InfoHub Logo

Tilshini tanytatyn tól jobalary bolý kerek jáne jýrnalıs eshqashan «eks» bolmaıdy. Ol bes-on jyldan keıin de óz salasyna qaıtyp orala alady. Dástúrli jýnalıstıkany umytpaýmyz kerek-aq. Alaıda, shet eldik damyp jatqan memleketterdende qalys qalmaǵan abzal. Qazaqta «kóneniń kózin kórgen» degen sóz bar. Sol kóneniń kózin kórgen aqylshylarymyz barda dástúrli jýnalıstıkada, tuǵyrly tarıhymyzda joıylmasy anyq. Osy bir kúnge deıin halyqtyń da, salt-dástúr, úırenshikti medıanyńda bastan ótkermegeni joq. Kesheniń ózinde aqparattyń álsizdiginin de áserin kórdik. Qańtardyń qaqtyǵysy búkil eldi silkińtkeni ras. Bizdiń táýelsiz memleket bolǵanymyzǵa 30 jyldan asyp barady. Degenmen halyq áli kúnge jabaıy. Batys eldderge qaraǵanda medıa jaǵynan qalys ekenńmiz onsyzda aıqyn. Biraq osydan 10 jyl burynǵy kórinispen salystyrǵanda qazaq blogmen, jýrnalısıkasy qarqyndy damyp keledi. Tek orys tildi qazaqtar ǵana emes qarapaıym qazaq jigitteride blogtyń basyna shyǵyp, Qazaqstannyń atyn tanytyp júrgeni bárimizge málim.Bul árıe qýantarlyq kórsetkish. Degenmen, ultaralyq qarym qatynasqa keri áserin keltirip jatqanyn bilemiz.

Reseıdiń belgili jýrnalısi, kóptegen saıası-saraptamalyq baǵdarlamalardyń avtory Leonıd Parfenov bir sózinde: «Bizde jańalyqtar emes, bizde - eskilikter...» - dep, Reseı jýrnalısıkasynyń aqparat taratý áleýetine synı pikir bildirgen edi. Egerde Parfenovtyń sózin Qazaqstan jýrnalısıkasyna keltirsek, ol radıo-televızıa nemese merzimdi basylymdar salasy bola ma, ókinishke qaraı, bul arada: «Bizde jańalyqtar da emes, eskilikter de emes, bizde - kónelikter» dep aıtýǵa tolyqtaı qaqymyz bar. Kúlli álemde aqparat taratý shapshańdyǵy boıynsha jańa medıa, onlaın jýrnalısıka alǵa shyǵyp ketti. Jańa medıadan qalyspas úshin dástúrli buqaralyq aqparat quraldary (telearnalar, radıostansalar, gazet-jýrnaldar) onlaın rejıminde aqparat taratýǵa bel býyp, tipti óz jańalyqtaryn oqyrmandary men kórermenderine mobıldi telefondar arqyly jetkizýge de tyrysyp baǵýda. Al bizde...

Búginde Amerıka men Eýropanyń kóptegen beldi gazet-jýrnaldary qaǵazdyq nusqalaryn qysqartyp, onlaın rejımine ótip jatyr. Amerıka gazetter qaýymdastyǵynyń statısıkalyq aqparatyna sensek, sońǵy jyldary kúndelikti basylymdardyń taralymy óte jyldam túsip barady. Máselen, jalpylama alǵanda, AQSH-ta taraıtyn 395 kúndelikti gazet bolsa, onyń ishindegi eń irisi ári taralymy kóp basylym - «USA Today» bolyp sanalady. 2008 jyly 2 mln 113 myń taralymy bolǵan gazet aınaldyrǵan jarty jyl ishinde qaǵazdyq nusqadaǵy taralymynyń 7,5 paıyzǵa tómendegenin moıyndaǵan. Sodan bolar, Batys basylymdary onlaın rejımine kóship, ınternetke gazettik jáne saıttyq nusqalaryn birdeı engizýge atsalysyp keledi. Gazetterdiń qaǵazdyq nusqasynyń azaıýyna jasyldar da múddeli sıaqty. Batysta tabıǵatty qorǵaý máselesi óte ózekti bolǵan soń, aǵash kesip, qaǵaz shyǵarý máselesine tek jasyldar ǵana emes, qatardaǵy azamattar da teris qaraıdy. Esesine, jyl ótken saıyn jańalyqtardy tikeleı ınternet arqyly biletin azamattar sany kóbeıip keledi. Máselen, 2002 jyly álemdik jańalyqtardy ǵalamtor arqyly oqyp, qaraıtyndar sany 1,1 mlrd adam ǵana bolsa, 2004 jyly 3,4 mlrd adamnan asyp túsken. Al 2012 jyly sandyq medıanyń úles salmaǵy 80 paıyzdan asyp túsýi múmkin degen boljam bar. Sebebi gazetterdiń ınteraktıvti, mobıldi nusqalaryna jazylý úrdisi keń etek jaıyp keledi. Máselen, aıtýly jyldar aralyǵynda mobıldi jazylýshylar aýdıtorıasy 945 mıllıonnan 2,7 mıllıard adamǵa deıin ósken.

Qazaqstanda gazet taratý isine kelsek, qanshalyqty qıyn jaǵdaıdyń qalyptasqanyn ókinishpen moıyndaımyz. Astana men Almaty qalalarynda shyǵatyn respýblıkalyq iri basylymdar aımaqtarǵa taraımyn degenshe, birneshe kún ótedi. Máselen, ortalyq qalalarda apta basynda shyqqan kez kelgen qazaqsha gazet Qyzylorda nemese Batys óńirine jetem degenshe, aptanyń sońy taıap qalady. Osylaısha oqyrmanǵa jańa emes, «kóne gazet» jetedi. Eń qorqynyshtysy, otandyq basylymdardyń saıttary da syn kótermeıdi. Oqylýǵa yńǵaısyz. Kóz tartpaıdy. Al ınternetti retteıtin zań talaptaryna sáıkes, pikir qaldyrý úshin tirkelý qajet.

Aımaqty aıtpaǵannyń ózinde Astana qalasynyń iri saýda ortalyqtary, tipti bazarlary, dúńgirshekteri qazaqsha basylymdardyń san alýandylyǵymen qýanta almaıdy. Obalyna ne kerek, elimizde respýblıkalyq, oblystyq, aýdandyq deńgeıdegi gazet-jýrnaldar barshylyq. Saıttarynyń sapasynan góri, qaǵaz nusqasyndaǵy taralymy ájeptáýir. Biraq sonyń ózinde barlyq saýda ortalyqtary men bazarlar reseılik gazetterge tolyp tur, arasynan birensaran ótken aptanyń, keıde ótken aıdyń qazaqsha gazetin tabýyń ábden yqtımal. Otandyq blogshylar da buǵan alańdaýshylyǵyn bildirip, qazaqsha gazetterdiń óz saıttaryn jaqsartýǵa kóp mán berý qajettigin aıtady. Sebebi keıde qazaq gazetteri ysyrappen de shyǵarylady, sonyń ózinde oqyrmannyń qolyna jete bermeıdi. Bul arada qazaq gazetteri jańa medıa damýymen birge alǵa aıaq baspasa, jańa zaman talaptaryna ıkemdelmese, onlaın, ınteraktıvti rejımge kóshpese, óz bolashaǵyna senimmen qaraı almaıdy. Sondyqtan Batys tájirıbesinen úlgi alyp, onlaın rejıminde basylymnyń saıttyq nusqasyn da, gazettik nusqasyn da oqyrmanǵa usyna bilý qajet-aq. Sondaı-aq gazet jańalyqtaryn qalta telefondaryna habarlama qyzmeti arqyly áp sátte jetkizip tursa, nur ústine nur emes pe?

Qazir balalardy ǵalamtor tárbıelep jatyr. Onda qazaqy dúnıelerden góri sheteldik ónim basym. Urpaq sodan tálim alýda. Blogosfera jabaıy túrde damyp keledi. Feısbýkte jazǵannyń bárin blogerler dep qabyldaımyz. 90 - jyldary elimizde saýda salasy jabaıy túrde jumys jasap, 2000 jyl­dary órkenıetke ıkemdele bastaǵan edi. Blogerler jumysy da qazir dál osy jolmen kele jatyr.

Jasanǵalıeva Qalamqas Bısenǵalıqyzy

---