InfoHub Logo

Ashyq sabaq
Synyby 5 A, B
Sabaqtyń taqyryby: § 37 Ybyraı Altynsarın – aǵartýshy, pedagog.

Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: oqýshylarǵa qazaqtyń iri ǵalymy, aǵartýshy pedagog Ybyraı Altynsarın týraly, onyń eńbegi, shyǵarmashylyq murasy, aǵartýshylyq qyzmeti jaıynda maǵlumat berý.
Damytýshylyq: Ybyraı eńbekteri arqyly bilimderin odan ári damytý, tanymdyq kózqarastaryn nyǵaıtý, shyǵarmashylyq izdenisterin jetildirý.
Tárbıelik: qazaqtyń uly tulǵalarynyń biri Ybyraı eńbekterin úlgi ete otyryp, oqýshylardy eńbekqorlyqqa, adamgershilikke, iskerlikke tárbıeleý, dostyqqa, yntymaqqa baýlý.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq, baıandaý, suraq – jaýap.
Qural - jabdyqtar: «Abaı – Ybyraı» býkleti, úlestirmeler, elektrondy taqta.

Sabaqtyń kezeńderi:
1. Uıymdastyrý kezeńi.
2. Úı tapsyrmasyn tekserý
3. Jańa taqyrypty túsindirý
4. Jańa taqyrypty bekitý
5. Baǵalaý.
6. Úıge tapsyrma.

Úı tapsyrmasyn tekserý. (Abaı sýreti jasyrylǵan, úı tapsyrmasynyń suraqtaryna jaýap berý arqyly portretti ashý kerek).
1. Abaı qaı jyldary ómir súrgen?
2. Abaı kim?
3. Abaıdyń qaı óleńin jatqa bilesin?
4. Abaıdyń qandaı shyǵarmalary bar?

Jańa sabaq: Ybyraı Altynsarın (1841 - 1889).
Aǵartýshy, pedagog, jazýshy, ǵalym, balalar ádebıetiniń atasy - Ybyraı Altynsarın 1841 jyly qazirgi Qostanaı oblysynyń Torǵaı jerinde dúnıege kelgen. Ákesinen jastaıynan aıyrylǵan Ybyraıdy atasy Balqoja bı tárbıelenedi. 1857 jyly Orynbor shekaralyq komısıasy janyndaǵy mektepti altyn medalmen bitiredi. Munda orys, tatar, parsy tilderin jaqsy meńgerip shyǵady.

Mektepti 1857 jyly bitirip, atasy Balqoja bıdiń hatshysy retinde tilmashtyq qyzmet atqarady. 1864 jyly Torǵaıda qazaq balalaryna arnalyp ashylǵan mektepte ustazdyq etedi. Sol zamandaǵy qarajattyń jetispeýshiligi, mektep úıi, qural - aspaptardyń joqtyǵy da ony muqalta qoımady. Ol aýyl - aýyldy aralap, halyqqa bilim beretin zıaly mektepterdiń artyqshylyǵyn túsindirdi. Óziniń nasıhatyn halyqtyń júregine jetkize bilgen oǵan halyq arasynan qoldaý kórsetýshiler tabyldy. Qarjy jınaýdy eń aldymen ózi bastap, atasy Balqojanyń enshisine bergen malyn satyp, túsken aqshany mektep salýǵa jumsady. Oqý úıi jetispegen kezde, oqý - bilim izdegen qazaq balalaryn óz úıine jatqyzyp oqytqan.

Sol zamannyń eń ozyq bilim ordalary sanalǵan Peterbýrg, Qazan qalalaryna baryp, orys aǵartýshylarynyń eńbekterimen, orys úkimetiniń halyqqa bilim berý júıesimen tanysty. Solarmen tanysa otyryp, qazaq balalaryna arnalǵan oqýlyqtar jasaýmen aınalysty.

1879 jyly Ybyraı Torǵaı oblysyndaǵy mektepterdiń ınspektorlyǵyna taǵaıyndalady. Osy jyly onyń alǵashqy qazaq tilindegi oqýlyǵy «Qazaq hrestomatıasy» Orynbor qalasynda jaryq kórdi. Bul «Qazaq hrestomatıasy» oqýlyǵyna engizilgen óleńder men áńgimeleriniń tárbıelik, bilimdik mańyzy zor boldy. Mysaly, «Kel, balalar, oqylyq!», «Óner - bilim bar jurttar» sıaqty óleńderi oqyrman qaýymnyń júreginen shyqty. Sonymen qatar «Qazaq hrestomatıasyndaǵy» birqatar óleńderi shákirtterdi Otanyn súıýge, adamgershilikke, tálim - tárbıege jeteleıdi.

Ybyraı qazaq dalasynda birinshi bolyp qyzdardy bilimge tartty. 1887jyly Yrǵyzda janynda ınternaty bar qyzdarǵa arnalǵan mektep ashty. Ybyraı Altynsarın sonymen qatar jazýshy da. Qazaq balalarynyń jas ereksheligine laıyqtap, túsinikti etip, áńgimeler jazdy. Ol orys tilindegi balalarǵa arnalǵan kóptegen shyǵarmalardy qazaq tiline jeńil aýdara bildi. Ybyraı Altynsarın ultymyzdyń halyq aǵartý salasyna kóp eńbek etti. Ol 48 jasynda erte qaıtys bolsa da, bolashaq urpaqqa tálim bolar mol eńbek qaldyrdy. Ybyraı Altynsarınniń eńbegi qazaq halqynyń mádenı jáne rýhanı damýyna, aldyńǵy qatarly ozyq mádenıetke jetýge ıgi yqpal etti.

Jańa sabaqty bekitý suraqtary:
1. Ybyraıdyń balalyq shaǵy týraly áńgimelep ber.
2. Y. Altynsarınniń qazaq dalasynda oqý - bilim taratýda atqarǵan qyzmetin qalaı baǵalaısyń?
3. «Kel, balalar, oqylyq!» óleńin jatqa aıta alasyń ba?
4. Qazaq qyzdarynyń arasynda oqý - bilim taratýdaǵy Ybyraıdyń róline baǵa ber.
Tapsyrma.№1 Ybyraı kim?(Oqýshylar jańa sabaq boıynsha bilgenderin jazý kerek.) Ne bildik? Ne úırendik?

Tapsyrma№2. Kitappen jumys.
1. Ybyraı Altynsarın qazaq qyzdaryna arnap mektepti qaı jerde ashty?
A) Torǵaı
*Á) Yrǵyz
B) Qostanaı
V) Semeı

2. Ybyraı Altynsarınniń atasy:
A) Ospan
*Á) Balqoja bı
B) Qaıyr han
V) Tóle bı.

Tapsyrma №3. Hronologıalyq keste qurastyr.
Jyldary ---------------------------- Bolǵan oqıǵalar.
1841j
1857j
1864j
1879j
1887j
1889j

Tapsyrma№3. Suraqtarǵa jaýap ber. Bos kletkaǵa durys jaýapty jaz.
1. Ybyraıdy tárbıelegen atasy ----- (Balqoja bı)
2. Ybyraı qaı jerdegi mektepti bitirdi?--------- (Orynbor)
3. 1887jyly qaı qalada janynda ınternaty bar qyzdarǵa arnalǵan mektep ashty?--------- (Yrǵyz)
4. 1864jyly qaı qaladaǵy mektepke ustaz bolady?
5. «Oqysańyz, balalar,
Shamnan shyraq jaǵylar.
Tilegeniń aldyńnan
İzdemeı - aq tabylar...» Avtory kim? --------(Ybyraı)

Tapsyrma№4. Semantıkalyq karta
5. Baǵalaý.
6. Úıge tapsyrma. §37. Keste toltyrý. Kitaphanadan «Qazaq halqynyń aǵartýshy ǵalymy - Ybyraı» degen taqyrypta shyǵarma jazý.