İshki sekresıa bezderi
İshki sekresıa bezderi (8 - synyp)
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: ishki sekresıa bezderiniń túrleri, aǵzada ornalasýy, negizgi atqaratyn qyzmetterimen tanystyrý. Qyzmetiniń buzylý sebepterin taldaý.
Damytýshylyq: taldaý, salystyrý, qorytyndy shyǵara bilý qasıetterin damytý.
Tárbıelik: gıgıenalyq, estetıkalyq tárbıe berý. Salaýatty ómir saltyn nasıhattaý.
Sabaqtyń tıpi: jańa bilimdi meńgertý
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqtyń kórnekiligi: kesteler, sýretter, elektrondy oqýlyq
Sabaqtyń barysy:
1. Muǵalimniń sózi
2. Tirek - syzbamen jumys
3. Elektrondy oqýlyqpen jumys
4. Bekitý
Endokrındi bezder dep sólin jasýsha arqyly lımfa men qantamyrlaryna shyǵaratyn bezderdi aıtady. Mıda epıfız, gıpofız, gıpotalamýs ıadrolary, moıynda jáne keýde qýysynda qalqansha, qalqansha mańy jáne aıyrsha bezder, ish qýysynda uıqy jáne búırek ústi bezderi, jambas qýysynda jynys bezderi ornalasqan. Gormon kóp bólinetin bolsa – gıperfýnksıa, az bólinetin bolsa - gıpofýnksıa. Bezder gýmoraldyq jolmen retteledi.
Epıfızdiń salmaǵy 0, 2 - 0, 4g. Mı saýytynda, ortalyq mıda, eki joǵary tómpeshikterdiń ústinde ornalasqan. Bezdiń jasýshasy gonadotropın gormonyna qarsy gormon jasap shyǵarady. Bul gormon gıpofızdiń jynys gormonyn bala jynystyq kámeletke jetkenge deıin toqtatyp turady. Sonymen birge zat almasýdyń barlyq túrine áser etedi.
Gıpofızdiń salmaǵy – 0, 5 - 0, 6 g, eni 10 - 17 mm, uzyndyǵy 5 - 10 mm. Samotrop gormony jetispegende gıpofızarlyq nanızm aýrýy paıda bolady. Bul aýrýda balanyń boıy óspeıdi, biraq aqyl esi durys bolady. Tıreotrop gormony qalqansha bezdiń gormonyn retteıdi. Gonadotrop gormony jynys bezderine áser etip, jynystyq jetilýine, analyq bezderdiń folıkýlalaryna, jumyrtqa jasýshasynyń jetilýine, sút bezderinde súttiń paıda bolýyna, erkekterde spermatogenezdiń jetilýine áser etedi.
Artqy bóligi vazopressın, oksıtosın degen gormon bóledi. Vazopressın qan tamyrlaryn taryltady, búırektiń tútikshelerinde sýdyń qaıta denege sorýyn retteıdi. Vazopressın gormony kóp bolsa zárdiń táýliktik mólsheri kemıdi. Oksıtosın jatyrdyń bulshyq etiniń jıyrylýyna, súttiń paıda bolýyna áser etedi. Artqy bóligi melanotropın gormonyn bóledi. Ekiqabat kezinde osy gormonnyń kóbeıýinen bette daqtar paıda bolady.
Qalqansha bezdiń salmaǵy eresek adamda 30 - 50g. Moıynnyń aldyńǵy jaǵynda, kómekeıdiń qalqansha shemirshegi men keńirdektiń 2 - 4 saqınasynyń aldynda ornalasqan. Qalqansha bezdiń gıperfýnksıasynda tıreotoksıoz nemese «bazedov aýrýy» paıda bolady. Munda zat almasý kúsheıedi, tamaqty kóp jese de azaıady, kózi sharasynan shyǵady, tez ashýlanyp, tez jylaıdy, tahıkardıa paıda bolady. Gıpofýnksıasynda mıksedema aýrýy paıda bolady. Munda zat almasý tómendeıdi, isik paıda bolady, dene qyzýy tómendeıdi. Este saqtaýy álsirep, qan qysymy kemıdi, shashy túsedi, daýsy ózgeredi. Qalqansha bezdiń gıpofýnksıasy 3 - 4 jastaǵy balada kezdesetin bolsa kretınızm paıda bolady.
Qalqansha mańy bezderiniń salmaǵy 0, 1 - 0, 5g. Paratgormon denedegi kálsı jáne fosfor tuzdarynyń almasýyn retteıdi. Olardyń qandaǵy jáne súıek ulpasyndaǵy turaqty mólsherin saqtaıdy. Olardyń artyq mólsheriniń deneden shyǵýyna áser etedi. Gıpofýnksıasynda kálsı súıekten shyǵady, onyń zárdegi mólsheri artady. Sondyqtan búırekte, qantamyrlarynda jáne basqa múshelerde tastyń jınalýyna sebepshi bolady, bul jaǵdaıda súıek synǵysh keledi. Júıke, bulshyqetterdiń qozǵyshtyǵy kemıdi, qandaǵy kálsıdiń mólsheri azaıady, tyrysý paıda bolady.
Aıyrsha bezdiń salmaǵy men kólemi jasqa baılanysty ózgeredi. 25 jasqa kelgende bez ulpasynyń kólemi kishireıip, onyń ornyn maı ulpasy basady. Bez dáneker ulpaly qabyqpen qaptalǵan, tarmaqtar tarap bezdi eki bólikke bóledi. Árbir bólik T - lımfosıtter men tor ispetti ósindileri bar kilegeı ulpasynan turady. Bul bez ımýnıtettiń ortalyǵy jáne qan jasap shyǵarýshy múshe. Gormony tımozın qan jasap shyǵarýǵa, kómirsý, kálsı, fosfor almasýyna, deneniń ósýine áserin tıgizedi.
Uıqy beziniń ishki sekresıalyq parenhımasynda, kóbi ushynda a jáne v jasýshalarynda ornalasqan, a jasýshalary glúkagondy, v jasýshalary ınsýlındi sıntezdeıdi. Eki jasýsha kómir almasýyna áser etedi. Eger v jasýshalar ınsýlındi jetkiliksiz bólmese, onda glıkogen glúkozaǵa aınalyp, qandaǵy glúkozanyń mólsheri kóbeıedi. Deni saý adamnyń qanynda glúkoza mólsheri 4, 44 - 6, 60 mol/l nemese 80 - 120 g. Eger ınsýlın kóp bólinetin bolsa, onda qandaǵy glúkoza baýyrda, bulshyq etterde glúkogen qory bolyp jınalady.
Sekresıa bezderi
Gıpofız ----------------- Ekzokrındi
Epıfız ------------------ Teri bezderi
Uıqy bezi --------------- Maı bezderi
Búırek ústi bezi ------- Jas bezder
Aıyrsha bez ------------ Silekeı bezder
Qalqansha bez ---------- Baýyr
Qalqansha mańy bezi -- Qaryn
Jynys bezi ------------- İshek bezder
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: ishki sekresıa bezderiniń túrleri, aǵzada ornalasýy, negizgi atqaratyn qyzmetterimen tanystyrý. Qyzmetiniń buzylý sebepterin taldaý.
Damytýshylyq: taldaý, salystyrý, qorytyndy shyǵara bilý qasıetterin damytý.
Tárbıelik: gıgıenalyq, estetıkalyq tárbıe berý. Salaýatty ómir saltyn nasıhattaý.
Sabaqtyń tıpi: jańa bilimdi meńgertý
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqtyń kórnekiligi: kesteler, sýretter, elektrondy oqýlyq
Sabaqtyń barysy:
1. Muǵalimniń sózi
2. Tirek - syzbamen jumys
3. Elektrondy oqýlyqpen jumys
4. Bekitý
Endokrındi bezder dep sólin jasýsha arqyly lımfa men qantamyrlaryna shyǵaratyn bezderdi aıtady. Mıda epıfız, gıpofız, gıpotalamýs ıadrolary, moıynda jáne keýde qýysynda qalqansha, qalqansha mańy jáne aıyrsha bezder, ish qýysynda uıqy jáne búırek ústi bezderi, jambas qýysynda jynys bezderi ornalasqan. Gormon kóp bólinetin bolsa – gıperfýnksıa, az bólinetin bolsa - gıpofýnksıa. Bezder gýmoraldyq jolmen retteledi.
Epıfızdiń salmaǵy 0, 2 - 0, 4g. Mı saýytynda, ortalyq mıda, eki joǵary tómpeshikterdiń ústinde ornalasqan. Bezdiń jasýshasy gonadotropın gormonyna qarsy gormon jasap shyǵarady. Bul gormon gıpofızdiń jynys gormonyn bala jynystyq kámeletke jetkenge deıin toqtatyp turady. Sonymen birge zat almasýdyń barlyq túrine áser etedi.
Gıpofızdiń salmaǵy – 0, 5 - 0, 6 g, eni 10 - 17 mm, uzyndyǵy 5 - 10 mm. Samotrop gormony jetispegende gıpofızarlyq nanızm aýrýy paıda bolady. Bul aýrýda balanyń boıy óspeıdi, biraq aqyl esi durys bolady. Tıreotrop gormony qalqansha bezdiń gormonyn retteıdi. Gonadotrop gormony jynys bezderine áser etip, jynystyq jetilýine, analyq bezderdiń folıkýlalaryna, jumyrtqa jasýshasynyń jetilýine, sút bezderinde súttiń paıda bolýyna, erkekterde spermatogenezdiń jetilýine áser etedi.
Artqy bóligi vazopressın, oksıtosın degen gormon bóledi. Vazopressın qan tamyrlaryn taryltady, búırektiń tútikshelerinde sýdyń qaıta denege sorýyn retteıdi. Vazopressın gormony kóp bolsa zárdiń táýliktik mólsheri kemıdi. Oksıtosın jatyrdyń bulshyq etiniń jıyrylýyna, súttiń paıda bolýyna áser etedi. Artqy bóligi melanotropın gormonyn bóledi. Ekiqabat kezinde osy gormonnyń kóbeıýinen bette daqtar paıda bolady.
Qalqansha bezdiń salmaǵy eresek adamda 30 - 50g. Moıynnyń aldyńǵy jaǵynda, kómekeıdiń qalqansha shemirshegi men keńirdektiń 2 - 4 saqınasynyń aldynda ornalasqan. Qalqansha bezdiń gıperfýnksıasynda tıreotoksıoz nemese «bazedov aýrýy» paıda bolady. Munda zat almasý kúsheıedi, tamaqty kóp jese de azaıady, kózi sharasynan shyǵady, tez ashýlanyp, tez jylaıdy, tahıkardıa paıda bolady. Gıpofýnksıasynda mıksedema aýrýy paıda bolady. Munda zat almasý tómendeıdi, isik paıda bolady, dene qyzýy tómendeıdi. Este saqtaýy álsirep, qan qysymy kemıdi, shashy túsedi, daýsy ózgeredi. Qalqansha bezdiń gıpofýnksıasy 3 - 4 jastaǵy balada kezdesetin bolsa kretınızm paıda bolady.
Qalqansha mańy bezderiniń salmaǵy 0, 1 - 0, 5g. Paratgormon denedegi kálsı jáne fosfor tuzdarynyń almasýyn retteıdi. Olardyń qandaǵy jáne súıek ulpasyndaǵy turaqty mólsherin saqtaıdy. Olardyń artyq mólsheriniń deneden shyǵýyna áser etedi. Gıpofýnksıasynda kálsı súıekten shyǵady, onyń zárdegi mólsheri artady. Sondyqtan búırekte, qantamyrlarynda jáne basqa múshelerde tastyń jınalýyna sebepshi bolady, bul jaǵdaıda súıek synǵysh keledi. Júıke, bulshyqetterdiń qozǵyshtyǵy kemıdi, qandaǵy kálsıdiń mólsheri azaıady, tyrysý paıda bolady.
Aıyrsha bezdiń salmaǵy men kólemi jasqa baılanysty ózgeredi. 25 jasqa kelgende bez ulpasynyń kólemi kishireıip, onyń ornyn maı ulpasy basady. Bez dáneker ulpaly qabyqpen qaptalǵan, tarmaqtar tarap bezdi eki bólikke bóledi. Árbir bólik T - lımfosıtter men tor ispetti ósindileri bar kilegeı ulpasynan turady. Bul bez ımýnıtettiń ortalyǵy jáne qan jasap shyǵarýshy múshe. Gormony tımozın qan jasap shyǵarýǵa, kómirsý, kálsı, fosfor almasýyna, deneniń ósýine áserin tıgizedi.
Uıqy beziniń ishki sekresıalyq parenhımasynda, kóbi ushynda a jáne v jasýshalarynda ornalasqan, a jasýshalary glúkagondy, v jasýshalary ınsýlındi sıntezdeıdi. Eki jasýsha kómir almasýyna áser etedi. Eger v jasýshalar ınsýlındi jetkiliksiz bólmese, onda glıkogen glúkozaǵa aınalyp, qandaǵy glúkozanyń mólsheri kóbeıedi. Deni saý adamnyń qanynda glúkoza mólsheri 4, 44 - 6, 60 mol/l nemese 80 - 120 g. Eger ınsýlın kóp bólinetin bolsa, onda qandaǵy glúkoza baýyrda, bulshyq etterde glúkogen qory bolyp jınalady.
Sekresıa bezderi
Gıpofız ----------------- Ekzokrındi
Epıfız ------------------ Teri bezderi
Uıqy bezi --------------- Maı bezderi
Búırek ústi bezi ------- Jas bezder
Aıyrsha bez ------------ Silekeı bezder
Qalqansha bez ---------- Baýyr
Qalqansha mańy bezi -- Qaryn
Jynys bezi ------------- İshek bezder
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
