InfoHub Logo

Yqylas Dúkenuly (1843-1916) — qazaqtyń áıgili kúıshi qobyzshysy. Týyp ósken jeri Qaraǵandy oblysynyń Jańaarqa aýdany, Muńly Qýly taýlarynyń etegi. Topyraq buıyrǵan jeri Jambyl oblysynyń Sarysý aýdanyna qarasty Shý ózeniniń boıyndaǵy Qýaral degen jer. Shyqqan tegi Kishi júz Jetirý ishindegi Tama rýynan, onyń ishinde Jógi butaǵynan.

Yqylastyń ósken ortasynda kúıshilik óner aıryqsha áspetteletin dástúrge aınalyp, dáýlesker kúıshilerdiń qalyń shoǵyry qalyptasqan. Táttimbet, Toqa, Daırabaı, Qyzdarbek, Itaıaq, Ábdı sıaqty kúıshilerdiń Yqylas biriniń dańqyn estip, kúıin qulaǵyna quıyp ósse, kelesisiniń kózin kórip, qadirles syılas bolǵan. Bul ortada baǵzydan jetken teris buraý kúıleri ushtalyp, órisin uzartqan. Yqylas bolsa sol uly dástúrdi qobyz tilinde jalǵastyrýshy dáýlesker kúıshi. Qorqyt atadan keıin táńirlik aspapqa adamnyń tilin darytyp, joǵyn joqtatyp, muńyn muńdatqan birtýar kompozıtor. Yqylastyń ákesi Dúken de, onyń ákesi Altyn da qobyzshy bolǵan.

Altyn qobyzǵa áýestenip júrgen bozbala shaǵynda tús kórip, túsinde bir aqsaqaldy abyz: «Bul qobyz seniń jeti urpaǵyńa daryp, jelep jebeıtin bolady!» dep aıan beredi degen shejire sóz bar. Yqylastyń Dúısebaı, Túsipbek, Aqynbaı atty úsh balasy da kósheli qobyzshylar bolǵan. Olardyń balalary men nemere shóbereleri qazir Jambyl oblysynyń Sarysý aýdanynda turady. Yqylastyń qara qobyzy bul kúnde Aqynbaıdyń balasy Dáýlettiń qolynda saqtaýly. Yqylastyń tyrnaqaldy týyndylary «Qasqar», «Yqylas» dep atalady. Onyń «Kertolǵaý», «Erden», «Jalǵyzaıaq», «Jarym patsha», «Jezkıik» sıaqty kúılerinde ózi ómir súrgen ortanyń qoǵamdyq áleýmettik kórinisteri beınelense, «Qabar Nazym», «Aıraýyq», «Qazan» sıaqty kúılerine el arasyna keńinen taraǵan ańyz áńgimeler, qıal ǵajaıyp oqıǵalar arqaý bolǵan. Osy kúılerdiń qaı qaısysy da Yqylastyń adamǵa degen, qoǵamǵa degen, tabıǵatqa degen azamattyq tulǵasyn, adamgershilik únin aıqyn ańǵartady.

Yqylastyń kúıshilik dástúriniń jyǵasyn qısaıtpaı jalǵastyrǵan tól shákirtteri Bekmaǵambetuly Ashaı, Toqtamysuly Ábikeı, Álıev Súgir jáne óziniń bel balasy Túsipbek bolǵan. Bulardan tikeleı tálim alǵan belgili qobyzshy dombyrashylar Myqtybaev Dáýlet pen Qalambaev Jappas. Al, Dáýlet pen Jappastyń tól shákirtteri Úmbetbaev Smataı, Qosbasarov Bazarhan. Kóshpeli eldiń kóshinen túsip qala jazdap, qadaý-qadaý ónerpazdardyń qol jalǵaýy arqyly kóneden búginge jetken qobyz óneri qazir arnasyn keńeıtip, órisin uzartyp, óresin bıiktetip, halqyn qońyr únine uıytýda.

---