Jalpyadamzattyq qundylyqtar - mekteptegi pedagogıkalyq úderistiń tutas negizi
Muǵalimderge arnalǵan ádistemelik semınardyń taqyryby: «Jalpyadamzattyq qundylyqtar - mekteptegi pedagogıkalyq úderistiń tutas negizi»
Maqsaty: Muǵalimderge jalpyadamzattyq qundylyqtar jaıly maǵlumat berý. Óz boıymyzdaǵy qundylyqtardy is júzinde qoldaný.
Mindetteri:
A) Bilimdiligi: qundylyqtardyń adam ómirindegi mánin túsindirý;
B) Damytýshylyǵy: ózara jaǵymdy qarym - qatynas jasaý iskerlikterin damytý;
V) Tárbıelik máni: meıirimdilikke tárbıeleý;
Resýrstar: Ineteraktıvti taqta, oqýlyqtar, tirek syzbalary, sýretter
Jospar:
1. Jalpyadamzattyq qundylyqtar rýhanı - adamgershilik bilim berý baǵdarlamasy týraly
2. «Ózin - ózi taný» rýhanı - adamgershilik bilim berý Baǵdarlamasynyń aksıologıalyq negizderi (bes qundylyq)
3. «Ózin - ózi taný» rýhanı - adamgershilik bilim berýdiń basqa pándermen ıntegrasıalaý
Ózin - ózi taný sabaǵynyń bir elementi «Tynyshtyq sáti» bul elementti kez - kelgenińiz sabaqtaryńyzdyń barysynda oqýshylar shýyldap ketken sátterinde paıdalanýǵa bolady.
«Teńiz túbine saıahat»
Muǵalim: — Kózińizdi jumyńyz birneshe ret tereń tynys alyńyz; deneńizdi bosatyńyz. Birneshe sekýndtan soń teńiz túbine saıahatqa shyǵamyz.
Teńiz jaǵasymen kele jatqanyńyzdy elestetińiz. Tolqyndardyń jeńil shalpylyna shaǵalalardyń shýylyna qulaq túrińiz. Jalań aıaqtaryńyzben sezinińiz. Shalǵaıdan qara núkte kórip tursyz: ol jaqyndaǵan kezde delfın ekeni túsindińiz. Ol sizdi teńiz túbine alyp ketý úshin keldi. Ol óte ádepti jándik, sizdi shydamdylyqpen kútip tur. Jaılap onyń arqasyna otyryńyz, myqtap ustap, jolǵa shyǵyńyz. Siz sý astyndasyz, jan - jaǵyńyzǵa qarańyz, munda ásem balyqtar, segizaıaq, ǵajaıyp baldyrlar qanshama. Sý asty netken qyzyqty áli ǵajap álem. Siz bir nárseni baıqadyńyz ba? Munda netken tuńǵıyq, tolyq tynyshtyq. Osy tynyshtyq kúıde bolyńyz.
Al qazir joǵaryǵa, óz álemińizge keri qaıtýǵa daıyndalyńyz. Siz sý betine shyqtyńyz, jaǵaǵa jaqyndadyńyz. Delfınniń arqasynan túsińiz, ony sıpalańyz jáne osyndaı ǵajap saıahatqa aparǵany úshin rızashylyq bildirińiz.
Synyp oralyńyz, óz ornyńyzǵa kelińiz birneshe sekýndtan soń kózińizdi ashyńyz, osy tynyshtyqty boıyńyzda saqtaýǵa tyrysyńyz.
Muǵalimge arnalǵan eki ereje
1. Basqalarǵa úıretkenińdi, aldymen óziń orynda.
2. 1 - erejege qara.
«Oqýshy toltyratyn quty emes, jaǵatyn alaý!» degen naqyl sózdiń maǵynasyn qalaı túsinesizder?
Muǵalim rýhyn birde bir kitap almastyrmaýy qajet jáne almastyra almaıdy da
Adolf Dısterveg
(1790 – 1866)
Aksıologıa (grekshe ἀξία – qundylyq jáne λόγος – ilim) – «qundylyq» kategorıasyn zertteıtin fılosofıa salasy.
Adam úshin asa mańyzdy zattar, qubylystar, qasıetter, jaı - kúılerdi qundylyqtar dep atalynady.
Qundylyqtar ıerarhıasy jeke adam sanasynda máńgilik turaqtap qalmaıdy: ómir aǵyny barysynda bir qundylyqtar birinshi kezekke shyqsa, endi biri ekinshi kezekke jyljıdy, ıaǵnı qundylyqtardyń orny mańyzdylyǵyna baılanysty aýysyp turady.
T. I. Petrakova usynǵan qundylyqtar júıesiniń jiktemesi olardy úsh túrge bólip qarastyrýdy kózdeıdi: tabıǵı, júre paıda bolǵan jáne absolúttik.
Tabıǵı qundylyqtar – bul adamnyń tabıǵı kúshi men jan - dúnıesiniń qabiletiligi qundylyqtary: ıaǵnı aqyl - oı, sezim, kúsh - jiger (aqyldyń aıqyndyǵy, oıdyń ushqyrlyǵy, sezimniń tazalyǵy, estiń senimdiligi, kúsh - jigerdiń qaırattylyǵy).
Júre paıda bolǵan qundylyqtar – bul adamnyń ıntellektýaldy jáne adamgershilik turǵydan damýy barysynda meńgergen qundylyqtar (ádeptilik, sypaıylyq, syılastyq, janashyrlyq, keńpeıildi, aqkóńildilik, sabarlyq jáne t. b.)
Absolúttik jalpyadamzattyq qundylyqtar – ol ýaqytqa baǵynbaıtyn, eshqandaı ortamen, qoǵammen shektelmeıtin, búkil adamzat úshin mańyzy zor qundylyqtar.
Absolúttik (máńgilik) jalpyadamzattyq qundylyqtar tulǵaǵa rýhanı - adamgershilik bilim berýdiń negizgi ózegi bolyp tabylady. Máńgilik jalpyadamzattyq qundylyqtar tabıǵı jáne júre paıda bolǵan qundylyqtardy da qamtıdy. Óıtkeni jalpyadamzattyq qundylyqtar turǵysynan alǵanda olar adamı qasıetter bolyp tabylady.
Máńgilik jalpyadamzattyq qundylyqtardy jaryqqa shyǵarý izgilikke jol ashady.
Jalpyadamzattyq qundylyqtar barlyq adamı qasıetterdiń ózegi bolyp tabylady.
Máńgilik jalpyadamzattyq qundylyqtar adam boıyna týmysynan berilgen syı jáne olar adamnyń rýhanı damýynyń barlyq kezeńine nár bolady. Tulǵanyń adamgershilik qasıetteriniń kóriný deńgeıi onyń rýhanı deńgeıin bildiredi (1 - sýret).
Oqytý úderisine máńgilik jalpyadamzattyq qundylyqtardy engizý tulǵanyń adamı izgilik qasıetterin ashýǵa, sonymen qatar adamnyń rýhanı damýyna yqpal etedi.
Máńgilik qundylyqtar – bilim negizi jáne onyń ózegi bolyp tabylady.
Óz boıynda adamgershilik qundylyqtardy damytýdyń ózi bilim bolyp sanalady. Aqıqat, Durys áreket, Tynyshtyq, Súıispenshilik, Qıanat jasamaý sıaqty adamgershilik qundylyqtardy jete túsingisi keletin kez kelgen adam, osy qundylyqtardy is júzinde qoldanyp, olardy adal nıetpen jáne aq peıilmen taratsa, sol adamdy naǵyz bilimdi adam dep ataýǵa bolady.
Jalpyadamzattyq qundylyqtar jáne
adam tulǵasynyń qurylymy
İshki úılesimdilikke qol jetkizý úshin adam oıy, sózi, isi adamı tulǵanyń mynadaı aspektilerine sáıkes keletin jalpyadamzattyq qundylyqtarǵa saı bolýy tıis:
Qıanat jasamaý – rýhanı deńgeı,
Aqıqat – ıntellektýaldy deńgeı (ajyratý, ıntýısıa),
Súıispenshilik – adamgershilik deńgeı (mentaldi, aqyl - oı, sóz),
Tynyshtyq – emosıalyq deńgeı (sezim),
Durys áreket – fızıkalyq deńgeı.
Absolúttik jalpyadamzattyq qundylyqtar
Aqıqat, Durys áreket, Tynyshtyq, Súıispenshilik jáne Qıanat jasamaý adamnyń ultyna, násiline, turatyn ortasyna jáne dinı, mádenı tıistiligine baılanyssyz jáne ýaqytpen shektelmeıdi.
Olar bólinbeıdi, ózara baılanysty, ózara táýeldi jáne bir - birine etene enip, adam rýhanıaty men mádenıetiniń biryńǵaı negizin quraıdy.
Óz boıynda adamgershilik qundylyqtardy damytýdyń ózi bilim bolyp sanalady. Aqıqat, Durys áreket, Tynyshtyq, Súıispenshilik, Qıanat jasamaý sıaqty adamgershilik qundylyqtardy jete túsingisi keletin kez kelgen adam, osy qundylyqtardy is júzinde qoldanyp, olardy adal nıetpen jáne aq peıilmen taratsa, sol adamdy naǵyz KEMEL ADAM dep ataýǵa bolady.
Jalpyadamzattyq qundylyqtardy pánderge yqpaldastyrý mysaldary
«Ózin – ózi taný» rýhanı - adamgershilik bilim berý baǵdarlamasynyń ereksheligi «Ózin - ózi taný» pánin basqa pándermen yqpaldastyrý arqyly sabaqtyń rýhanı mańyzdylyǵyn kúsheıtý, balanyń sanasyn keńeıtý. «Ózin - ózi taný pánin basqa pándermen yqpaldastyrý» taqyryby qazirgi kezdegi ózekti máseleniń biri bolyp otyr.
Ózin-ózi taný muǵalimi Bakırova Aıagoz Berıkbaevna
Maqsaty: Muǵalimderge jalpyadamzattyq qundylyqtar jaıly maǵlumat berý. Óz boıymyzdaǵy qundylyqtardy is júzinde qoldaný.
Mindetteri:
A) Bilimdiligi: qundylyqtardyń adam ómirindegi mánin túsindirý;
B) Damytýshylyǵy: ózara jaǵymdy qarym - qatynas jasaý iskerlikterin damytý;
V) Tárbıelik máni: meıirimdilikke tárbıeleý;
Resýrstar: Ineteraktıvti taqta, oqýlyqtar, tirek syzbalary, sýretter
Jospar:
1. Jalpyadamzattyq qundylyqtar rýhanı - adamgershilik bilim berý baǵdarlamasy týraly
2. «Ózin - ózi taný» rýhanı - adamgershilik bilim berý Baǵdarlamasynyń aksıologıalyq negizderi (bes qundylyq)
3. «Ózin - ózi taný» rýhanı - adamgershilik bilim berýdiń basqa pándermen ıntegrasıalaý
Ózin - ózi taný sabaǵynyń bir elementi «Tynyshtyq sáti» bul elementti kez - kelgenińiz sabaqtaryńyzdyń barysynda oqýshylar shýyldap ketken sátterinde paıdalanýǵa bolady.
«Teńiz túbine saıahat»
Muǵalim: — Kózińizdi jumyńyz birneshe ret tereń tynys alyńyz; deneńizdi bosatyńyz. Birneshe sekýndtan soń teńiz túbine saıahatqa shyǵamyz.
Teńiz jaǵasymen kele jatqanyńyzdy elestetińiz. Tolqyndardyń jeńil shalpylyna shaǵalalardyń shýylyna qulaq túrińiz. Jalań aıaqtaryńyzben sezinińiz. Shalǵaıdan qara núkte kórip tursyz: ol jaqyndaǵan kezde delfın ekeni túsindińiz. Ol sizdi teńiz túbine alyp ketý úshin keldi. Ol óte ádepti jándik, sizdi shydamdylyqpen kútip tur. Jaılap onyń arqasyna otyryńyz, myqtap ustap, jolǵa shyǵyńyz. Siz sý astyndasyz, jan - jaǵyńyzǵa qarańyz, munda ásem balyqtar, segizaıaq, ǵajaıyp baldyrlar qanshama. Sý asty netken qyzyqty áli ǵajap álem. Siz bir nárseni baıqadyńyz ba? Munda netken tuńǵıyq, tolyq tynyshtyq. Osy tynyshtyq kúıde bolyńyz.
Al qazir joǵaryǵa, óz álemińizge keri qaıtýǵa daıyndalyńyz. Siz sý betine shyqtyńyz, jaǵaǵa jaqyndadyńyz. Delfınniń arqasynan túsińiz, ony sıpalańyz jáne osyndaı ǵajap saıahatqa aparǵany úshin rızashylyq bildirińiz.
Synyp oralyńyz, óz ornyńyzǵa kelińiz birneshe sekýndtan soń kózińizdi ashyńyz, osy tynyshtyqty boıyńyzda saqtaýǵa tyrysyńyz.
Muǵalimge arnalǵan eki ereje
1. Basqalarǵa úıretkenińdi, aldymen óziń orynda.
2. 1 - erejege qara.
«Oqýshy toltyratyn quty emes, jaǵatyn alaý!» degen naqyl sózdiń maǵynasyn qalaı túsinesizder?
Muǵalim rýhyn birde bir kitap almastyrmaýy qajet jáne almastyra almaıdy da
Adolf Dısterveg
(1790 – 1866)
Aksıologıa (grekshe ἀξία – qundylyq jáne λόγος – ilim) – «qundylyq» kategorıasyn zertteıtin fılosofıa salasy.
Adam úshin asa mańyzdy zattar, qubylystar, qasıetter, jaı - kúılerdi qundylyqtar dep atalynady.
Qundylyqtar ıerarhıasy jeke adam sanasynda máńgilik turaqtap qalmaıdy: ómir aǵyny barysynda bir qundylyqtar birinshi kezekke shyqsa, endi biri ekinshi kezekke jyljıdy, ıaǵnı qundylyqtardyń orny mańyzdylyǵyna baılanysty aýysyp turady.
T. I. Petrakova usynǵan qundylyqtar júıesiniń jiktemesi olardy úsh túrge bólip qarastyrýdy kózdeıdi: tabıǵı, júre paıda bolǵan jáne absolúttik.
Tabıǵı qundylyqtar – bul adamnyń tabıǵı kúshi men jan - dúnıesiniń qabiletiligi qundylyqtary: ıaǵnı aqyl - oı, sezim, kúsh - jiger (aqyldyń aıqyndyǵy, oıdyń ushqyrlyǵy, sezimniń tazalyǵy, estiń senimdiligi, kúsh - jigerdiń qaırattylyǵy).
Júre paıda bolǵan qundylyqtar – bul adamnyń ıntellektýaldy jáne adamgershilik turǵydan damýy barysynda meńgergen qundylyqtar (ádeptilik, sypaıylyq, syılastyq, janashyrlyq, keńpeıildi, aqkóńildilik, sabarlyq jáne t. b.)
Absolúttik jalpyadamzattyq qundylyqtar – ol ýaqytqa baǵynbaıtyn, eshqandaı ortamen, qoǵammen shektelmeıtin, búkil adamzat úshin mańyzy zor qundylyqtar.
Absolúttik (máńgilik) jalpyadamzattyq qundylyqtar tulǵaǵa rýhanı - adamgershilik bilim berýdiń negizgi ózegi bolyp tabylady. Máńgilik jalpyadamzattyq qundylyqtar tabıǵı jáne júre paıda bolǵan qundylyqtardy da qamtıdy. Óıtkeni jalpyadamzattyq qundylyqtar turǵysynan alǵanda olar adamı qasıetter bolyp tabylady.
Máńgilik jalpyadamzattyq qundylyqtardy jaryqqa shyǵarý izgilikke jol ashady.
Jalpyadamzattyq qundylyqtar barlyq adamı qasıetterdiń ózegi bolyp tabylady.
Máńgilik jalpyadamzattyq qundylyqtar adam boıyna týmysynan berilgen syı jáne olar adamnyń rýhanı damýynyń barlyq kezeńine nár bolady. Tulǵanyń adamgershilik qasıetteriniń kóriný deńgeıi onyń rýhanı deńgeıin bildiredi (1 - sýret).
Oqytý úderisine máńgilik jalpyadamzattyq qundylyqtardy engizý tulǵanyń adamı izgilik qasıetterin ashýǵa, sonymen qatar adamnyń rýhanı damýyna yqpal etedi.
Máńgilik qundylyqtar – bilim negizi jáne onyń ózegi bolyp tabylady.
Óz boıynda adamgershilik qundylyqtardy damytýdyń ózi bilim bolyp sanalady. Aqıqat, Durys áreket, Tynyshtyq, Súıispenshilik, Qıanat jasamaý sıaqty adamgershilik qundylyqtardy jete túsingisi keletin kez kelgen adam, osy qundylyqtardy is júzinde qoldanyp, olardy adal nıetpen jáne aq peıilmen taratsa, sol adamdy naǵyz bilimdi adam dep ataýǵa bolady.
Jalpyadamzattyq qundylyqtar jáne
adam tulǵasynyń qurylymy
İshki úılesimdilikke qol jetkizý úshin adam oıy, sózi, isi adamı tulǵanyń mynadaı aspektilerine sáıkes keletin jalpyadamzattyq qundylyqtarǵa saı bolýy tıis:
Qıanat jasamaý – rýhanı deńgeı,
Aqıqat – ıntellektýaldy deńgeı (ajyratý, ıntýısıa),
Súıispenshilik – adamgershilik deńgeı (mentaldi, aqyl - oı, sóz),
Tynyshtyq – emosıalyq deńgeı (sezim),
Durys áreket – fızıkalyq deńgeı.
Absolúttik jalpyadamzattyq qundylyqtar
Aqıqat, Durys áreket, Tynyshtyq, Súıispenshilik jáne Qıanat jasamaý adamnyń ultyna, násiline, turatyn ortasyna jáne dinı, mádenı tıistiligine baılanyssyz jáne ýaqytpen shektelmeıdi.
Olar bólinbeıdi, ózara baılanysty, ózara táýeldi jáne bir - birine etene enip, adam rýhanıaty men mádenıetiniń biryńǵaı negizin quraıdy.
Óz boıynda adamgershilik qundylyqtardy damytýdyń ózi bilim bolyp sanalady. Aqıqat, Durys áreket, Tynyshtyq, Súıispenshilik, Qıanat jasamaý sıaqty adamgershilik qundylyqtardy jete túsingisi keletin kez kelgen adam, osy qundylyqtardy is júzinde qoldanyp, olardy adal nıetpen jáne aq peıilmen taratsa, sol adamdy naǵyz KEMEL ADAM dep ataýǵa bolady.
Jalpyadamzattyq qundylyqtardy pánderge yqpaldastyrý mysaldary
«Ózin – ózi taný» rýhanı - adamgershilik bilim berý baǵdarlamasynyń ereksheligi «Ózin - ózi taný» pánin basqa pándermen yqpaldastyrý arqyly sabaqtyń rýhanı mańyzdylyǵyn kúsheıtý, balanyń sanasyn keńeıtý. «Ózin - ózi taný pánin basqa pándermen yqpaldastyrý» taqyryby qazirgi kezdegi ózekti máseleniń biri bolyp otyr.
Ózin-ózi taný muǵalimi Bakırova Aıagoz Berıkbaevna
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
