Geografıa sabaǵynda ınovasıalyq tehnologıalardy paıdalana otyryp oqýshylardyń tanymdyq qyzyǵýshylyqtaryn damytý
Zaman alǵa jyljyp, qoǵam ózgergen saıyn jańa mazmundy oqý júıesin qalyptastyrý ómir talaby. Sondyqtan da qazirgi kezde bilim berý salasynda bolyp jatqan aýqymdy ózgerister jańa tehnologıany paıdalaný joldary túrli yntaly bastamalar men túrlendirýlerge keńinen jol ashýda. Osy oraıda urpaqqa qoǵam talabyna saı tárbıe men bilim berýde muǵalimderdiń ınovasıa -
lyq is - árekettiń ǵylymı - praktıkalyq negizderin meńgerýi mańyzdy máseleler -
diń biri bolyp otyr.
Mektepte oqý - tárbıe prosesin durys uıymdastyrýdyń birden - bir joly - ǵylym negizderinen bilim berýmen qatar, sol bilimdi alýǵa yntalylyqty, ıaǵnı oqýshylardyń tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn oıatý, óz betinshe izdenýin arttyrý.
Árbir muǵalimniń shyǵarmashylyq jumysy belgili bir maqsatty kózdeıtini sózsiz. Oqýshylardyń tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn arttyrýdaǵy negizgi maqsat - olardyń shyǵarmashylyq qabiletin damytý. Al, bul maqsatqa jetý oqytýdyń kóptegen mindetterin sheshýge múmkindik beredi, ıaǵnı:
• jańa materıaldy berik jáne túsinip oqýyna;
• bilimin óz betimen oqyp tolyqtyrýǵa;
• joǵary oqý oryndaryna jaqsy daıyndalǵan talapkerlerdi berýge;
• sol talapkerdiń tańdaǵan mamandyǵyn shyǵarmashylyqpen ıgerýge.
Muǵalimniń barlyq qabileti - onyń shyǵarmashylyq jumysynan kórinedi.
Bul tujyrym - psıhologıanyń negizgi prınsıpteriniń biri. Oqýshynyń bilim alýdaǵy joǵary belsendiligin qalyptastyrý úshin oqytýdyń ádisteri men tásil -
derin durys qoldaný - oqýshylardyń tanymdyq qabiletin damytýdyń eń basty quraly bolyp tabylady. Sondyqtan da oqýshynyń tanymdyq damýyn qamtama -
syz etý úshin, oqytýdyń belsendi ádis - tásilderin jıi qoldaný óte qajet. Biraq túri ádis - tásilderdi paıdalanǵanda, oqýshynyń boıynda tanymdyq qabilettiń bar - joǵyn eskerý qajet. Kúrdeli tanymdyq tapsyrmalardy tek ǵana qabileti joǵary oqýshylarǵa berý kerek. Tanym qabiletiniń damýyna saı emes, oqýshynyń múmkindiginen joǵary tapsyrmalar, oqýshynyń óz qabileti men kúshine degen senimin joıady. Olaı bolsa, oqýshynyń tanymdyq qabiletin damytý – uzaq úrdis degen qorytyndyǵa kelýge bolady. Ol úshin muǵalimniń jumys júıesi birtindep, josparly jáne kózdegen maqsatqa jetýge baǵyttalǵan bolýy qajet.
Balanyń belsendiligi – bul onyń ómirlik qajettiliginiń kórinisi. Adamnyń jasaıtyn kez - kelgen is - áreketi, onyń fızıkalyq jáne rýhanı kúshterin belsendi qalypqa keltiredi. Sondyqtan sabaq kezindegi oqýshy belsendiligi onyń ártúrli is - áreketi kezinde kórinedi. Keıbireýinde qozǵalys belsendiligi, al keıbireýinde rýhanı ıntellektýaldy belsendilik jaqsy damyǵan bolady. Biraq jeke tulǵa jan - jaqty qalyptasýy úshin onyń boıynda belsendiliktiń barlyq túri kórinýi kerek. Oqýshy belsendiligi tulǵanyń qalyptasýynyń barlyq kezeńderinde damıdy. Psıhologıalyq - pedagogıkalyq zertteýlerdiń kórsetýi boıynsha belsendiliktiń birneshe deńgeıi anyqtalǵan, mysaly:
● kóshirmeli elikteý belsendiligi;
● izdengish - oryndaýshylyq belsendiligi;
● shyǵarmashylyq belsendiligi.
Oqýshy belsendiliginiń ártúrli deńgeıindegi túrlerine taldaý jasaý muǵalimge ýaqyttyń árbir aralyǵynda oqýshy qaı deńgeıde jumys jasap otyrǵanyn bilýge eleýli kómek beredi.
Bir synyptaǵy oqýshylardyń tanymdyq qyzyǵýshylyq deńgeıi olardyń jeke damýyna baılanysty ártúrli bolady:
● qarapaıym deńgeı - bul, oqýshynyń sabaqta beriletin jańa maǵulmattarǵa, qyzyqty qubylystarǵa qyzyǵýshylyǵy;
● ortasha deńgeı - bul, oqýshynyń zattar men qubylystardyń qasıetterin bilýge, onyń kózge kórinbeıtin negizgi quramyn bilýge degen qyzyǵýshylyǵy. Bul deńgeı bar alǵan bilimin paıdalanyp, izdenýdi, joramaldap tabýdy qajet etedi. Biraq bul qyzyǵýshylyq jekelegen faktilerdi ǵana qamtıdy. Balanyń sanasy onyń zańdylyǵyn anyqtaýǵa áli de bolsa jetpeıdi. Zertteýler kórsetkendeı bul saty, teorıalyq jaǵynan áli jetilmegen tómengi synyp oqýshylaryna tán;
● joǵary deńgeı - oqýshynyń sebep - saldarly baılanystyń zańdylyqtaryn bilýge, qubylystardyń ártúrli ortadaǵy áseriniń jalpy zańdylyqtaryn anyqtaýǵa degen qyzyǵýshylyǵy.
Oqýshylar boıynda tanymdyq qyzyǵýshylyqty qalyptastyrýdyń ádisterin paıdalaný úshin mynadaı oqý modelin alǵan tıimdi:
• Oı shaqyrý
• Mánin uǵyný
• Oı tolǵaý
Mysaly: 7 synyptaǵy sabaq barysynda 1492 jyldan Atlantıkany kesip ótken saıahatshylardyń tizimin jasaýǵa tapsyrma berip, oqýshylardyń buryn alǵan bilimderin esterine túsirdim. Bul tizimdi sabaqta alǵan bilimderimen salystyryp jazýdy surap, jańa alǵan bilimniń mánin uǵýǵa jeteledim. Sóıtip óz bilimimen jańa berilgen bilimniń ishinen negizgisin alyp, óz betterinshe qorytyndylaýǵa múmkindik berdim. Sabaq sońyndaǵy 10 mınýttyq esse jazý, oqýshylardyń oılaryn jalǵastyrýǵa H. Kolýmb týraly burynnan biletinderin jańa ıgerilgen materıaldarmen qosyp, oı tolǵaý jasaýyna múmkindik berdi.
İ. Oı shaqyrý satysy:
● Birinshi ádis: Juptasqan mıǵa shabýyl
Eki oqýshy berilgen taqyryp boıynsha biletinderiniń tizimin jasaıdy. Ýaqyt 5 mınýt. Bul kóp oqýshynyń ásirese óz oıyn jetkizip aıta almaıtyn oqýshylar úshin úlken kómek. Kóbine joldastarymen pikir alysý arqyly ol ózine degen senimdilik pen búkil synyp oqýshylary aldynda jeńil shyǵa alady. Juppen jumys kóp oqýshyny baǵalaýǵa múmkindik beredi.
● Ekinshi ádis: Negizgi sózder
Muǵalim mátinnen 4 - 5 negizgi sózderdi tańdap, dápterge jazýlaryn suraıdy. Juptarǵa 5 mınýt berilip, mıǵa shabýyl tásilimen osy sózdiń maǵynasyn ashýǵa jumystanyp, ortaq qorytyndyǵa kelgesin, osy maǵynada qoldanylyp tur ma, mátinmen salystyryp oqýlaryn suraıdy.
● Úshinshi ádis: Klasterlerge bólý.
Eń aldymen taqtanyń ortasyndaǵy dóńgelekke nemese dápterdiń ortasyna sóz ne sóılem jazý suralady. Mysaly «Marko Polo» degen sóz. Sosyn «ol ne istedi?» degen suraq tastaýǵa bolady. Ol sózdi oń jaǵyna dóńgeleksheniń ishine jazyp negizgi sózben ekeýiniń arasyn tike syzyqpen qosamyz. Endi biz oqýshylardy onyń ne istegeni týraly óz kózqarastaryn aıtýǵa shaqyramyz. Bul pikirlerdi «ol ne istedi» degen dóńgelektiń aınalasyna toptastyryp, jańa dóńgelekterge jazyp onymen qosýlaryn suraımyz. Eger oqýshy «ol saıahatshy bolǵan» dese, «saıahatshy» degen sóz jańa dóńgelekshege jazylady. Eger onyń saıahaty týraly jańa málimet (qaıda bardy jáne t. s. s) bolatyn bolsa, onda ol sózder «saıahatshy» sózinen aınalyp júretin serik - sózder bolady. Oqýshylar klasterdi ornalastyryp bolǵan soń, olardan qaı jerde aqparat az ekenin kórsetýdi suraımyz. Eger olar bir nársege kúdiktense, sol jerge úlken suraq belgisin qoıý kerek. Sodan soń neniń durys bolǵanyn, qaı jeri durys emes ekenin, qandaı tustary anyqtaldy soǵan kóńil bólýin suraımyz.
İİ. Mánin uǵyný satysy:
● Birinshi ádis: Mátindi belgileý
Oqýshylar mátindi oqı otyryp, karandashty paıdalanyp, mátindegi aqparatty tómendegideı belgilermen belgileıdi:
● - belgisimen mátindegi ózderi biletin aqparattardy belgileıdi;
- - tańbasymen olardyń túsinigine qaıshylyq keltiretin tustaryn belgileıdi;
+ - tańbasymen olar úshin qyzyqty, kútpegen aqparat belgilenedi;
? – tańbasyn osy aqparat týraly áli de tolyq bilgisi kelse qoıady.
● Ekinshi ádis: Ózara suraý.
Eki oqýshy mátindi kezektesip, árbir abzastan keıin toqtap oqıdy jáne oqylǵan abzas boıynsha bir - birine kezektesip suraq qoıady.
İİİ: Oı tolǵaý satysy:
● Birinshi ádis: Juptasqan mıǵa shabýyl.
Mıǵa shabýyldy júrgizetin juptar, mátindi oqyr aldynda aldyńǵy jazbalaryna qaıta oralyp, mátindi oqyǵanǵa deıin jáne oqyp bolǵannan keıin qandaı túsinik bolǵanyn salystyrady. Salystyrý nátıjesimen ózi úshin jańa dep esepteıtin alǵan aqparattarynyń tizimin jasaıdy.
● Ekinshi ádis: Klasterge qaıta oralý.
Mátindi oqý aldynda, ıaǵnı klasterlermen jumys jasaǵanda, olar oılaryn negizgi taqyryp aınalasyndaǵy aınalyp júrgen «serikter» sıaqty ornalastyrǵan edi. Olar túsinbegen jerleri men ózderi kúdiktengen jerlerge «úlken suraq» belgisin qoıyp ketken bolatyn. Endi mátindi oqyp shyqqannan keıin oqýshylar juptasyp nemese barlyq synyp birigip, alynǵan aqparattardy qaıtadan klaster túrinde jazady. Sóıtip sabaq sońynda árbir oqýshy búgingi jańa sabaqtan óziniń ne alǵanyn, ne ıgergenin ózi qorytyndylap ózine ózi jaýap bere alady
Oqýshylardyń bilimdi óz betimen ıgerýi úshin eń mańyzdy saty - túsindire otyryp jattyǵý oryndaý bolyp tabylady.
Barlyq oqýshy jumysty dápterge oryndaıdy. Taqta aldyna eshkim shyqpaıdy, biraq bir oqýshy (muǵalimniń tańdaýymen) ornynan turmaı, dápterge jazyp jatqanyn nemese kartadan oqý arqyly daýystap túsindire otyrady, barlyq synyp jazady nemese onyń aıtqanyna kartadan qarap ilesip otyrady, kerek jerinde kontýr kartaǵa da syzyp otyrýǵa bolady. Eger bul oqýshy toqtap qalsa ekinshi oqýshy jalǵastyrady. Buǵan basynda jaqsy oqıtyn oqýshylar belsene qatysady, al, qandaı da bir ýaqyttan keıin nashar oqıtyn oqýshylar da erkin jáne tez túsindire bastaıdy. Mundaı jumys kezinde oqýshylardyń oılary ashyq jáne barlyq jumys baqylaýda bolady, ujymdyq jumystyń qarqyny kóteriledi.
Mysaly, 7 synyptaǵy «Dúnıe júzilik muhıt sýy. Betki aǵystar» taqyrybyn ótken kezde oqýshylarǵa «Dúnıejúzilik muhıttaǵy betki aǵystardyń qalyptasýy men aınalymyn Atlant muhıtynyń soltústik bóliginen qarastyraıyq. Bul aǵystar júıesi qaıdan bastalady jáne qandaı sý aınalymyn túzedi?» degen suraq qoıyp, bir oqýshyǵa tapsyrmany bastaýdy tapsyramyn. Ol atlas kartany paıdalana otyryp, tapsyrmany daýystap oryndaıdy, qalǵan oqýshylar onyń aıtqany boıynsha kartamen júrip otyrady, ol oqýshy múdirgen kezde kartany ári qaraı oqýdy kelesi oqýshy jalǵastyryp ketedi.
Oqýshylardyń tanymdyq qyzyǵýshylyǵynyń deńgeıin kóterýdiń taǵy bir belsendi tásili problemalyq tapsyrmalar berý.
Mysaly, 8 synyptaǵy «Alaptar boıynsha iri ózenderge sıpattama» taqyrybyn ótken kezde Ertis ózeniniń shatqalynda Buqtyrma saǵasynan tómenirekte salynǵan bıiktigi 96m orasan zor Buqtyrma bógeti týraly aıta kelip, oqýshylarǵa: «Osyndaı qurylysty salý nege kerek boldy? Bógetti jeńil, arzan tásilmen salýǵa bolatyn jol tabýǵa bolmady ma?» degen problemalyq suraq qoıý arqyly oqýshylardyń osy bógettiń qurylysyn salýǵa degen jalpy qyzyǵýshylyǵyn oıattym. Osy arqyly oqýshylardy top - top bolyp birigip, karta arqyly jumys jasap jol tabýǵa shaqyrdym. Oqýshylar jer bederi, ózen ereksheligi, soǵan sáıkes qurylys materıaldaryn tasıtyn jaǵdaılardy eskergen barlyq múmkin nusqanyń syzbasyn salyp, ony ár top bir - birimen salystyryp, odan keıin ony Buqtyrma bógetiniń sıpattamasymen salystyryp ózderinshe qorytyndy - túıin jasady.
Mine, bul sabaqta oqýshylardyń bári de izdeniste bolyp, bári de qyzý jumys jasap, sabaqtyń ón boıynda qyzyǵýshylyq tanytty. Sondyqtan da oqýshynyń aıtqan kózqarasyn qoldaıtyn nemese ony joqqa shyǵaratyn elementteri bar sabaq - ózinen ózi oqýshylardyń tanymdyq qyzyǵýshylyqtaryn týdyrady.
Oqýshylardyń tanymdyq qabiletin jetildiretin eń keń taraǵan, eń baıyrǵy tásilderdiń biri - muǵalimniń suraq qoıýy. Biraq muǵalim suraǵy oqýshynyń taqyrypty ıgergenin tekserý quraly retinde emes, oqýshynyń bilim qoryn anyqtaıtyndaı dárejede qoıylýy kerek. Osy turǵyda men ózim sabaq beretin synyptarymda «Ol kim? Bul ne?» nemese «Nege? Qalaı? Qashan?» degen suraqtardy jıi paıdalanamyn.
Mysaly, 7 synyptarda árbir materıkterdi oqyp bolǵannan keıin «Ol kim? Bul ne?» suraqtaryn paıdalanamyn. Ol úshin oqýshylarǵa kim, ne degen suraqtarǵa jaýap beretin sózder beremin, olar onyń jaýabyn aıtyp otyrady.
Soltústik Amerıka materıgi úshin: Kolorado -?
Bızon -?
Úndister -?
Ielloýston -?
Makkenzı -?
Prerıı -?
Týndra -?
Sekvoııa -?
Ottava -?
Kolýmb -? t. s. s.
Geografıa páni eń qyzyqty, oqýshylardyń belsendiligin, tanymdyq qabiletin arttyrýǵa múmkindigi joǵary pán. Degenmen árbir synyptyń tanymdyq qyzyǵýshylyǵynyń tájirıbesi men damý dárejesi ártúrli. Al árbir synyptaǵy ádis pen tásil oqýshylardyń tanymdyq qyzmetiniń belgili bir deńgeıine eseptelinedi. Sondyqtan da oqýshylardyń tanymdyq qabiletterin damytý úshin sáıkes oqytý ádisin tańdaı bilý kerek.
lyq is - árekettiń ǵylymı - praktıkalyq negizderin meńgerýi mańyzdy máseleler -
diń biri bolyp otyr.
Mektepte oqý - tárbıe prosesin durys uıymdastyrýdyń birden - bir joly - ǵylym negizderinen bilim berýmen qatar, sol bilimdi alýǵa yntalylyqty, ıaǵnı oqýshylardyń tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn oıatý, óz betinshe izdenýin arttyrý.
Árbir muǵalimniń shyǵarmashylyq jumysy belgili bir maqsatty kózdeıtini sózsiz. Oqýshylardyń tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn arttyrýdaǵy negizgi maqsat - olardyń shyǵarmashylyq qabiletin damytý. Al, bul maqsatqa jetý oqytýdyń kóptegen mindetterin sheshýge múmkindik beredi, ıaǵnı:
• jańa materıaldy berik jáne túsinip oqýyna;
• bilimin óz betimen oqyp tolyqtyrýǵa;
• joǵary oqý oryndaryna jaqsy daıyndalǵan talapkerlerdi berýge;
• sol talapkerdiń tańdaǵan mamandyǵyn shyǵarmashylyqpen ıgerýge.
Muǵalimniń barlyq qabileti - onyń shyǵarmashylyq jumysynan kórinedi.
Bul tujyrym - psıhologıanyń negizgi prınsıpteriniń biri. Oqýshynyń bilim alýdaǵy joǵary belsendiligin qalyptastyrý úshin oqytýdyń ádisteri men tásil -
derin durys qoldaný - oqýshylardyń tanymdyq qabiletin damytýdyń eń basty quraly bolyp tabylady. Sondyqtan da oqýshynyń tanymdyq damýyn qamtama -
syz etý úshin, oqytýdyń belsendi ádis - tásilderin jıi qoldaný óte qajet. Biraq túri ádis - tásilderdi paıdalanǵanda, oqýshynyń boıynda tanymdyq qabilettiń bar - joǵyn eskerý qajet. Kúrdeli tanymdyq tapsyrmalardy tek ǵana qabileti joǵary oqýshylarǵa berý kerek. Tanym qabiletiniń damýyna saı emes, oqýshynyń múmkindiginen joǵary tapsyrmalar, oqýshynyń óz qabileti men kúshine degen senimin joıady. Olaı bolsa, oqýshynyń tanymdyq qabiletin damytý – uzaq úrdis degen qorytyndyǵa kelýge bolady. Ol úshin muǵalimniń jumys júıesi birtindep, josparly jáne kózdegen maqsatqa jetýge baǵyttalǵan bolýy qajet.
Balanyń belsendiligi – bul onyń ómirlik qajettiliginiń kórinisi. Adamnyń jasaıtyn kez - kelgen is - áreketi, onyń fızıkalyq jáne rýhanı kúshterin belsendi qalypqa keltiredi. Sondyqtan sabaq kezindegi oqýshy belsendiligi onyń ártúrli is - áreketi kezinde kórinedi. Keıbireýinde qozǵalys belsendiligi, al keıbireýinde rýhanı ıntellektýaldy belsendilik jaqsy damyǵan bolady. Biraq jeke tulǵa jan - jaqty qalyptasýy úshin onyń boıynda belsendiliktiń barlyq túri kórinýi kerek. Oqýshy belsendiligi tulǵanyń qalyptasýynyń barlyq kezeńderinde damıdy. Psıhologıalyq - pedagogıkalyq zertteýlerdiń kórsetýi boıynsha belsendiliktiń birneshe deńgeıi anyqtalǵan, mysaly:
● kóshirmeli elikteý belsendiligi;
● izdengish - oryndaýshylyq belsendiligi;
● shyǵarmashylyq belsendiligi.
Oqýshy belsendiliginiń ártúrli deńgeıindegi túrlerine taldaý jasaý muǵalimge ýaqyttyń árbir aralyǵynda oqýshy qaı deńgeıde jumys jasap otyrǵanyn bilýge eleýli kómek beredi.
Bir synyptaǵy oqýshylardyń tanymdyq qyzyǵýshylyq deńgeıi olardyń jeke damýyna baılanysty ártúrli bolady:
● qarapaıym deńgeı - bul, oqýshynyń sabaqta beriletin jańa maǵulmattarǵa, qyzyqty qubylystarǵa qyzyǵýshylyǵy;
● ortasha deńgeı - bul, oqýshynyń zattar men qubylystardyń qasıetterin bilýge, onyń kózge kórinbeıtin negizgi quramyn bilýge degen qyzyǵýshylyǵy. Bul deńgeı bar alǵan bilimin paıdalanyp, izdenýdi, joramaldap tabýdy qajet etedi. Biraq bul qyzyǵýshylyq jekelegen faktilerdi ǵana qamtıdy. Balanyń sanasy onyń zańdylyǵyn anyqtaýǵa áli de bolsa jetpeıdi. Zertteýler kórsetkendeı bul saty, teorıalyq jaǵynan áli jetilmegen tómengi synyp oqýshylaryna tán;
● joǵary deńgeı - oqýshynyń sebep - saldarly baılanystyń zańdylyqtaryn bilýge, qubylystardyń ártúrli ortadaǵy áseriniń jalpy zańdylyqtaryn anyqtaýǵa degen qyzyǵýshylyǵy.
Oqýshylar boıynda tanymdyq qyzyǵýshylyqty qalyptastyrýdyń ádisterin paıdalaný úshin mynadaı oqý modelin alǵan tıimdi:
• Oı shaqyrý
• Mánin uǵyný
• Oı tolǵaý
Mysaly: 7 synyptaǵy sabaq barysynda 1492 jyldan Atlantıkany kesip ótken saıahatshylardyń tizimin jasaýǵa tapsyrma berip, oqýshylardyń buryn alǵan bilimderin esterine túsirdim. Bul tizimdi sabaqta alǵan bilimderimen salystyryp jazýdy surap, jańa alǵan bilimniń mánin uǵýǵa jeteledim. Sóıtip óz bilimimen jańa berilgen bilimniń ishinen negizgisin alyp, óz betterinshe qorytyndylaýǵa múmkindik berdim. Sabaq sońyndaǵy 10 mınýttyq esse jazý, oqýshylardyń oılaryn jalǵastyrýǵa H. Kolýmb týraly burynnan biletinderin jańa ıgerilgen materıaldarmen qosyp, oı tolǵaý jasaýyna múmkindik berdi.
İ. Oı shaqyrý satysy:
● Birinshi ádis: Juptasqan mıǵa shabýyl
Eki oqýshy berilgen taqyryp boıynsha biletinderiniń tizimin jasaıdy. Ýaqyt 5 mınýt. Bul kóp oqýshynyń ásirese óz oıyn jetkizip aıta almaıtyn oqýshylar úshin úlken kómek. Kóbine joldastarymen pikir alysý arqyly ol ózine degen senimdilik pen búkil synyp oqýshylary aldynda jeńil shyǵa alady. Juppen jumys kóp oqýshyny baǵalaýǵa múmkindik beredi.
● Ekinshi ádis: Negizgi sózder
Muǵalim mátinnen 4 - 5 negizgi sózderdi tańdap, dápterge jazýlaryn suraıdy. Juptarǵa 5 mınýt berilip, mıǵa shabýyl tásilimen osy sózdiń maǵynasyn ashýǵa jumystanyp, ortaq qorytyndyǵa kelgesin, osy maǵynada qoldanylyp tur ma, mátinmen salystyryp oqýlaryn suraıdy.
● Úshinshi ádis: Klasterlerge bólý.
Eń aldymen taqtanyń ortasyndaǵy dóńgelekke nemese dápterdiń ortasyna sóz ne sóılem jazý suralady. Mysaly «Marko Polo» degen sóz. Sosyn «ol ne istedi?» degen suraq tastaýǵa bolady. Ol sózdi oń jaǵyna dóńgeleksheniń ishine jazyp negizgi sózben ekeýiniń arasyn tike syzyqpen qosamyz. Endi biz oqýshylardy onyń ne istegeni týraly óz kózqarastaryn aıtýǵa shaqyramyz. Bul pikirlerdi «ol ne istedi» degen dóńgelektiń aınalasyna toptastyryp, jańa dóńgelekterge jazyp onymen qosýlaryn suraımyz. Eger oqýshy «ol saıahatshy bolǵan» dese, «saıahatshy» degen sóz jańa dóńgelekshege jazylady. Eger onyń saıahaty týraly jańa málimet (qaıda bardy jáne t. s. s) bolatyn bolsa, onda ol sózder «saıahatshy» sózinen aınalyp júretin serik - sózder bolady. Oqýshylar klasterdi ornalastyryp bolǵan soń, olardan qaı jerde aqparat az ekenin kórsetýdi suraımyz. Eger olar bir nársege kúdiktense, sol jerge úlken suraq belgisin qoıý kerek. Sodan soń neniń durys bolǵanyn, qaı jeri durys emes ekenin, qandaı tustary anyqtaldy soǵan kóńil bólýin suraımyz.
İİ. Mánin uǵyný satysy:
● Birinshi ádis: Mátindi belgileý
Oqýshylar mátindi oqı otyryp, karandashty paıdalanyp, mátindegi aqparatty tómendegideı belgilermen belgileıdi:
● - belgisimen mátindegi ózderi biletin aqparattardy belgileıdi;
- - tańbasymen olardyń túsinigine qaıshylyq keltiretin tustaryn belgileıdi;
+ - tańbasymen olar úshin qyzyqty, kútpegen aqparat belgilenedi;
? – tańbasyn osy aqparat týraly áli de tolyq bilgisi kelse qoıady.
● Ekinshi ádis: Ózara suraý.
Eki oqýshy mátindi kezektesip, árbir abzastan keıin toqtap oqıdy jáne oqylǵan abzas boıynsha bir - birine kezektesip suraq qoıady.
İİİ: Oı tolǵaý satysy:
● Birinshi ádis: Juptasqan mıǵa shabýyl.
Mıǵa shabýyldy júrgizetin juptar, mátindi oqyr aldynda aldyńǵy jazbalaryna qaıta oralyp, mátindi oqyǵanǵa deıin jáne oqyp bolǵannan keıin qandaı túsinik bolǵanyn salystyrady. Salystyrý nátıjesimen ózi úshin jańa dep esepteıtin alǵan aqparattarynyń tizimin jasaıdy.
● Ekinshi ádis: Klasterge qaıta oralý.
Mátindi oqý aldynda, ıaǵnı klasterlermen jumys jasaǵanda, olar oılaryn negizgi taqyryp aınalasyndaǵy aınalyp júrgen «serikter» sıaqty ornalastyrǵan edi. Olar túsinbegen jerleri men ózderi kúdiktengen jerlerge «úlken suraq» belgisin qoıyp ketken bolatyn. Endi mátindi oqyp shyqqannan keıin oqýshylar juptasyp nemese barlyq synyp birigip, alynǵan aqparattardy qaıtadan klaster túrinde jazady. Sóıtip sabaq sońynda árbir oqýshy búgingi jańa sabaqtan óziniń ne alǵanyn, ne ıgergenin ózi qorytyndylap ózine ózi jaýap bere alady
Oqýshylardyń bilimdi óz betimen ıgerýi úshin eń mańyzdy saty - túsindire otyryp jattyǵý oryndaý bolyp tabylady.
Barlyq oqýshy jumysty dápterge oryndaıdy. Taqta aldyna eshkim shyqpaıdy, biraq bir oqýshy (muǵalimniń tańdaýymen) ornynan turmaı, dápterge jazyp jatqanyn nemese kartadan oqý arqyly daýystap túsindire otyrady, barlyq synyp jazady nemese onyń aıtqanyna kartadan qarap ilesip otyrady, kerek jerinde kontýr kartaǵa da syzyp otyrýǵa bolady. Eger bul oqýshy toqtap qalsa ekinshi oqýshy jalǵastyrady. Buǵan basynda jaqsy oqıtyn oqýshylar belsene qatysady, al, qandaı da bir ýaqyttan keıin nashar oqıtyn oqýshylar da erkin jáne tez túsindire bastaıdy. Mundaı jumys kezinde oqýshylardyń oılary ashyq jáne barlyq jumys baqylaýda bolady, ujymdyq jumystyń qarqyny kóteriledi.
Mysaly, 7 synyptaǵy «Dúnıe júzilik muhıt sýy. Betki aǵystar» taqyrybyn ótken kezde oqýshylarǵa «Dúnıejúzilik muhıttaǵy betki aǵystardyń qalyptasýy men aınalymyn Atlant muhıtynyń soltústik bóliginen qarastyraıyq. Bul aǵystar júıesi qaıdan bastalady jáne qandaı sý aınalymyn túzedi?» degen suraq qoıyp, bir oqýshyǵa tapsyrmany bastaýdy tapsyramyn. Ol atlas kartany paıdalana otyryp, tapsyrmany daýystap oryndaıdy, qalǵan oqýshylar onyń aıtqany boıynsha kartamen júrip otyrady, ol oqýshy múdirgen kezde kartany ári qaraı oqýdy kelesi oqýshy jalǵastyryp ketedi.
Oqýshylardyń tanymdyq qyzyǵýshylyǵynyń deńgeıin kóterýdiń taǵy bir belsendi tásili problemalyq tapsyrmalar berý.
Mysaly, 8 synyptaǵy «Alaptar boıynsha iri ózenderge sıpattama» taqyrybyn ótken kezde Ertis ózeniniń shatqalynda Buqtyrma saǵasynan tómenirekte salynǵan bıiktigi 96m orasan zor Buqtyrma bógeti týraly aıta kelip, oqýshylarǵa: «Osyndaı qurylysty salý nege kerek boldy? Bógetti jeńil, arzan tásilmen salýǵa bolatyn jol tabýǵa bolmady ma?» degen problemalyq suraq qoıý arqyly oqýshylardyń osy bógettiń qurylysyn salýǵa degen jalpy qyzyǵýshylyǵyn oıattym. Osy arqyly oqýshylardy top - top bolyp birigip, karta arqyly jumys jasap jol tabýǵa shaqyrdym. Oqýshylar jer bederi, ózen ereksheligi, soǵan sáıkes qurylys materıaldaryn tasıtyn jaǵdaılardy eskergen barlyq múmkin nusqanyń syzbasyn salyp, ony ár top bir - birimen salystyryp, odan keıin ony Buqtyrma bógetiniń sıpattamasymen salystyryp ózderinshe qorytyndy - túıin jasady.
Mine, bul sabaqta oqýshylardyń bári de izdeniste bolyp, bári de qyzý jumys jasap, sabaqtyń ón boıynda qyzyǵýshylyq tanytty. Sondyqtan da oqýshynyń aıtqan kózqarasyn qoldaıtyn nemese ony joqqa shyǵaratyn elementteri bar sabaq - ózinen ózi oqýshylardyń tanymdyq qyzyǵýshylyqtaryn týdyrady.
Oqýshylardyń tanymdyq qabiletin jetildiretin eń keń taraǵan, eń baıyrǵy tásilderdiń biri - muǵalimniń suraq qoıýy. Biraq muǵalim suraǵy oqýshynyń taqyrypty ıgergenin tekserý quraly retinde emes, oqýshynyń bilim qoryn anyqtaıtyndaı dárejede qoıylýy kerek. Osy turǵyda men ózim sabaq beretin synyptarymda «Ol kim? Bul ne?» nemese «Nege? Qalaı? Qashan?» degen suraqtardy jıi paıdalanamyn.
Mysaly, 7 synyptarda árbir materıkterdi oqyp bolǵannan keıin «Ol kim? Bul ne?» suraqtaryn paıdalanamyn. Ol úshin oqýshylarǵa kim, ne degen suraqtarǵa jaýap beretin sózder beremin, olar onyń jaýabyn aıtyp otyrady.
Soltústik Amerıka materıgi úshin: Kolorado -?
Bızon -?
Úndister -?
Ielloýston -?
Makkenzı -?
Prerıı -?
Týndra -?
Sekvoııa -?
Ottava -?
Kolýmb -? t. s. s.
Geografıa páni eń qyzyqty, oqýshylardyń belsendiligin, tanymdyq qabiletin arttyrýǵa múmkindigi joǵary pán. Degenmen árbir synyptyń tanymdyq qyzyǵýshylyǵynyń tájirıbesi men damý dárejesi ártúrli. Al árbir synyptaǵy ádis pen tásil oqýshylardyń tanymdyq qyzmetiniń belgili bir deńgeıine eseptelinedi. Sondyqtan da oqýshylardyń tanymdyq qabiletterin damytý úshin sáıkes oqytý ádisin tańdaı bilý kerek.
You Might Also Like
