InfoHub Logo

Aqtóbe oblysy, Muǵaljar aýdany,
Eńbek aýyly, Eńbek negizgi mektebiniń
qazaq tili jáne ádebıeti pániniń muǵalimi
Jaılhanova Aknýr Jantýrenovna

Qazaq tili 8 synyp
Sabaqtyń taqyryby: «Jalań jáne jaıylma sóılemder»
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdiligi: Oqýshylarǵa jalań jáne jaıylma sóılemder týraly túsinik berý. Jalań sóılemdi jaıylma sóılemnen ajyrata bilýge úıretý;
Damytýshylyǵy: Oqýshylardyń oı – órisin, shyǵarmashylyq oılaý qabiletin, tilin, sózdik qoryn damytý;
Tárbıeligi: İzdenimpaz, óz oıyn erkin jetkize alatyn shyǵarmashyl tulǵa tárbıeleý;
Sabaqtyń túri: dástúrli
Sabaqtyń tıpi: aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: baıandaý, suraq - jaýap
Sabaqtyń kórnekiligi: semantıkalyq karta, úntaspa
Pánaralyq baılanys: qazaq ádebıeti
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
1) Oqýshylarmen sálemdesý
2) Oqýshylardy túgeldeý
3) Oqýshylardyń zeıinderin sabaqqa aýdarý

İİ. Psıhologıalyq daıyndyq
Shattyq sheńberinde turyp birge aıtady.
Oń qolymda bes saýsaq,
Sol qolymda bes saýsaq.
Besti beske qosaıyq,
Qatty – qatty soǵaıyq.

Oqýshylardy tústerdi tańdaý arqyly eki topqa ornalastyrý.
İ top: «Turlaýly músheler»
İİ top: «Turlaýsyz músheler»

İİİ. Úı tapsyrmasyn suraý.
«Óz ornyna qoı» oıyny
Oıynnyń sharty: Eki oqýshy taqtaǵa shyǵady. Taqtaǵa keste ilinedi. Ornynda otyrǵan oqýshylar bir – bir sóılemnen aıtady. Taqtaǵa shyqqan eki oqýshynyń bireýi jaqty, ekinshisi jaqsyz sóılemderdi kestege ornalastyrady. Bir oqýshy jaqty, ekinshi oqýshy jaqsyz sóılemderdi kestege ornalastyrady.
•Jaqty sóılem
↓
Syrdyń sýy yshqynyp aǵady
(Ol) Jınalystan shyǵyp úıine júgire basyp keledi
Sabaq aıaqtaldy
Kún sýytty
•Jaqsyz sóılem
↓
Bizge kóbirek oqý kerek
Meniń aıtqanym keldi
Bir jerde kórgenim bar
Endi sizge aıtýǵa týra keldi

Eki oqýshyǵa kespe qaǵazdary taratylady.
№1
Sáıkestendirý
Turlaýsyz músheler --------- Bastaýysh, baıandaýysh
Turlaýly músheler ------------- Jaqty
Bastaýyshy bar sóılem ------------ Jaqsyz
Bastaýyshy joq sóılem -------------- Anyqtaýysh, tolyqtaýysh, pysyqtaýysh

№2
1) Sóılem músheleri týraly ne bilesiń? (Sóılem quraýǵa qatysqan tolyq maǵynaly, belgili bir suraqqa jaýap beretin jáne sóılemdegi basqa sózdermen baılanysyp turatyn sózder. Sóılem músheleri eki topqa bólinedi: Turlaýly jáne turalaýsyz músheler)
2) Turlaýly múshe degenimiz ne? (Sóılem qaraýǵa negiz bolady.)
№3
1) Turlaýsyz múshelerge qandaı sóılem músheleri jatady? (Anyqtaýysh, tolyqtaýysh, pysyqtaýysh)
2) Jaqty jáne jaqsyz sóılem degenimiz ne? (Bastaýyshy bar, jasyryn turǵanda da baıandaýyshy arqyly tabýǵa bolatyn sóılem; Baıandaýyshtyń bir ózi sóılemge negiz bolatyn jaı sóılemniń túri)

İİİ. Jańa sabaq
Muǵalim oqýshylarǵa Abaıdyń on jetinshi qara sózin úntaspadan tyńdatady. Suraqtar qoıady.
Suraqtar
1) Abaıdyń neshinshi qara sózi? (17)
2) Qara sózde ne týraly aıtylǵan? (Qaırat, aqyl, júrek, ǵylym)
3) Muǵalim qara sózdiń birinshi jáne ekinshi sóılemin sóılem múshelerine taldap, oqýshylarǵa «Jalań» jáne «Jaıylma sóılem» taqyrybyn túsindiredi.
Taqtaǵa syzba ilinedi.
Sóılemniń quramyna qaraı túrleri
• Jaqty
Bastaýysh bar sóılem.
Bastaýyshy keıde aıtylmaıdy. Mysaly: Eki jerdegi eki – tórt. Onyń aıtaıyn degeni – osy.
Biraq ony baıandaýyshqa suraq qoıý arqyly tabýǵa bolady. Mysaly: Erteń munda kel. (Sen erteń munda kel)
• Jaqsyz

Bastaýyshy múldem joq sóılem. Mysaly: Meniń oqyǵym keledi. Ony aıtýdyń ne qajeti bar. Oǵan habar berý kerek. Basymnyń aýyryp turǵany. Onyń aıtqandaryn túsinip bolmaıdy. Aǵashty bylaı jarar bolar. Endi bizge oqymasqa bolmaıdy.

•Jalań
Tek turlaýly músheden turatyn sóılem.
Ol keldi. Jańbyr jaýyp tur. Bala-shaǵasy kelip ketti. Toı – dýman bolyp turady.
•Jaıylma
Turlaýsyz múshe qatysqan sóılem. Ol erte keldi. Jańbyr qatty jaýyp tur. Onyń bala-shaǵasy qalaǵa kelip ketti. Toı – dýmandy qyzyqty ótkizedi. meniń qalamymdy alyp qoıypty.

•Tolymdy
Oıǵa qajetti múshelerdiń bári qatysqan sóılem.
Qysta bul jerdiń aýa raıy óte sýyq bolady. Bıylǵy bitirýshiler túlekter ózderiniń arttaryna umytylmastaı iz qaldyrdy.
•Tolymsyz
Aıtylýǵa tıisti turlaýly, ıa turlaýsyz múshelerdiń biri túsip qalǵan sóılem.
- Balam qaıdan keldiń?
- Astanadan.
Tolymdy túri:
- Balam (sen) qaıdan keldiń?
- (Men) Astanadan (keldim).
• Ataýly
İs – oqıǵanyń, qubylystyń ataýyn ǵana kórsetetin sóılem.
Jaz. Qaınaǵan kún. Egis dalasy. Qara bura jer, kók torǵyn aspan.

Taqtamen jumys
79 – jattyǵý
• Jalań sóılemderdi jaıylma sóılemge aınaldyryńdar.
Nurmaǵanbet tilin aldy. Ol kıine bastady. Nurmaǵanbet kózge tústi. Oıyn – toı bolmaıdy. Sáni bolmaıdy. Andreı shaqyrylady. Nurmaǵanbet te qumar. Saýsaqtary jetpeıdi. Saýsaqtary yrqyna kónbeıdi. Ol bildi.
S. Muqanov

Nurmaǵanbet anasynyń tilin aldy. Ol saǵat 7 de kıine bastady. Nurmaǵanbet búgin kózge tústi. Oıyn – toı demalys kúni bolmaıdy. Sáni bolmaıdy. Andreı shaqyrylady. Nurmaǵanbet te qumar. Saýsaqtary jetpeıdi. Saýsaqtary yrqyna kónbeıdi. Ol bildi.

Óz betimen jumys
77 - jattyǵý
• Oqyp shyǵyp, syzyqshanyń qoıylý sebebin anyqtańdar. Jaı sóılemderdiń qaısysy jalań, qaısysy jaıylma ekenin kórsetińder de, sebebin túsindirińder.
«Er Edige», «Bı Edige» --------- Dala kúdir,
Kór bop týdy, na shara?! -------- Barlyq nárse kedir – budyr.
Edige ósti, erjetti, ------------------ Jumsaq – qatty.
Edigege aq ta – qara. ------------------- Ashshy – tátti.
Qara da - qara. ------------------ Ystyq – sýyq kórinedi.
Kún de – tún. ------------------------- Jan – janýar, jer - dúnıe
Edigege sulý – sumpaı. --------------- Syldyr – syldyr,
Bulbul – áýez, gúl – ıis. ----------------- Kúril, dúril,
Jel – bir zýyl, ------------------------------- Qıqý, shıqý.
Qus – bir sýyl. ------------------------------------ Ý da shý.
(J. Aımaýytov)

Sergitý sáti.
Semantıkalyq karta.
1 - topqa tapsyrma:
Sóılemderdi oqyp jalań ne jaıylma ekenin ajyratyp, + tańbasyn qoıady.
Sóılemder Jalań sóılem Jaıylma sóılem

2 - topqa tapsyrma:
Venn dıagramsyna túsirý, ıaǵnı jalań jáne jaıylma sóılemderdi salystyrý.
• Jalań sóılem – bastaýysh pen baıandaýyshtan turady.
• Uqsastyǵy – ekeýi de sóılem, ekeýiniń de turlaýly músheleri bar.
• Jaıylma sóılem – turlaýly múshelerimen birge turlaýsyz músheleri bar.

IV. Sabaqty bekitý
Sózjumbaq

IV. Úıge tapsyrma
IV. Baǵalaý
Refleksıa.
- Sabaq unady ma?
- Búgingi sabaqta neni bildiń?
Oqýshylardyń bilimi «Baǵdarsham» ádisi arqyly baǵalanady. Top basshysy stıkerlerge ár oqýshynyń atyn jazyp, baǵdarshamnyń úsh kózine ornalastyrady.
Qyzyl tús - «5», sary tús - «4», jasyl tús – «3»
8. Úıge tapsyrma: 100 - jattyǵý (erejeni jattaý)