InfoHub Logo

Gıdrosfera jáne onyń negizgi quramdas bólikteri. Sýdyń qasıetteri.
Jaratylystaný 5 synyp
Maqsaty:
A) Oqýshylarǵa jerdiń sý qabyǵynyń mańyzy, gıdrosferanyń negizgi komponentteri jóninde tolyq málimet berý.
B) Sýdy lastamaýǵa, tabıǵatty aıalaýǵa, qorǵaýǵa tárbıeleý.
V) Oqýshylardyń oıyn arqyly sabaqqa degen qyzyǵýshylyqtaryn oıatý, oılaý qabiletterin arttyrý, óz oıyn erkin aıtýǵa daǵdylandyrý.
Sabaqtyń ádisi: Túsindirý, taldaý, qıma qaǵazdarmen jumys.
Sabaqtyń kórnekiligi: Interaktıvti taqta, dúnıejúziniń fızıkalyq kartasy, oqýlyq, slaıd, beıne kórinis.

Sabaqtyń júrý barysy:
İ. Uıymdastyrý
İİ. Úı tapsyrmasy
İİİ. «Sýretti tany» oıyny
İV. « Eń erekshe» keste
V. Jańa sabaq
Vİ. «Jumbaqtar áleminde»
Vİİ. «Dúnıejúzilik sý aınalymy» (beıne kórinis)
Vİİİ. Sergitý sáti
İH. Bekitý: 5 mınýttyq dıktant, maqaldy sáıkestendir.
H. Baǵalaý. Úıge tapsyrma.
Ár durys jaýapqa 1 upaı retinde dóńgelek beremin. Sabaq sońynda upaılary eseptelinedi

İ. Uıymdastyrý
Sálemdesý, túgendeý. Nazarlaryn sabaqqa aýdartý. Sabaqtyń barysymen tanystyrý.

İİ. Úı tapsyrmasy: Materıkter men araldar
İİİ. «Sýretterdi tany» oıyny.
Soltústik jarty sharda ornalasqan 24, 2 mln km 2 bolatyn materık (Soltústik Amerıka)
Soltústik jáne Ońtústik jarty sharda ornalasqan 30, 3 mln km 2 bolatyn eń ystyq materık (Afrıka)
Soltústik jarty sharda ornalasqan 54 mln km 2 bolatyn eń úlken materık (Eýrazıa)
Ońtústikte ornalasqan 14 mln km 2 bolatyn eń sýyq materık (Antarktıda)
Ońtústik jarty sharda ornalasqan 9, 0 mln km 2 bolatyn eń qurǵaq materık (Aýstralıa)
Ońtústik jarty sharda ornalasqan 18, 3 mln km 2 bolatyn materık (Ońtústik Amerıka)
Qurlyqtyń sýǵa enip jatqan bóligi. (túbek)
Dúnıe júzindegi eń úlken 2 175 597 km² bolatyn aral (Grenlandıa)
Materıkke qaraı enip turǵan muhıttyń bir bóligi (shyǵanaq)

İÚ. «Eń erekshe» keste oqýshylarǵa beriledi.
V. Jańa sabaq:
Úİ. «Jumbaqtar áleminde».
Jumbaqtyń sheshimin taýyp búgingi jańa sabaq taqyrybyn ashamyn.
1. Qara taýdaı býralar,
Qara buıra shýdalar
Býra jerge shógedi:
Bulaý terin tógedi.
(Bult pen jańbyr)
2. Qysta ǵana bolady
Ustasań qolyń tońady (qar)

3. Aýyl syrtynda saıda
Jatyr úlken aına (kól)

4. Qysta shyny bop qatady
Jylyda sý bolyp jatady (muz)

5. Aıaǵy joq, qoly joq
Biraq tynysh turmaıdy
Saqtamasaq egerde
Barlyq tirlik toqtaıdy
Bul ne? (sý)

6. Kún astynda kók shubar
Odan asaý joq shyǵar
Jarytpaıdy qonystap
Tura almaısyń ony ustap (ózen)

Balalar jumbaqtardyń sheshiminiń barlyǵy nemen baılanysty, (oqýshy jaýaby: « sý») durys sýmen. Olaı bolsa búgingi jańa sabaǵymyzda Jerdiń sý qabyǵy – Gıdrosfera.
Endi oqýshylar jańa sabaǵymyzdy bastamas buryn,
«Dúnıejúzilik sý aınalymy» beıne kórsetilim tamashalaıyq.
Muhıt, ózen kól jer asty, batpaq sýlary jáne muzdaqtar men atmosferadaǵy sý býlary - jerdiń sý qabyǵy gıdrosferany quraıdy. ( grek sózinen aýdarsaq gıdro - sý ). Búkil shamamen gıdrosferadaǵy sýdyń qory
(70 - 71 %) muhıt jáne teńiz sýlary.
Gıdrosferanyń quramdas bólikteri: muhıttar, ózender, kólder, teńizder, jer asty sýlary, shyǵanaqtar, buǵazdar, batpaqtar, espe sýlar jatady
Sý: gaz sýtegi men otteginiń qosylýynan paıda bolǵan birǵana suıyqtyq.
Sý – búkil tirshilik ıeleriniń negizgi quramdas bólikteri.
Gıdrosferanyń negizgi bóligin 1322 mln km3 dúnıejúzilik muhıttyń tuzdy sýy, 38 mln km3 - yn tushshy sý.
Sýdyń qasıetteri: Sý - suıyq, qatty, gaz kúıinde bolady.
Suıyq kúıi: kólder, ózender, teńizder, muhıttar.
Gaz kúıinde: tuman, kózge kórinbeıtin usaq sý tamshylary.
Qatty kúıi: muz, qar, qylaý, qyraý, burshaq
Sýdyń basqa zattardan aıyrmashylyǵy: sý sýyǵanda ulǵaıady jáne sýdyń qatty kúıi jeńil bolady. Sondyqtanda muz sýǵa batpaıdy. Sýdyń eritkishtik, emdik qasıetteri bar. Sý jaryq beredi. Energıanyń kózi.
Sý – tirshilik úshin ǵana emes tazalyq úshin de óte qajet.
Zaýyt, fabrıkalar sýmen jumys isteıdi.

Úİİİ. Sergitý sáti «Qydyryp qaıtaıyq»

İH. Bekitý: «5 mınýttyq dıktant»
1. Gıdrosfera -...
2. Jer sharyndaǵy sýdyń.... muhıttar men
teńizderdiń úlesine tıedi.
3. Qurlyq sýlary -....,.....,......,
4. Sý tabıǵatta.... kúıde....,....,...., túrinde kezdesedi.
5. Aýadaǵy kózge kórinbeıtin usaq sý
tamshylary.....
6. Sý sýyǵanda..... jáne..... bolady.
Maqal – mátelderdiń ornyn durys taýyp, maǵynasyn túsindir.
Sý basynan ---------- suraýy bar
Sýly jer ------------ aramdyq joq
Sýdyń da ------------ buzylady
Aǵyn sýda ----------- nýly jer

Qosymsha suraqtar:
1. Ne sebepti tuz ben qant qasyqpen aralastyrǵanda tez erıdi?
2. Ne sebepti muz sý betinde batyp ketpeı qalqyp júredi?
3. Ne sebepti keıbir ózenderdiń tabany qumdy bolyp kelse de, sý jerge sińip ketpeıdi?
4. Kóktem aıynda qar tegis jerde me, ıa bolmasa ormandy jerde tez erı me? Ne sebepti?
5. Ne sebepten ózender udaıy aǵyp jatady? Nege ol taýsylyp qalmaıdy? Ózenderdi tolyqtyryp otyratyn sý qaıdan keledi?
6. Sýdyń úsh agregattyq kúıin ata
7. Qandaı jaǵdaıda sý bir kúıden ekinshi kúıge aýysady?
8. Sýdyń lastaný kózi nede?
9. Sýdyń qasıetin ata.
10. Sýda erıtin zattardy ata.
11. Tabıǵattaǵy sýdyń róli qandaı?
Áńgimeni oqyp, suraqtarǵa jaýap ber:
Aýlada oınap júrgen Erlan shúmekten aǵyp turǵan sýdan:
- Sen qaıdan keldiń?- dep suraıdy. Sý aıtady:
- Alystaǵy muhıttan keldim,- dep. Endigi jerde shóp ústindegi shyqtan suraıdy. Sen qaıdan keldiń?- deıdi. Osy kezde shyq:
- Men seń - seń muhıttan keldim,- deıdi. Keshke qaraı aýla ishine tuman túsedi.
- Tuman qaıdan keldiń?- dep Erlan odan da suraıdy.
– Men de basqa sýlar sıaqty alystaǵy muhıttan keldim, - dep jaýap beredi. Úıdiń janynda ornalasqan gazdalǵan sý satatyn jerden bir stakan sý alyp, ony ishpeı turyp odan da:
- Stakandaǵy kópirshigen sý, sen qaıdan keldiń? – dep suraıdy.
– Eger senseń dosym, men muhıttan keldim,- deıdi. Sonda Erlan tań qaldy. Muzdan, qardan, sý tamshysynan, sorpadan, jańbyrdan, barlyǵynan surasań da, «men muhıttan keldim» dep jaýap beredi.
a. Áńgimede sýdyń qandaı kúıi aıtylǵan?
b. Sýdyń qatty kúıin qaı jerden kórýge bolady?
c. Bizdiń shúmekten sý qaıdan keledi?

İH. Baǵalaý.
Sabaq basynda aıtylǵandaı, ár durys jaýap úshin bir upaı berilip otyrdy. 13 - 15 jaýapqa «5», 8 - 12 jaýapqa «4», 5 - 7 jaýapqa «3».
H. Úıge tapsyrma.
§19. Gıdrosfera jáne onyń quramdas bólikteri. Sýdyń qasıetteri.

Talasbaeva Dınara Eleýsizqyzy
Moıynqum aýdany, A. Nazarbekov aýyly,
Á. Moldaǵulova mektebi