InfoHub Logo

Syrdyń boıynan maıdan dalasyna 150 myńnan astam adam attanǵan eken. Olar erlikpen shaıqasqa tústi. Tipti, jastyq ómiri kelteden qıylǵan jerlesterimiz de az bolǵan joq. Ókinishtisi, surapyl soǵystan 30 myńǵa jýyq qyzylordalyq jaýynger týǵan jerge orala almady. Kózsiz erlikke barǵan olarǵa jat jerdiń topyraǵy buıyrdy. Maıdan jyldarynda 20 myńnan astam jerlesimiz orden-medalderge ıe boldy. Basyn báıgege tigip erjúrektik kórsetken 22 qyzylordalyq azamat Keńes Odaǵynyń batyry atandy.

Tutqıyldan bastalǵan soǵys el ishin úlken ábigerge saldy. Maıdan men tyl dalasy birtutas boldy desek, artyq aıtqandyq emes. Syr óńirindegi ónerkásip oryndary jumys yrǵaǵyn jandandyrdy. Alaıda, eńbekke jaramdy jandardyń kóbisi áskerge alyndy. Osynyń saldarynan jumys qoldarynyń jetispeýshiligi aıqyn sezilip turdy. Jergilikti basshylyq qarap otyrǵan joq. Qıyndyqtan shyǵýdyń joldaryn qarastyrdy. Oblystyq partıa komıteti osy maqsatta arnaıy qaýly qabyldady. Ónerkásip oryndary, mekemeler men uıymdarǵa áıelder eńbekke tartyldy. Arnaıy qysqa merzimdi kýrstar ashyldy. Onda maman jumysshylar daıyndyqtan ótti. Igi bastamaǵa ún qosqan arýlarymyz az bolǵan joq. Alǵash ret uıymdastyrylǵan júrgizýshiler kýrsynda 37 názik jandylar bilim aldy. Kóp uzamaı 700-den astam qyz kombaın men traktor tizginin ustady. Eńbek kórigin qyzdyra tústi. Olardyń kóbisiniń esimderi elge tanyldy.

Bul sharalar óz nátıjesin berdi. Eńbek ónimdiligi artty. Jergilikti jerdegi ónerkásip oshaqtary tapsyrmany 30-50 paıyzǵa artyǵymen oryndady. Soǵys jyldarynda qyzylordalyqtar joǵary kórsetkishterge qol jetkizdi. Óndiris yrǵaǵy jandandy. Máselen, 1945 jyly metal óndirisiniń jalpy úlesi 39, tigin buıymdary 5,7 paıyzǵa ósti. Kásiporyndarda eńbek etetin adamdardyń sany 12 myńǵa kóbeıdi. 1942 jylǵy Aral balyqshylary-nyń úndeýi kóptiń kóńilinen shyqty. Árbir balyqshy kúnige 80 keliden balyq aýlaýǵa sheshim qabyldady. Osynyń nátıjesinde sýdan marjan súzgen qaýym jyldyq jospardy erterek oryndap shyǵýǵa janyn saldy. Sol jyly jergilikti balyqshylar 153,5 myń tonna ónim óndirdi. Syr boıyndaǵy áriptesteriniń bastamasyn Kaspıı, Balqash jaǵasyndaǵy eńbekkerler de qyzý qoldady. Mundaı eńbek ónimdiligi temirjol salasynda da baıqaldy. Maıdan dalasyna jiberilgen árbir ónim poıyzdarǵa tıeldi. Sondyqtan bul salaǵa úlken mindetter júktelgen edi. Oǵan qyzylordalyq temirjolshylar úlken úles qosty. 1941 jyly Qazaly deposynda parovozdyń 150 bólshegin jasaý ıgerildi. Osynyń nátıjesinde 661 myń som men 736 tonna janarmaı únemdeldi.

Aýyl sharýashylyǵy salasyna da az salmaq túsken joq. Óıtkeni, nemis fashıseri asa mańyzdy astyqty aımaqtardy basyp alǵan edi. Qyzyl Armıa men tyldy tamaq ónimderimen qamtamasyz etýde qyzylordalyq eńbekshiler aıanbaı ter tókti. Oǵan es bile bastaǵan jas baladan eńkeıgen qartqa deıin jumyldy. Eńbek tártibi kúsheıtildi. Soǵys órti tutanǵan jyly oblystyń bes aýdany astyq tapsyrý josparyn merziminen buryn oryndap shyqty. Qambaǵa 178,8 myń sentner kúmis dán quıyldy. Keler jyly astyq 2 mıllıon putqa artyq oryndaldy. Aýyldaǵy aǵaıyn qoldan kelgenshe belsendi qımyl kórsete bildi. Olar kóptegen qıyndyqpen betpe-bet kelgen edi. Traktor jáne avtokólik sany 2-2,5 esege az boldy. Jumys kúshi de jetispedi. Jeńisti jaqyndatý jolynda oǵan eshkim qaraǵan joq. 1942-1944 jyldar aralyǵynda jergilikti jurt memleket pen qorǵanys qoryna 53,6 myń sentner et, 2,8 myń sentner maı tabys etti.

Birqatar belgili azamattar maıdanǵa kómek kórsetýde ózgege ónege tanyta bildi. Atap aıtqanda, Qýanysh Baımaǵanbetov, Qashaqbaı Pirimov, Shoqataı Qoıanov, Ybyraı Jaqaev, Kereıtbaı Dúısenbaev jáne Kım Man Sam syndy oblys kolhozshylarynyń árqaısysy 100-325 myń somnyń shamasynda aqsha aýdardy. Sondaı-aq, Syr eńbekshileri men mektep oqýshylary jınaǵan qarjyǵa «Qyzylorda kolhozshysy» atty tank kolonnasy jasaqtalyp, súńgýir qaıyq pen basqa da tehnıkalar iske qosyldy.

Soǵystyń aıaqtalǵanyna qanshama jyldyń júzi boldy. Alaıda, aǵa býynnyń erligi men jankeshtiligi búgingi urpaq úshin aıta júretin ańyzǵa aınalǵan. Sol jyldardaǵy atqarylǵan árbir is beıbit ómirdi bizge tartý etti. Biz osy úshin qazynaly qarttarymyzǵa bas ıemiz.

Qyzylorda oblysy, Aral aýdany
Mergensaı aýyly
№ 58 orta mektebiniń tarıh pániniń muǵalimi
Ánesov Núrken Ábdihamıtuly

---