshi:
Eı, urpaǵym, esińdi jı, azbańdar
Qıyrshyq qumdaı úgitilip tozbańdar.
Boıyńdaǵy qýatyńdy joǵaltyp
Jaqsy úmitpen, senimińnen taımańdar
Salaýatty ómir saltyn saqtańdar
Bolashaqqa nyq qadam bastańdar!-dep endigi kezekte jastardy salaýattylyqqa shaqyratyn úsh top múshelerimen tanys bolaıyq.
İ kezeń: «Tanys bolaıyq!»
1.«Bolashaq»toby
Ustanymy: «Shylymqorlyqqa qarsy»
Urany: Densaýlyqty qorǵaýǵa
Shyqtyq biz de top qurap.
Kileń saıdyń tasyndaı
Bes ulannan turamyz.
Sóz sóıleımiz jasqanbaı,
Osyndaı top bolamyz.
2.«Densaýlyq»toby. Ustanymy: «İshimdikke qarsy»
Urany: Densaýlyqty saqtaımyz,
Sportty biz jaqtaımyz.
Barsha top aldynda,
Salaýatty ómirdi maqtaımyz!
3. «Salaýat» toby.
Ustanymy: «Nashaqorlyqqa qarsy»
Urany: Salaýatty maqsatymyz -ómir súrý,
Ómirdiń maǵynasyn kerek bilý.
Jaýymyz-ishimdik pen nashaqorlyq
Ustanamyz–bul joldan aýlaq júrý
İİ kezeń: «Báıge»
Ár topqa suraqtar beriledi. Suraqqa jaýap daıyndaýǵa 2 mınýt beriledi.
İ topqa:
1-suraq: Jasóspirimder arasynda shylym shegýshilik týraly ne aıtasyz?
Shylym shegýdi qoıýǵa bola ma?
Jaýap: - Keı balalar temeki tartýdy eseıý dep sanaıdy. Elikteıdi, bir-birinen artyq bolyp kóringisi keledi, ne bireý yqpal etedi. Biraq, olar óz densaýlyǵyna ózderi zıan keltirýshiler. Temekini tastaý úshin balanyń qaıraty men qajyrlyǵy kerek. Bos ýaqytyn qyzyqty ótkizip, sportpen shuǵyldansa, temekini tastaý op-ońaı. Sonda ǵana ózińdi-óziń jaman ortaǵa ıtermeısiń.
2-suraq: Adam densaýlyǵyna eń qajetti zat ne dep oılaısyńdar?
İİ topqa:
1.Alkagol em be, áldekimder aıtqandaı júrek aýrýyna paıdaly ma?
Jaýap: --Joq. Bul pikirdi tartýshylar kóbine –kóp araq zaýytynyń ıeleri. Olar óz ónimderiniń kóbirek tarap , paıdaǵa batýdy ǵana kózdeıdi. Al shyndyǵyna kelgende, araq ishýshiniń ınfarkt alýy az ushyraspaıdy.Araqtyń qaı túriniń bolsa da syrqatqa dári retinde qoldanylmaıtyndyǵyn Muhammed paıǵambarymyzdyń hadısindegi : «Araqtyń em emes ekendigi sózsiz, kerisinshe dert, ıaǵnı aýrý ákelýshi»- degeni shegeleı túsedi.
2. Densaýlyqtyń dostaryn atap shyq.
İİİ topqa:
1.Esirtkige áýestengen adamnyń ómiri qysqa bolady deıdi. Onyń sebebi nede?
Jaýap: - Nashaqorlyqpen aýratyndardyń ómiri uzaqqa barmaıdy. Alǵashqyda lázzat al úshin, keıinnen aýyrmaý úshin ǵana qoldanatyn bolady. Sóıtip, denelerin ýlap tastaıdy nátıjesinde mıdyń tynys alý ortalyǵy toqtaıdy.
2. Densaýlyqtyń qastaryn atap shyq.
İİİ kezeń: «Kókpar tartý» Maqal-mátel jarysy.
Jigeriń bar, talabyń bar, qaıratyń,
Maqsat tutsań qanatyń bar talmaıtyn.
Óz-ózińdi ustaı bilseń tartynyp,
Ómiriń bar alda áli solmaıtyn, – deı otyryp, jaman ádetterden jırendiretin, zıandy ádetter, densaýlyqqa baılanysty maqaldar men ulaǵatty sózderdiń jalǵasyn tabýǵa kezek bereıik. (Úsh top kezek-kezekpen aıtady).
1Aýyryp em izdegenshe , (Aýyrmaıtyn jol izde )
2.Shylymqor ózin ǵana emes, (Ózgelerdi de ýlaıdy)
3.Temekiniń kók tútini (Eki ókpeńdi ystaıdy)
4.Uzartqyń kelse ǵumyrdy, (Tasta araq pen shylymdy)
5.İshpegen, shylym tartpaǵan – (Densaýlyǵyn saqtaǵan)
6.Jasynda temekisin býdaqtatqan – (Kúrkildep qartaıǵanda qulap jatqan)
7.Kózge túsken qaýyz jaman, (Shylym shekken aýyz jaman)
8.Shylymdy jerge tastama, (Aınalańdy lastama)
9.Tútini tisińdi sarǵaıtady, (Ýy erte qartaıtady)
10.Temekiniń kermegi, (Erikkenniń ermegi)
11.Qaıǵy qartaıtady. (Qýanysh marqaıtady)
12.Tysta uzaq júrgeniń, (Uzaq ómir súrgeniń.)
İÚ kezeń: «Sıtýasıalyq jaǵdaıat» (Mamandar saýaly.)
Salaýatty ómir saltyn qoldaıyq!
Ádetten jaman ámanda aýlaq bolaıyq!
Óz ómiriń óz qolyńda, eı jastar,
Sý ishpegen gúldeı bolyp solmaıyq!
- Kelesi kezeńimizde, ár topqa, saıysymyzǵa qatysty mamandarymyzdyń daıyndaǵan suraqtary boıynsha jaýap berip, «Sıtýasıalyq jaǵdaıatty» taldaý. Oılanýǵa 2 mınýt ýaqyt beriledi.
1. «Bolashaq» tobyna: (Mektep psıhology - G. Qusaıynova)
- Saǵan joǵarǵy synyp oqýshysy «Maǵan kúnine bir qorap temeki alyp ber.Ekeýmiz birlesip shegemiz.Muny tek sen ekeýimiz ǵana biletin bolaıyq. Áıtpese...» dep judyryǵyn kórsetip shart qoıdy.Ózińdi qandaı jolmen qutqarasyń?
2. «Densaýlyq» tobyna: (Mektep medbıkesi - S.Bazarbaeva)
- Seniń dostaryńnyń bári temeki shegedi.Al seniń temeki shekkiń kelmeıdi, sol úshin olar seni shettete bastaıdy.Sen olardan bólinip kete almaısyń.Ne ister ediń?
3.«Salaýat» tobyna: ( Dene shynyqtyrý muǵalimi - A.Qapezov)
- Seniń óte jaqsy kóretin dosyńnyń aýzynan eptep araqtyń ıisi shyǵatynyn bir-eki ret baıqadyń.Ol seni sezedi dep oılaǵan joq.Ata-anasyny aıtaıyn deseń dosyńnyń kóńilin qımaısyń.Sen dosyńdy qalaı qutqarar ediń?
V kezeń «Ýlanbasyn ómiriń» kórinis qoıý.
- Bul bólimde ár top óz kórinisterin kórsetedi.
1- top «Zıandy ádetter » planetasy
2- top «Esirtkiden aýlaq bol»
3- top «Sportshy jigit »
1 . «Bolashaq» toby: «Zıandy ádetter » planetasy
Adam: Ýh, janym –aı! Endi qaıda barsam eken? Qaı jerge baryp janym raqat tabar eken! Ne etsem eken!
Araq: Men móldirmin! Meni iship raqattan. Kóńil - kúıiń kóterilip, ómiriń qyzyq bolady. Kel menimen dos bol! Menimen dos bolsań qaıǵyrýdy umytasyń, jeńildeısiń.
Temeki: Al men symbatty da ádemimin, ıisim qandaı jaǵymdy. Meniń áserimnen rahattanasyń. Meniń dosym bol, kel!
Nasha: Bárinen de men kúshtimin. Eń raqaty, eń tıimdisi men bolamyn. Meni shegip, kúsh- jigeriń artady, kóńil kúıiń kóteriledi. Men seni esh ýaqytta tastamaımyn, adal dos bolamyn. Kel, menimen dos bol!
Densaýlyq planetasynyń turǵyny:
- Toqtatyńdar! Eı, jaýyzdar, syrty jyltyr, ishi qotyr jaýyzdar! Ketińder, ketińder ary, bosqa erikpeńder. Meniń adamymnyń alda kórer qyzyǵyna sender kedergi bolasyńdar! Eger senderge erip, jeńil jol izdep, erip kete berse, ómirge qandaı bolashaq urpaq ákelmek! Júr, odan da menimen júrseń adam bolasyń! Adam degen asyl atyńdy mundaı jaýyz zattarmen kirletpe!
2- top «Densaýlyq» tobynyń kórinisin tamashalańyzdar!
Kórinis: «Esirtkiden aýlaq bol!»
Avtor: Erte, erte , ertede,
Dál qazirgi zamanda,
Arman degen balany
Erkeletip ósirdi.
Suraǵanyn áperdi,
Oqý degen oıda joq,
Óse kele ol bala,
Jamandyqqa boılaıdy.
Óz boıyna jolatty
Esirtki degen páleni.
Bala: (Rep stılindegi áýen qoıylady)
Kerek emes, úıretpe,
Oqymaımyn ereje.
Erkesimin ákemniń,
Kenjesimin atamnyń,
Qaltam toly aqshaǵa,
Aýyrmaıdy basym basqaǵa.
(«Appaq gúlder» áýeni qoıylady)
Tynysh edi ómirim,
Kórip seni ózgerdim.
Súıip seni kóńilim juldyzdyrǵa teń keldim.
Sóz tappaımyn aıtýǵa,
Seni boıǵa alǵanda,
Túsimde de júrsiń ǵoı,
Temeki men esirtkini usynyp.
(Bılep júrip qulaıdy. )
Dáriger:
Tamyryn ý men sýaryp,
Inemen taza deneńdi
Tesýge nege kelistiń?
Kók tútinmen ýlanyp,
Ashshy sýdy nege ishtiń?
Tósekke asyl azamat
Aýrýmyn dep qulapsyń.
3-top «Salaýat» tobynyń kórinisin tamashalaıyq.
Sportshy jigit jattyǵý jasap, shynyǵyp júr. Onyń janyna temeki tartyp, qoldaryna ishimdik bar dostary keledi. Arada 5 jyl ýaqyt ótken soń, olar kezdesedi.
Sportshy jigit álem chempıony atanǵan, al baıaǵy temeki ishkish, ishimdik qumar dostary azyp –tozǵan, túrleri adam shoshıtyndaı halge túsken. Sportshy jigit sóıleıdi.
Sportshy jigit:
Ýa, halqym, nazar aýdar densaýlyqqa,
Ómirde baqyttysyń deniń saýda.
Densaýlyq tereń baqyt degen sózdi,
Qur aıtpaǵan ǵulama danamyzda.
Saqta halqym, densaýlyǵyn analardyń,
Bolsyn deseń deni saý urpaqtaryń.
VI kezeń: «Ǵasyr taǵdyry úshin, kúreseıik!». Sýret baıqaýy.
Ár top sýretterin taqyryp boıynsha qorǵaıdy.
1. «Bolashaq»toby: Sýrettiń taqyryby: «Temekiden tútin sorsań ýlaısyń, ózińdi-óziń
jipsiz baılap shyrmaısyń.»
2.«Densaýlyq»toby: Sýrettiń taqyryby: « Bolar bala kisilikke úıir, tozar bala
ishimdikke úıir.»
3. «Salaýat» toby. Sýrettiń taqyryby: «Esirtkige jolama, jeteleıdi molaǵa.»
Qorytyndy bólim. «Dostyq aǵashy»
Muǵalim: Balalar, endi, jyly júrekterińnen shyqqan tilekterińdi dostyq aǵashyna ornalastyraıyq.
- Deni saý adam qandaı bolady?
- Densaýlyǵyńdy saqtaý úshin ne isteý kerek?
«Dostyq aǵashy» qandaı ádemi boldy. Dostyq aǵashy tamyryn keń jaıyp óse bersin, denderiń saý bolsyn. ( Jazǵan tilekterin oqıdy).
Búgingi saıysymyzdyń aqtyq sátine de kelip jettik, endigi qorytyndy sóz kezegin mektebimizdiń psıhology Gúlzada Májıtqyzyna beriledi.
Muǵalim: «Aýyryp em izdegenshe, aýyrmaıtyn jol izde» deıdi danyshpan halqymyz. «Ómirimizdi uzartý da, qysqartý da óz qolymyzda.»
Ómirge adam bir aq ret keledi,
Jastyq shaǵyń ómirińniń kemeli.
Kúte bilseń saýlyǵyńdy óreli,
Tabıǵattyń bergennen kóp bereri.
- Iaǵnı, adam baqytty bolý úshin oǵan densaýlyq kerek, al densaýlyqtyń kepili – salaýattylyq. «Tirshiliktiń negizi – salaýatty bolashaq» dep búgingi tárbıe saǵatymyzdy aıaqtaımyz
You Might Also Like
