İshekqýystylar tıpine jatatyn jándikterdiń negizgi erekshelikteri
Sabaqtyń taqyryby: İshekqýystylar tıpine jatatyn jándikterdiń negizgi erekshelikteri.
Sabaqtyń maqsaty: a) Oqýshylarǵa tıptiń ishekqýystylar dep atalý sebebin, denesi eki qabattan turatyndyǵy, olardyń atqaratyn qyzmetin, qaıda tirshilik etetindigi, ishekqýysty jándikter tıpiniń klastarǵa jiktelýi, olardyń ókilderin salystyrmaly túrde túsinik berý.
b) Jańa tehnologıalardy paıdalaný arqyly oqýshylardyń pánge qyzyǵýyn, belsendiligin, olardyń ózdiginen izdenýin arttyrý.
v) Oqýshylardyń tabıǵat baılyqtaryn qorǵaı bilýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Zertteý.
Sabaq kórnekiligi: 1. Elektrondyq oqýlyq.
2. Interaktıvti taqta.
3. Flıpchart.
4. Túrli - tústi sýretter
Sabaq ádisi: Suraq - jaýap, aýyzsha baıandaý
Sabaqtyń barysy: Uıymdastyrý kezeńi.
Úı tapsyrmasyn suraý.
1. Kópjasýshaly jándikter degenimiz ne?
2. Janýar áleminiń dúnıe tarmaǵy neshege bólinedi.
Jańa sabaq
İshekqýystylar tıpi
Denesi óte kóp jasýshalardan turatyn jándikter men janýarlar kópjasýshalylar dep atalady. Jasýshadan - múshe, músheden - músheler júıesi, músheler júıesinen - tiri aǵza (tirshilik ıesi) túziledi. Biz kópjasýshaly jándikter (ıaǵnı omyrtqasyz janýarlar) tobyna taqtalamyz. İshekqýystylar tıpi - kópjasýshaly jándikterdiń eń qurylysy qarapaıym toby. Bul tıp 3 klasqa jikteledi: gıdratárizdester, tabaqsha tárizdester jáne kópqarmalaýyshty marjandar. Bir zatqa bekinip, otyryqshy qalypta ómir súretin ishekqýystylar - kópqarmalaýshylar, al sýda erkin júzetinder - medýzalar.
İshekqýystylardyń denesi eki qabattan: ektoderma jáne entodermadan turady. Olar jeke dara da, shoǵyrlanyp ta ómir súredi. Denesinde bir ǵana qýys - ishek qýysy bolǵandyqtan, ishekqýystylar atalǵan. Bular sáýleli sımmetrıaly jándikter. Júıke jasýshalary júıke toryn túzedi. İshek qýystylardyń barlyǵynda atpa jasýshalary bolady. Olar - jyrtqysh, sýda, kóbinese teńizde ómir súredi. Búrshiktený arqyly - jynyssyz jáne jynysty jolmen kóbeıedi.
Kópqarmalaýyshty marjandar dúnıejúzilik teńizderde keń taralǵan. Olardyń ákten túzilgen qańqalarynan tropıktik teńizderde sý astynda úıindi paıda bolady. Qańqalar úıindisinen jartas - rıf jáne sheńberli jartas - attol túziledi. Bulardyń úsh túri bar: tosqaýyl rıf, jaǵalyq rıf jáne sheńberli rıf nemese atol. Rıfterde túzilgen qalyń ákti qańqa kemelerdiń júzýine kedergi keltiredi. Ák alýǵa kóbinese rıftegi kópqarmalaýyshty marjandardyń qańqalary paıdalanylady. Kópqarmalaýyshty marjandardan túzilgen rıfte muhıt maqulyqtarynyń san alýan túrleri meken etedi. Teńizderdegi tereń sýlarda ishekqýystylardyń jaryq shyǵaratyn túrleri de tirshilik etedi.
Ǵalymdar medýzalardy dybys terbelisin sezgishtigin zerttedi. Sonyń negizinde teńiz daýylyn aldyn ala boljaıtyn «medýza qulaǵy» degen aspap jasaldy.
Tabaqshatárizdi ishekqýystylardyń qulaqty medýza (aýrelıa) degen túri teńiz sýynda erkin júzedi. Onyń qolshatyr pishindi denesiniń dıametri 25 - 40 santımetrge deıin jetedi. Qolshatyr pishindi denesiniń astynǵy jaǵyna aýyz ornalasady. Tórt buryshty aýyzynyń ár buryshynda bir - birine tórt qalaqsha bar. Qorek aýyzdan jutqynshaqqa, odan qarynǵa jyljyp barady. As qarynda qorytyla bastaıdy. Ózekshe tútikshesi jybyrlaýyq kirpikshesi bar jasýshalarmen astarlanady. Qorek tarmaqtalǵan ózekshelerde qorytylyp, denege sińedi. Al tarmaqtalǵan ózekshemen qaryndaǵy suıyqtyq keri qaıtady.
Qorytylmaǵan as tarmaqtalǵan ózekshemen aýyzǵa baryp, syrtqa shyǵarylady. Qulaqty medýza - dara jynysty. Analyqtyń pisip jetilgen jumyrtqasy men atalyqtyń spermatozoıd ózeksheler júıesine jáne qarynǵa túsedi. Jumyrtqa men spermatozoıd aýyz arqyly sýǵa shyǵarylady. Jumyrtqanyń uryqtanýy sýda jalǵasyn tabady. Uryqtanǵan jumyrtqadan denesi kirpikshelermen qaptalǵan dernásili planýla dep atalady. Planýla biraz ýaqyttan soń sý túbine batyp, tósemikke bekinedi. Planýladan tósemikte kishkene polıp paıda bolady. Odan ári jynyssyz kóbeıý bastalady. Kishkene polıp búrshiktený arqyly bólinip, birneshe tabaqshadan turatyn búrlemege aınalady. Keıinirek búrlemeden tabaqsha jeke bólinip, jas medýza qalpyna keledi.
Sabaqtyń maqsaty: a) Oqýshylarǵa tıptiń ishekqýystylar dep atalý sebebin, denesi eki qabattan turatyndyǵy, olardyń atqaratyn qyzmetin, qaıda tirshilik etetindigi, ishekqýysty jándikter tıpiniń klastarǵa jiktelýi, olardyń ókilderin salystyrmaly túrde túsinik berý.
b) Jańa tehnologıalardy paıdalaný arqyly oqýshylardyń pánge qyzyǵýyn, belsendiligin, olardyń ózdiginen izdenýin arttyrý.
v) Oqýshylardyń tabıǵat baılyqtaryn qorǵaı bilýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Zertteý.
Sabaq kórnekiligi: 1. Elektrondyq oqýlyq.
2. Interaktıvti taqta.
3. Flıpchart.
4. Túrli - tústi sýretter
Sabaq ádisi: Suraq - jaýap, aýyzsha baıandaý
Sabaqtyń barysy: Uıymdastyrý kezeńi.
Úı tapsyrmasyn suraý.
1. Kópjasýshaly jándikter degenimiz ne?
2. Janýar áleminiń dúnıe tarmaǵy neshege bólinedi.
Jańa sabaq
İshekqýystylar tıpi
Denesi óte kóp jasýshalardan turatyn jándikter men janýarlar kópjasýshalylar dep atalady. Jasýshadan - múshe, músheden - músheler júıesi, músheler júıesinen - tiri aǵza (tirshilik ıesi) túziledi. Biz kópjasýshaly jándikter (ıaǵnı omyrtqasyz janýarlar) tobyna taqtalamyz. İshekqýystylar tıpi - kópjasýshaly jándikterdiń eń qurylysy qarapaıym toby. Bul tıp 3 klasqa jikteledi: gıdratárizdester, tabaqsha tárizdester jáne kópqarmalaýyshty marjandar. Bir zatqa bekinip, otyryqshy qalypta ómir súretin ishekqýystylar - kópqarmalaýshylar, al sýda erkin júzetinder - medýzalar.
İshekqýystylardyń denesi eki qabattan: ektoderma jáne entodermadan turady. Olar jeke dara da, shoǵyrlanyp ta ómir súredi. Denesinde bir ǵana qýys - ishek qýysy bolǵandyqtan, ishekqýystylar atalǵan. Bular sáýleli sımmetrıaly jándikter. Júıke jasýshalary júıke toryn túzedi. İshek qýystylardyń barlyǵynda atpa jasýshalary bolady. Olar - jyrtqysh, sýda, kóbinese teńizde ómir súredi. Búrshiktený arqyly - jynyssyz jáne jynysty jolmen kóbeıedi.
Kópqarmalaýyshty marjandar dúnıejúzilik teńizderde keń taralǵan. Olardyń ákten túzilgen qańqalarynan tropıktik teńizderde sý astynda úıindi paıda bolady. Qańqalar úıindisinen jartas - rıf jáne sheńberli jartas - attol túziledi. Bulardyń úsh túri bar: tosqaýyl rıf, jaǵalyq rıf jáne sheńberli rıf nemese atol. Rıfterde túzilgen qalyń ákti qańqa kemelerdiń júzýine kedergi keltiredi. Ák alýǵa kóbinese rıftegi kópqarmalaýyshty marjandardyń qańqalary paıdalanylady. Kópqarmalaýyshty marjandardan túzilgen rıfte muhıt maqulyqtarynyń san alýan túrleri meken etedi. Teńizderdegi tereń sýlarda ishekqýystylardyń jaryq shyǵaratyn túrleri de tirshilik etedi.
Ǵalymdar medýzalardy dybys terbelisin sezgishtigin zerttedi. Sonyń negizinde teńiz daýylyn aldyn ala boljaıtyn «medýza qulaǵy» degen aspap jasaldy.
Tabaqshatárizdi ishekqýystylardyń qulaqty medýza (aýrelıa) degen túri teńiz sýynda erkin júzedi. Onyń qolshatyr pishindi denesiniń dıametri 25 - 40 santımetrge deıin jetedi. Qolshatyr pishindi denesiniń astynǵy jaǵyna aýyz ornalasady. Tórt buryshty aýyzynyń ár buryshynda bir - birine tórt qalaqsha bar. Qorek aýyzdan jutqynshaqqa, odan qarynǵa jyljyp barady. As qarynda qorytyla bastaıdy. Ózekshe tútikshesi jybyrlaýyq kirpikshesi bar jasýshalarmen astarlanady. Qorek tarmaqtalǵan ózekshelerde qorytylyp, denege sińedi. Al tarmaqtalǵan ózekshemen qaryndaǵy suıyqtyq keri qaıtady.
Qorytylmaǵan as tarmaqtalǵan ózekshemen aýyzǵa baryp, syrtqa shyǵarylady. Qulaqty medýza - dara jynysty. Analyqtyń pisip jetilgen jumyrtqasy men atalyqtyń spermatozoıd ózeksheler júıesine jáne qarynǵa túsedi. Jumyrtqa men spermatozoıd aýyz arqyly sýǵa shyǵarylady. Jumyrtqanyń uryqtanýy sýda jalǵasyn tabady. Uryqtanǵan jumyrtqadan denesi kirpikshelermen qaptalǵan dernásili planýla dep atalady. Planýla biraz ýaqyttan soń sý túbine batyp, tósemikke bekinedi. Planýladan tósemikte kishkene polıp paıda bolady. Odan ári jynyssyz kóbeıý bastalady. Kishkene polıp búrshiktený arqyly bólinip, birneshe tabaqshadan turatyn búrlemege aınalady. Keıinirek búrlemeden tabaqsha jeke bólinip, jas medýza qalpyna keledi.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
