Ybyraı Altynsarın ómiriniń erekshe belesteri
KİRİSPE
Ybyraı Altynsarın - naǵyz halyqshyl jazýshy, ómir shyndyǵyn ozyq ıdeıa turǵysynan tanyta bilgen kemeńger sýretker, asa qajyrly qoǵam qaıratkeri, zamanynyń eń mańyzdy máselesin kóterip, jyr tókken azamat aqyn, jańashyl jazýshy, sol jańanyń tynymsyz jarshysy. Ybyraı Altynsarın qazaqtyń aǵartýshylyq tarıhynda jáne ulttyq mektebiniń qalyptasýynda tereń iz qaldyrdy. Óz boıyndaǵy qýatyn halyq maqsaty úshin aıamaı jumsaǵan adal jandy azamat.
Qazaq dalasynda tuńǵysh ret orys úlgisindegi pándik bilim beretin mektepter ashyp, oǵan orys alfavıti negizinde oqýlyqtar jazdy, ózi sabaq berip, jańa talapqa saı keletin muǵalimder daıyndaýǵa kúsh saldy. Ybyraı jasaǵan oqýlyq eń aldymen, orystyń qala berdi Eýropa oqymystylarynyń pedagogıkalyq kózqarastary men oqytý, tárbıeleý ádis - tásilderine negizdelip jasaldy, biraq ustaz olardy talǵam - taldaýsyz, sol kúıinshe ala salǵan joq kerisinshe, oǵan enetin materıaldardy qazaq balalarynyń túsinik - tanymyna sáıkes etip aldy, ózi de osy talapqa oraı áńgime, óleńder jazyp qarastyrǵan hrestomatıasyna qosty. Sóıtip, uly aǵartýshy - ustaz halqymyzdy bilim bulaǵynan sýsyndatyp, ózge mádenıetti elderdiń qataryna qosýǵa boıyńdaǵy bar kúsh - qýatyn, bilimin sarqa jumsady. Bul baǵytta tyńnan jol salyp, soǵan búkil sanaly ómirin arnady. Ybyraı aýyl sharýashylyq, qolóner mektepterin uıymdastyrady. Ol qazaq jerinde alǵash qyzdar mektebin ashqan.
Jumystyń ózektiligi: Ybyraı Altynsarın – ǵasyrlar ótse de, zaman ózgerse de ózi ómir súrgen zamany men ómirinde qazaq balalaryna “Kel, balalar, oqylyq” dep jar salýdan tynbaǵan, sol arqyly qazaq balalarynyń nadandyq qamytyn kıýine jol bermegen birden - bir tulǵa bolyp qala bermek. Onyń osy qanatty sózderi áli de óz kúshin joıǵan emes. Sondyqtan, Ybyraı atamyzdyń isin jalǵastyratyn, armanyn oryndaıtyn bizder úshin osy joldan ótý úlken qurmet jáne zor mindet.
Men Y. Altynsarın atyndaǵy daryndy balalarǵa arnalǵan mektep - ınternattyń 6 «V» synyp oqýshysymyn. Mektepti Ybyraı atanyń ózi 1889 jyly ashqan. 1960 jyldan bastap mektepke uly aǵartýshynyń esimi berildi. Osy mektepte oqyǵannan keıin meniń Ybyraı atanyń ómirbaıanyna, aǵartýshylyq qyzmetine, shyǵarmashylyǵyna degen qyzyǵýshylyǵym oıandy. Ybyraı Altynsarınmen tereń tanysqym keldi. Osyny men jadymda saqtap, aldyma mynadaı maqsat qoıyp, jumysymdy jazdym.
Jumystyń maqsaty: Halqyn qaltqysyz súıgen, sol kezdegi aıanyshty haline kúıingen, bolashaǵyna zor úmit artqan Ybyraı atamyzdyń ómirine, shyǵarmashylyq jolyna jáne ǵylymı jetistikterine sholý jasaý jáne qazirgi ýaqyttaǵy qazaq jastary úshin Ybyraı Altynsarın qaldyrǵan ósıetiniń ózekti bolyp tabylatynyn kórsetý.
Jumystyń mindetteri. Qoıylǵan maqsattan shyǵa otyryp, kelesideı mindetter qoıyldy jáne sheshildi:
Ybyraı Altynsarınniń shyqqan tegi men qyzmetin qarastyrý;
ǵylymı zertteý salalaryn anyqtaý;
shyǵarmalary men aýdarmalaryn zertteý;
qazirgi ýaqyttaǵy Ybyraı Altynsarın eńbekteriniń róli men mańyzdylyǵyn kórsetý.
İ. Ybyraı Altynsarın ómiriniń erekshe belesteri
1. 1. Ómirbaıany men otbasy, týǵan - týysqandary
Talaı dana – danyshpan, daraboz tarıhı tulǵalardy dúnıege keltirgen darhan Qostanaı topyraǵynda ultymyzdyń alǵash bilim qońyraýyn soqqan ustaz Ybyraı Altynsarın da týǵan.
Ybyraı (shyn aty Ibrahım) Altynsarın 1841 jyly 20 qazanda Qostanaı qalasyndaǵy Zatobol aýdanynda dúnıege kelgen. Ybyraı úsh jasqa kelgende ákesi Altynsary qaıtys bolady. Ony Kenesary shapqynshylyǵynda óltirip ketedi. Ybyraıdy ákesiniń dosy Jetibaı Ótemisuly qutqaryp qalady. Ákesi qaıtys bolǵannan keıin tálim - tárbıeni atasy Balǵoja bıden alady. 1846 jyly Balǵoja bı Orynbordaǵy Shekara komııssıasy janynan ashylatyn mektepke Ybyraıdy jazdyryp qoıady. 1850 jyly 22 - tamyzda sol mektepke Ybyraı alǵashqy 30 balanyń biri bolyp qabyldanady. Ol ýaqytyn jan - jaqty bilim alýǵa erekshe yntamen kirisedi.
Ybyraı Altynsarın - naǵyz halyqshyl jazýshy, ómir shyndyǵyn ozyq ıdeıa turǵysynan tanyta bilgen kemeńger sýretker, asa qajyrly qoǵam qaıratkeri, zamanynyń eń mańyzdy máselesin kóterip, jyr tókken azamat aqyn, jańashyl jazýshy, sol jańanyń tynymsyz jarshysy. Ybyraı Altynsarın qazaqtyń aǵartýshylyq tarıhynda jáne ulttyq mektebiniń qalyptasýynda tereń iz qaldyrdy. Óz boıyndaǵy qýatyn halyq maqsaty úshin aıamaı jumsaǵan adal jandy azamat.
Qazaq dalasynda tuńǵysh ret orys úlgisindegi pándik bilim beretin mektepter ashyp, oǵan orys alfavıti negizinde oqýlyqtar jazdy, ózi sabaq berip, jańa talapqa saı keletin muǵalimder daıyndaýǵa kúsh saldy. Ybyraı jasaǵan oqýlyq eń aldymen, orystyń qala berdi Eýropa oqymystylarynyń pedagogıkalyq kózqarastary men oqytý, tárbıeleý ádis - tásilderine negizdelip jasaldy, biraq ustaz olardy talǵam - taldaýsyz, sol kúıinshe ala salǵan joq kerisinshe, oǵan enetin materıaldardy qazaq balalarynyń túsinik - tanymyna sáıkes etip aldy, ózi de osy talapqa oraı áńgime, óleńder jazyp qarastyrǵan hrestomatıasyna qosty. Sóıtip, uly aǵartýshy - ustaz halqymyzdy bilim bulaǵynan sýsyndatyp, ózge mádenıetti elderdiń qataryna qosýǵa boıyńdaǵy bar kúsh - qýatyn, bilimin sarqa jumsady. Bul baǵytta tyńnan jol salyp, soǵan búkil sanaly ómirin arnady. Ybyraı aýyl sharýashylyq, qolóner mektepterin uıymdastyrady. Ol qazaq jerinde alǵash qyzdar mektebin ashqan.
Jumystyń ózektiligi: Ybyraı Altynsarın – ǵasyrlar ótse de, zaman ózgerse de ózi ómir súrgen zamany men ómirinde qazaq balalaryna “Kel, balalar, oqylyq” dep jar salýdan tynbaǵan, sol arqyly qazaq balalarynyń nadandyq qamytyn kıýine jol bermegen birden - bir tulǵa bolyp qala bermek. Onyń osy qanatty sózderi áli de óz kúshin joıǵan emes. Sondyqtan, Ybyraı atamyzdyń isin jalǵastyratyn, armanyn oryndaıtyn bizder úshin osy joldan ótý úlken qurmet jáne zor mindet.
Men Y. Altynsarın atyndaǵy daryndy balalarǵa arnalǵan mektep - ınternattyń 6 «V» synyp oqýshysymyn. Mektepti Ybyraı atanyń ózi 1889 jyly ashqan. 1960 jyldan bastap mektepke uly aǵartýshynyń esimi berildi. Osy mektepte oqyǵannan keıin meniń Ybyraı atanyń ómirbaıanyna, aǵartýshylyq qyzmetine, shyǵarmashylyǵyna degen qyzyǵýshylyǵym oıandy. Ybyraı Altynsarınmen tereń tanysqym keldi. Osyny men jadymda saqtap, aldyma mynadaı maqsat qoıyp, jumysymdy jazdym.
Jumystyń maqsaty: Halqyn qaltqysyz súıgen, sol kezdegi aıanyshty haline kúıingen, bolashaǵyna zor úmit artqan Ybyraı atamyzdyń ómirine, shyǵarmashylyq jolyna jáne ǵylymı jetistikterine sholý jasaý jáne qazirgi ýaqyttaǵy qazaq jastary úshin Ybyraı Altynsarın qaldyrǵan ósıetiniń ózekti bolyp tabylatynyn kórsetý.
Jumystyń mindetteri. Qoıylǵan maqsattan shyǵa otyryp, kelesideı mindetter qoıyldy jáne sheshildi:
Ybyraı Altynsarınniń shyqqan tegi men qyzmetin qarastyrý;
ǵylymı zertteý salalaryn anyqtaý;
shyǵarmalary men aýdarmalaryn zertteý;
qazirgi ýaqyttaǵy Ybyraı Altynsarın eńbekteriniń róli men mańyzdylyǵyn kórsetý.
İ. Ybyraı Altynsarın ómiriniń erekshe belesteri
1. 1. Ómirbaıany men otbasy, týǵan - týysqandary
Talaı dana – danyshpan, daraboz tarıhı tulǵalardy dúnıege keltirgen darhan Qostanaı topyraǵynda ultymyzdyń alǵash bilim qońyraýyn soqqan ustaz Ybyraı Altynsarın da týǵan.
Ybyraı (shyn aty Ibrahım) Altynsarın 1841 jyly 20 qazanda Qostanaı qalasyndaǵy Zatobol aýdanynda dúnıege kelgen. Ybyraı úsh jasqa kelgende ákesi Altynsary qaıtys bolady. Ony Kenesary shapqynshylyǵynda óltirip ketedi. Ybyraıdy ákesiniń dosy Jetibaı Ótemisuly qutqaryp qalady. Ákesi qaıtys bolǵannan keıin tálim - tárbıeni atasy Balǵoja bıden alady. 1846 jyly Balǵoja bı Orynbordaǵy Shekara komııssıasy janynan ashylatyn mektepke Ybyraıdy jazdyryp qoıady. 1850 jyly 22 - tamyzda sol mektepke Ybyraı alǵashqy 30 balanyń biri bolyp qabyldanady. Ol ýaqytyn jan - jaqty bilim alýǵa erekshe yntamen kirisedi.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
