InfoHub Logo

Tajenova Sandýǵash Qalmahanovna
Qorqyt ata atyndaǵy Qyzylorda memlekettik ýnıversıtetiniń
aǵa oqytýshysy, geografıa magıstri

 

Muǵalim – óziniń bilimin úzdiksiz kóterip otyrǵanda ǵana muǵalim, al oqýdy, izdenýdi toqtatqanda onyń muǵalimdigi de joıylady.                                                                                                                                                                  K.D.Ýshınskıı

Qoǵamymyzdyń qazirgi damý kezeńi mekteptegi bilim berý júıesiniń aldyna oqytý úrdisin tehnologıalandyrý máselesin qoıyp otyr. Oqytýdyń ár túrli tehnologıalary jasalyp, bilim berý mekemeleriniń tájirıbesine enýde. Zamanaýı tehnologıalardy meńgertý muǵalimniń ıntelektýaldyq kásiptik, adamgershilik, rýhanı, azamattyq jáne de basqa da kóptegen adamı kelbetiniń qalyptasýyna ıgi áserin tıgizedi.

Bilim berýdegi jańa tehnologıalar uǵymy AQSH-ta 40-jyldary paıda boldy. Alǵashqy kezde ol jańa tehnıkalyq qural jabdyqtardy (ınjenerlik aqyl-oıdyń jetistikterin) oqý-tárbıe úrdisinde paıdalaný maǵanasynda qoldanylyp júrdi. Qazir dúnıe júzinde oqytýdyń tıimdi joldary men jańa ádis-tásilderin izdestirý júrip jatyr. Solardyń biri úzdiksiz geografıalyq bilim berý bolyp tabylady. Onyń aldyna qoıǵan negizgi maqsaty: adamdardyń ómiriniń ár túrli kezeńderinde úzdiksiz bilim alýǵa jaǵdaı jasaý;  adamdardyń óz betinshe bilim jınaqtaýǵa shyǵarmashylyqpen qyzmet etip, tez ózgergish ómirge beıimdelýine jaǵdaı jasaý; oqýshyladyń jańalyqtardy tez qabyldaýyn qalaptastyrý, jańalyqtardy ómirde qoldana bilýge úıretý [1, 26].

Jalpy bilim berý júıesine engizilgen jańalyqqa oqýshyladyń bilimin tekserýde:

- toppen jumys isteýdi uıymdastyrý;

- oqýshynyń ózin-ózi tekserýi;

- oqýshylardyń birin-biri tekserýi;

- oqytýdyń modeldi júıesi;

- daryndy balalarmen jumys isteýdiń jańasha ádis-tásilderin qoldaný jatady.

Sońǵy jyldary kóptegen mektepterde oqytýdyń jańa formasy - blokpen sabaq berý iske asyrylýda.  Blok túrinde oqytqanda oqytýdyń arnaıy mindeti, tárbıeleý jáne dara tulǵa tárbıeleý birden iske asady. Oqý materıalyn blokpen nemese modýlmen berý kóptegen geografıalyq, ekologıalyq, ekonomıkalyq problemalardy birtutas berýge múmkindik týǵyzady. Blok (modýl) QR Bilim jáne Ǵylym mınıstrligi bekitken oqý baǵdarlamasy negizinde júrgiziledi.

Geografıa sabaǵyna qajetti kórnekilik, jańany taný retinde de, oı nemese áńgimeni elestetý úshin de, ańǵarymdylyǵyn damytý úshin de, materıaldy eske saqtaý úshin de qoldanylady.  Kórnekilik quraldar oqý úrdisiniń barlyq kezeńderinde qoldanylady: jańa bilimdi habarlaǵan kezde, keıde muǵalim jańa bilimdi habarlaýy ornyna  (mysaly, kınofılmdi kórsetý, tájirıbe jasaý); bilimdi ornyqtyrý jáne iskerlik pen daǵdyny qalyptastyrý kezinde úıge berilgen tapsyrmalardy oryndaǵan kezde syzbalardy syzý, kestelerdi jasaý, sýrettemelerdi oryndaý jáne t.b.; meńgerýdi baqylaǵan kezde  (mysaly, karta,  keste boıynsha aıtyp berý, aspaptar qurlysyn túsindirý).  Kórnekilik oqýshylardyń jas erekshiligin eskere otyryp paıdalanylady [2, s. 56 b.].

Áleýmettik tájirıbeni, aqparattardy ıgerýde, urpaqtar arasyndaǵy rýhanı qundylyqtardyń bir-birine berilýin saqtaýda, tulǵany áleýmettendirýde, olardyń áleýmettik mártebesin kóterýde – bilimniń orny erekshe. Qazirgi bilim – azamattyq qoǵamdaǵy áleýmettik talaptarǵa baǵyttalǵan kúrdeli de jan-jaqty qoǵamdyq qubylys, oqytý jáne tárbıeleý túrindegi pedagogıkalyq árekettiń tutas júıesi. Kez kelgen kásiptegi  mamandy  qalyptastyrýda mamandyqqa  saı  bilim alý  qanshalyqty  ótkir  másele  bolsa,  sonymen  qatar  «jeke  maman  tulǵany»  ózindik  damytýda  ony  shyǵarmashylyqpen  tereń  irgetasyn  daıyndaý  sonshalyqty  alǵy shart.

Bilim berý júıesindegi negizgi talap – sabaqta bilim berýdiń jańa tehnologıasy ádisterin qoldana otyryp, halyqtyq pedagogıkamen ushtastyrý jáne oqýshylardy ózdiginen shyǵarmashylyqpen jumys isteı alatyn  deńgeıge jetkizý.   Sońǵy kezde mektep oqýshylarynyń oqý pánderine degen qyzyǵýshylyǵy men belsendiligi ár túrli sebepterge baılanysty birshama tómendep barady. Oqýshy muǵalimniń sabaq kezinde bergen materıaldaryn túsinip, kelesi sabaqta eń úlgirimi nashar oqýshynyń bilimi «úsh» — degen baǵaǵa saı kelý kerek ekendigin ómir dáleldep otyr.  Úlgerimi nashar oqýshylardy osyndaı dárejege jetkizý úshin sabaq kezinde muǵalim men oqýshy arasynda jaqsy qarym-qatynas baılanysy bolý qajet.  Sabaq kezinde ár oqýshy pán muǵalimimen birge sabaqta beriletin materıaldardy birlesip talqylap, tujyrymdap, qorytyndylap jáne keıbir jaǵdaıda muǵalimniń aıtaıyn degen oıyn ári qaraı jalǵastyryp otyratyn kúıge jetken kezde ǵana taqyryptyń negizgi mazmuny túsinikti bolýy múmkin. Muǵalim men oqýshylardyń baılanysy 45 mınýt ishinde úzilmeýi  balanyń pánge degen belsendiligi men qyzyǵýshylyǵyn arttyrady.  Oqý úrdisin mundaı deńgeıge jetkizý úshin,  muǵalim óz isinde eń joǵarǵy sheberligin kórsetip, bar ynta-shyntysymen ár túrli ádisterdi qoldana otyryp sabaq ótkizýdi qajet etedi.  Kóp jaǵdaıda sabaqtyń jaqsy nemese nashar ótýi muǵalimniń uıymdastyrý kezeńin durys,   birkelki retke keltirmegendigine de baılanysty. [3, 106 b.].

Qazaqstanda qazir bilim berýdiń ulttyq modelin ornatý júrip jatyr.  Bul proses bilim berý paradıgmasynyń ózgerýimen qatar júrip jatyr (paradıgma grek tilinen «mysal, úlgi»).  Teorıalar men ádistemelerdiń negizgi jetistikteriniń júıesi úlgige alyna otyryp bilim jáne pán boıynsha zertteý praktıkasy uıymdastyrylýda.

Jalpy bilim beretin mektepterdegi jumys barysynda bolyp jatatyn ózgerister oqytýda, oqýshylardyń oqý áreketinde de dástúrli túrlerin ózgertýdi jáne jańa túrlerin paıdalanýdy usynady. Búgingi kúni teorıada jáne jumys praktıkasynda oqytý-tárbıeleý prosesiniń kóptegen nusqalary bar. Árbir avtor jáne oryndaýshy pedagogıkalyq prosesine óziniń jeke oılaryn, túzetýlerin engizedi. Soǵan baılanysty árbir naqty tehnologıa avtorlyq bolyp sanalady.

Oqytý tehnologıalary -  josparlaý,  júıeleý ádisi. Oqytýdyń tıimdi formalaryna jetý  úshin  adamdyq jáne tehnıkalyq resýrstardy meńgerý kerek jáne olardyń ózara baılanysyn eskere otyryp bilimdi proseste qoldana bilý qajet. Oqytý tehnologıalary - oqytý maqsattary tıimdi iske asýyn qamtamasyz etýi kerek;  árbir pedagog kez kelgen bilim berý mekemesinde paıdalana alatyndaı bolý kerek;  oqytýdyń jańa tehnologıalarynyń psıhologıalyq máni – oqytý úrdisin josparlaý kerek nemese oqytý psıhologıalyq baǵyttalǵan bolýy qajet.

Oqý prosesinde qoldanylatyn eń tıimdi  tehnologıalardyń biri -  oqý júıesi arqyly iske asatyn pedagogıkalyq tehnologıalar bolyp tabylady.  Bul jaǵdaıda oqý prosesin  uıymdastyrýdyń negizgi formasy - sabaq ózgeredi.  Onyń ózgerýi mekteptiń bilim berý tujyrymdamasymen baılanysty.  Qazirgi sabaqtardyń erekshelikteri birlese jumys isteý atmosferasy, oqýshylarmen qarym-qatynasyndaǵy ózgeris, olardy oqýǵa, ustaz eńbegine aralastyrý. Sondyqtan da ustaz sabaq barysynda kúshin oqýshylardyń tanymdyq áreketin ózdiginen uıymdastyrýdy úıretýge jumsaıdy. Eger de sabaqty shyǵarmashylyq baǵytta ótkizse, sabaq birkelki,  kúndelikti, jalyqtyratyndaı bolmaıdy.

Sońǵy kezde saramandyq sabaqtardy oıyn túrinde ótkiziletin sabaqtar kóp qoldanylýda. Geografıany oqytý ádistemesinde dıdaktıkalyq tanymdyq oıyndar burynnan belgili, biraq búkil sabaqta qoldanylmady (tek psıhologıalyq, fızıkalyq sharshaǵandy basý úshin epızodtyq túrde qoldanyldy).  Saramandyq sabaqtardaǵy oıyn áreketteri tanymdyq árekettermen qatar oqý úrdisiniń negizi bola alady. Oqytý barysynda oıyndar árqashan oqý materıaldarymen baılanysta bolady,   ári oqýshylardy qyzyqtyratyn jaǵdaı týǵyzady. Ol oqýshylarǵa oqý málimetterin tez ári jeńil qabyldaýǵa kómektesedi [4, 32 b.].

Geografıany oqytý barysynda taqyrypty meńgerý deńgeıi myna jaǵdaılarda joǵarlaıdy:

- oıyndar ótkizý ádistemesiniń teorıalyq negizin jasaýda geografıa kýrsynyń syzyqtyq-satylyq logıkasy eskeriledi;
- oıyndar mektep kýrsyndaǵy negizgi ekonomıkalyq jáne ekonomıkalyq-geografıalyq túsinikterdi ashý jáne qalyptastyrý úshin ótkiziledi;
- oıyndy ótkizý prosesinde oqýshylardyń tanymdyq jáne shyǵarmashylyq belsendiligin arttyratyn ádister men quraldar qoldanylady;
berilgen ımmıtasıalyq sıtýasıada sheshim qabyldaý ustanymdary ashylady.

 

Paıdalanylǵan ádebıetter:

   1. J.J.Qojamqulova. «Jańa aqparattyq pedagogıkalyq tehnologıalar» Almaty, 2013 j.
   2. Alımov. A. «Interbelsendi ádisterdi joǵary oqý oryndarynda qoldaný» Almaty, 2012j.
   3. K.J. Buzaýbaqova. «Inovasıalyq pedagogıka negizderi» Almaty, 2009 j.
   4. Qazaqstan Respýblıkasy bilim jáne ǵylym mınıstrligi. «Qazirgi bilim berý tehnologıalary». Almaty, 2006 j.

---