InfoHub Logo

(sahnalyq nusqa)
Úsh epızodty drama

Qatysýshylar:
Ahıko Tesýro
Ahıkonyń bala kezi
Ahıkonyń Ákesi
Ahıkonyń Anasy
Ahmet - aqyn
Aqtamaq – el anasy
Katá – nemis qyzy
Aqaıdyń Qaseni - abyz qarıa
Seıfolla Ospanov - Sáken Seıfýllınniń ákesi
Sádýaqas Jalmaqynov - Janaıdar Sádýaqasovtyń ákesi
Stepan
Ertegishi
Kartashy
1-jendet
2-jendet
1-tergeýshi
2-tergeýshi
Kúzetshi
Tutqyn áıel
Tutqyn ánshi jigit
Poshtashy
Kópshilik sahnada: tutqyndar, halyq

BİRİNSHİ EPIZOD
Birinshi kórinis

Akıko. Sovet áskeri japondyqtardy Sahalın aralynan tyqsyra qýyp, Japonıaǵa jóneltkende, men áke-sheshem, baýyrlarymnan adasyp, jaǵalaýda jalǵyz qaldym. Ákemdi, anamdy kúttim. Kúnde jaǵalaýǵa kelip, kókjıekke telmiremin. Ákem balyqshy bolǵan. Qaıyǵynyń sulbasy áli kóz aldymda. Meni izdep keri kele jatqandaı. Áne-mine qara tolqyndy qaq jaryp, júıtkip jetetindeı. Bala qıalym san-saqqa júgirip degibirimdi alady. «Áke! Anashym!» (jańǵyryq)

Sahalınde kún sýyq. Áskerılerden qalǵan kúrtesheni taýyp kıip, jaǵalaýda tentirep júrgenimde sovet áskerleri ustap alyp, abaqtyǵa qamady. Birden «japon tyńshysysysyń» dedi. Men olaı emes ekenin túsindirýge tyrystym. Biraq kóp uzamaı shyndyqty aıtqannan góri japon tyńshysy bolǵannyń anaǵurlym qaýipsiz ekenin uqtym. Osylaı tergeýshilerge qarsylasqandy toqtattym. Moıyndadym. Olar maǵan qalyń papka ashyp, býma-býma qaǵaz arnady. Men bárimen kelistim... Karlagqa túskende on bes jasta edim. Tajal mashına jańa týǵan sábıden bastap, eńkeıgen, múgedek kempir-shalǵa deıin shimirikpeı jutatyn. Qarlagtyń qapasynda 22 myń japon otyrdy, eńbek etti, ómir úshin kúresti. Solardyń biri men edim.

Tergeý bólmesi. Eki jendet Ahıkodan jaýap alyp jatyr.

Ahıko. Men Ahıko Tesýro 1930 jyly Honto portynda dúnıege keldim. Ákem jergilikti balyq zaýytynyń dırektory. On tórt jasymda Hontodaǵy Imperatorlyq áskerı ýchılıshege tústim. Biraq sabaq alyp úlgermedim, soǵys bastalyp ketti. Bizdi taratyp jiberdi.

1-jendet. Sen japon shpıonysyń.

Ahıko. Men shpıon emespin. Sizder meni bireýmen shatastyryp tursyzdar.

2-jendet. Sen japon tyńshysysyń.

1-jendet. Nege elińe oralmadyń?

Ahıko. Japondar araldan asyǵys kóshirildi. Men sońǵy kemeden qalyp qoıdym.

1-jendet. Ne úshin tutqyndaldyń?

Ahıko. Bilmeımin.

1-jendet. Qandaı jaǵdaıda tutqyndaldyń?

Ahıko. Sovet áskeri kelgennen keıin ýchılıshe jabyldy.

2-jendet. Qandaı jaǵdaıda tutqynǵa alyndyń deımin. Sondaı kúnásiz bolsań, sol jerdegi áskerıler basqa japondarmen qosyp seni nege Japonıaǵa qaıtarmady? Nege dál seni tastap ketti?

Ahıko. Meniń ústimde áskerı ýchılısheniń kadet formasy boldy. Olar meni áskerı dep qabyldady.

1-jendet. Al sen áskerı emes ediń...

Ahıko. Al men kýrsant edim.

2-jendet. Túsinikti. Keńes áskeri aqymaq bolǵandyqtan seni tutqynǵa alyp, seniń tamaǵyń men jolyńa shyǵyn shyǵaryp, mynda, Qaraǵandy lagerine topastyqtan jiberdi ǵoı sonda?

Ahıko. Joq, árıne. Túsinbeýshilik boldy.

1-jendet. Túsinbeýshilik? Sen - samýraısyń ba?

Ahıko. Qazir samýraılar joq qoı.

1-jendet. Seniń kim ekenińdi aıtaıyn ba? Sen bar bolǵany, qarabaıyr shpıon ǵanasyń. Shpıonsyń!

2-jendet. Aıt, men shpıonmyn de.

Ahıko. Joq, shpıon emespin.

Ahıko. Men shpıon emespin.

2-jendet. Bálkim sanań shatasyp, jadyńnan qaǵylyp turǵan shyǵarsyń. Biraq seniń jadyń men sanań ázirshe bizdiń múmkindikten beıhabar bolyp erkelep tur. Saspa. Barlyǵy ornyna keledi. Seniń babańdaı adamdardyń aqyl-esin ornyna túsirip, moıyndatqanbyz.

1-jendet. Soǵys tutqyndarynyń bas basqarmasynda isiń jatyr. Kim bolsań da bul jerden endi qaıtyp shyqpaısyń.

Ahıko. Qaıdaǵy basqarma? Men shpıon emespin.

2-jendet. Esińde me, keshe ǵana álgi ánshi jigit...

1-jendet. Eı, sorly! Japon ekenińdi moıyndaısyń ba?

Ánshi jigit. Eń bolmasa japon degenniń kim ekenin aıtyńdarshy. Bilip óleıin.

1-jendet. Jalpy kontrrevolúsıonerler jaǵynda sondaı qaıtpas, qaısar jigitterdiń bar ekenin biz moıyndaýymyz kerek.

Paýza.

1-jendet. Onyń qaıyspaıtyn jigerli bolǵanyn qaıteıin, atylyp ketti.

2-jendet. Atyldy ma?

1-jendet. Moıyndaı salysymen atyp tastady ǵoı, áı-shaıyna qaraǵan joq.

2-jendet. E, jaraıdy. Durys bolǵan. Al mynany qaıttik? Áı, mıǵula, moıyndaısyń ba ózińniń jansyz ekenińdi? Bıtteı bolyp bul da qyrsyq. Bir qoısań jalpasynan túseıin dep tur.

Ahıko. Jaqsy, men bárin moıyndaımyn.

1-jendet. Qalaısha?

Ahıko. Qol qoı degen jerlerińizge qolymdy qoıaıyn.

2-jendet. Qalaısha?

Ahıko. Men moıyndaımyn.

1-jendet. Joq, bulaı tez bolmaıdy.

Ahıko. Endi ózderińiz aıtyp otyrsyzdar ǵoı.

1-jendet. Iá, biraq sen basynda moıyndamaýyń kerek. Sosyn biz seni májbúrleımiz.

2-jendet. Iá. Barlyǵy tártippen bolýy kerek.

1-jendet. Bolmaıdy. Sen áli moıyndamaı tura tur.

Ahıko. Qashan moıyndaýǵa bolady?

2-jendet. Biz ózimiz belgi beremiz.

1-jendet. Iá-ıá. Sen tura tur.

Ahıko. Tek azaptamańyzdarshy...

2-jendet. Eger kináńdi moıyndamasań, azap túrlerin paıdalanýǵa týra keledi. Sonymen sen Ońtústik Sahalınde, ústińe japon áskerıiniń kıimin kıip, jaǵalaýda júrgen jerińde qolǵa tústiń. Sen alysqa, teńiz kókjıegine telmirip qarap otyrdyń. Esil-dertińniń kókjıektegi qaraıǵan noqatqa aýǵany sonshama janyńa kelip qujattaryńdy suraǵan qyzyl ásker jaýyngerine esh mán bermediń, ol seni julqylaǵanda ǵana nazar aýdardyń. Biraq janyńda jeke tulǵańdy anyqtaıtyn birde bir qaǵaz bolmaı shyqty. Óziń oryssha til bilmeısiń. Ras qoı?

Ahıko. Ras.

2-jendet. Sonda kók teńizge telmirip ne belgi kútip otyrdyń?

Ahıko. Ákemdi. Men ákemdi kúttim. Onyń meni tastap ketýi múmkin emes. Ol meni eshqashan tastamaıdy. Sizder eger meniń ákeme hat jazsańyzdar ol meni kelip alyp ketedi. Ótinemin sizderden...

1-jendet. Tynysh, tynysh... Sen sonymen ózińniń japon jansyzy ekenińdi moıyndamaısyń ǵoı?

Ahıko. Joq, men jansyz emespin. Ákemdi kútip júrdim. Men sizderge jańa aıttym ǵoı, moıyndaımyn, moıyndaımyn dep.

2-jendet. Máá, mynaý ne degen sanasyz, a? Erkeksiń be, qatynsyń ba óziń? Jańa ǵana kelistik qoı. Moıyndaıtyn kezińdi ózimiz aıtamyz dep.

1-jendet. Basynan byrsh etkizip ata salǵym kelip tur. Jynyma tıip tur.

2-jendet. Tura tur.

1-jendet. Sen-aq meni toqtata beresiń.

2-jendet. Osy aptada úshinshi adamdy atsań, esep bergende túsindire almaı qalamyz. Shydashy. Bar sýyq sý ázirle odan da.

1-jendet. Jaqsy.

2-jendet. Ahıko, kishkentaı samýraı, sen qyzyl armıanyń qudiretin sezinýge tıissiń. Ońaı qutylamyn dep oılama.

Shyǵyp ketedi. Ahıko jalǵyz qalady.

Ahıko. Osynyń bári tús bolar... Shyndyǵyna kóńilim senbeıdi. Ákeshim, anashym, qaıdasyzdar? Tezirek jetseńizdershi. Bulaı bolmaıdy ǵoı. Sharshadym... Ál-dármenim qalmaı barady. Tezirek bitse eken bári...

Ákesi men anasynyń eles sulbas kórinedi.

Ákesi. Ulym, eńseńdi túsirme. Sen temirden berik japon balasy emessiń be. Basyńdy kóter, kúıreme. Ózgelerge úlgi bol. Japondardyń qandaı halyq ekenin kórset!

Ahıko. Áke, áke, sen bilmeısiń ǵoı... Olar keshe bir qarıany alyp keldi. Meni nusqap kórsetip, mynaý seniń sybaılasyńmyn dep tur, ekeýiń birigip, Japonıa úkimetine jumys istepsińder dedi. Qarıanyń túri saǵan qatty uqsaıdy eken... «Bul balany tanymaımyn» dedi basyn shaıqap. Sol-aq eken jendetter onyń qasyna jetip baryp, soqqyǵa aldy. Olar qaýsaǵan qartty adam keıpinen aıyrylyp, qutyra urdy. Sol sátte olar jynǵa aınalǵandaı edi. Aqyr aıaǵynda qarıa qorǵanýǵa shamasy kelmeı únsiz qaldy. Tek kári súıegine tıgen taıaqtyń taq-taq etken dybysy ǵana tynyshtyqty buzady. Qarıanyń qyp-qyzyl qany jendetterge de, maǵan da shashyrady. Men tús kórgendeı meń-zeń kúı keshtim. Ábden silesi qatyp sharshaǵan qos jendet shaldyń óli denesin súırep áketti. Al men qanǵa kómilip qala berdim. Áke, men sharshadym. Kórgim kelmeıdi bunyń bárin. Keshirińdershi meni...

Ákesi /daýysyn qatal shyǵaryp/. Japon áskeriniń jaýyngeri, kóter eńseńdi! Borkemik bolma! Qane, bir-eki, bir-eki!

Japon ásker ónerine saı áldebir jattyǵýlar jasaıdy birigip. Azdan keıin jendetter bir áıeldi jáne bir erkekti alyp kiredi. Eki jaqty tergeý bastalady.

1-TERGEÝ, 1-JENDET.

1-jendet /Ahıkony nusqap/. Mine, mynaý aıtyp otyr. Seni tanımyn, menen aqparatty osy alyp ketetin deıdi. Ras pa?

Áıel. Qudaı aqy, men bul balany birinshi ret kórip turmyn.

1-jendet. Bul bala emes, jasy elýde. Osyndaı eleýsiz keıipte júrip aqparat jınaıdy, Keńes odaǵyn kúıretpek.

Áıel /shoshyp/. Ne aıtyp tursyńdar?

1-jendet. Ol seni tanımyn dep tur. A, Ahıko, aıt janyńnyń barynda.

Ahıko /japonsha/. Bilmeımin, bilmeımin.

1-jendet. Áne, bul qatyn meniń kóńildesim dep jatyr.

Áıel. Joq, joq! Bıdaı urlaǵanym ras, bıdaı urlaǵanym ras! Biraq bul balany... bul kisini birinshi ret kórip turmyn. Qudaı aqy! Úıge kelgenimde tórt bala kózderi qaraqattaı bolyp jaýtańdap, qolyma qaraıdy. Endi, mine... Bul balany tanymaımyn, bıdaı urlaǵanym ras, biraq basqa eshnárse aıtýshy bolmańdar maǵan...

1-jendet. Jaz, bettestirgen kezde ekeýi birin-biri tanydy dep jaz. Moıyndady de. Qoldaryn qoıǵyz. Boldy.

Áıel. Bıdaı urlaǵanym ras dep jazamyn.

2-jendet. Joq, qolyńdy qoısań, jetedi.

2-JENDET, 2-TERGEÝ.

2-jendet azaptan ábden tıtyqtaǵan erkekti tergep jatyr.

Ahmet /kúbirlep/: Alash týy astynda, Kún sóngenshe sónbeımiz. Endi eshkimniń alashty, Qorlyǵyna bermeımiz! (S.Toraıǵyrov)

2-jendet. Tyrnaǵynyń kóbesine ıne tyqsaq ta moıyndamaı qoıdy. Aqyn... Alashordashyl aqyn... Bular da taýsylmaıdy...

Ahmet /óleń oqıdy/:

Alash degen el úshin Saryarqanyń jeri úshin, Bostandyq bergen er úshin, Tógilsin bizdiń qanymyz! (S.Toraıǵyrov)

Jendet te, Ahıko da úrpıip qalǵan.

2-jendet. Tak. Alashordanyń uranyn oqydy. Osylaı jazyp qoıamyz. Quıyrshyq!

2-jendet erkekti taıaqpen urady. Ahmet oǵan tek saqyldap kúledi.

1-jendet /selt etip tyńdaı qalyp mazasyzdanyp/. Atyp tastashy. Jalynamyn. Kúlkisin estigim kelmeıdi. Únin óshireıinshi. Jalynamyn.

2-jendet. Tura turshy, a, qystyrylyspaı. Sonymen, aqyn myrza, jany men táni alashordashyl naısap, Japonıa úlgisindegi ulttyq demokratıalyq memleket qurýymyz kerek dep ólermendengen Álıhan Bókeıhanovtyń jýyndysyn ishken qara tóbet ekenińdi moıyndaısyń ǵoı?

Ahmet. Álıhandaı alyptyń qara tóbeti atanyp ólsem ne arman. Molama solaı jazyńdar. Álıhan Bókeıhanovtyń sarbazy dep jazyńdar meni!

2-jendet. Dýrak! Keńes úkimetin moıyndamaı, «zaman talabyna saı ulttyq mádenıet qalyptastyramyz, qazaq qoǵamyn eýropalyq deńgeıge jetkizemiz» dep sandyraqtaǵan Álıhan Bókeıhanovyń qazir qaıda? Ulttyq demokratıalyq memleketiń qane, qaısy? Aqymaq. Japonıanyń soıylyn soǵyp, shpıon bolyp tentirep kettińder báriń. Buǵan ne aıtasyń?

Ahmet.

Qandaı shaıtan kelse de, Aldaýyna kónbeımiz. Jasaıdy alash, ólmeımiz! Jasasyn, alash, jasasyn! (S.Toraıǵyrov)

1-jendet. Osyǵan júıkemizdi qurytpaı-aq qoıaıyqshy. Moıyndady dep jaza salshy.

2-jendet. Tura tur. /Ahıkoǵa/. Myna albastyny tanyp tursyń ǵoı. Bul da seniń aqparat jetkizýshiń.

Ahıko /japonsha/. Chıgaý, chıgaý! (Joq, joq).

2-jendet. Durys. Tanydy, moıyndady. Boldy osymen.

Erkekti julqylap alyp ketedi. Sahnada Ahmettiń oqyǵan óleńderi jańǵyryp qalady.

Sodan keıin úkim oqylady.

Sot úkimi. KSRO İshki ister halyq komısarıaty janyndaǵy Aıryqsha májilis sheshimimen 1930 jyly Sahalın oblysyndaǵy Honto portynda dúnıege kelgen Ahıko Tesýro RSFSR Qylmystyq Kodeksiniń 58-baby boıynsha 10 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrylsyn...

Ahıko. Múmkin emes! Men shpıon emespin! Qalaı sendiremin, qalaı ılandyramyn senderdi? Adamdar, senderge ne bolǵan? Nege aıamaısyńdar? Men bar bolǵany balamyn ǵoı! Adamdar!!!

EKİNSHİ EPIZOD

Birinshi kórinis

Akıko. Qarlag - ajal mekeni. Qanisherler men aqyl-esinen adasqandar úshin jumaq. Olar osynda saltanat qurdy. Al janarlary jalt-jult etken, jandary shyǵar-shyqpas, ilbigen adamdar bolsa, eshnársege qaramastan Qudaı amanaty – Rýhtaryn din aman saqtap qala aldy. Osylaısha kózge kórinbeıtin maıdan júrip jatty. Aq penen Qaranyń, Qarańǵylyq penen Jaryqtyń arasyndaǵy maıdan. Biraq bul bólek áńgime... Ázirshe máıitter taý bolyp úıiledi, olardy ıen dalaǵa aparyp, taıazdaý qazylǵan shuńǵyrlarǵa tastap jatady, denelerin de shala-sharpy jasyrady. Túz taǵylarynyń nesibesi. Bizben birge, bir barakta sondaı bir qanisher turdy. Ol sýretshi bolatyn.

Stepan. Áı, japon bala, beri kel.

Ahıko. Iá?

Stepan. Álgi ánińdi aıtshy. /taǵy bir tutqynǵa/. Al sen, Jylaýyq, beri kel. Mynda otyr. Tyńda ándi. Jyla. Iá. Osylaı. Durys. Shyrqa, japon!

Ahıko án salady.

Ahıko. Ýsagı oıshı ka no ıama
Kobýna sýrıshı ka no kava
Iýme va ıma mo megýrı te
Vasýregatakı fýrýsato
Ika nı ımasý chıchı-haha
Sýsýganashı-á tomogakı
Ame nı kaze nı sýketemo
Omoıdzýrý fýrýsato
Kokorozashı o hatashıte
Isýno hı nı ka kaeran
Iama va aokı fýrýsato
Mızý va kıókı fýrýsato...

Ahıko. Biz aýyr jumystan oralǵannan keıin, ash, jalańash, qur súlderi qalǵan aýrý adamdar onyń qalaýy boıynsha túrli beınelerge enip, ónerge degen qajettiligin qanaǵattandyratynbyz. Keıde birneshe adamdy baýyzdap, denelerin taý etip úıetin, keıde dene múshelerin bólshektep, túrli qalyptar jasaıtyn. Osyndaı týyndalaryn keıde aptalap buzdyrmaıtyn. Ondaı kúnderi kamera ishi ólekse sasyp, qalǵan tutqyndardy jan tózgisiz azapqa túsetin. Biraq ony eshkim toqtata almaıdy. Sebebi túrme basshysynyń ózi onyń ónerine tabynýshylardyń biri. Sonymen birge ol túrme basshylyǵy úshin arnaıy tapsyrmalar oryndaıtyn.

Tań atady, mıdy tesetin temir dabyl shyńyldap shyrt uıqydan oıatady. Osylaı lager tirligi bastalady. Ár jerden tutqyndar qybyrlap bas kótere bastaıdy.

Stepan. Áı, japon, etigim qaıda?

Ahıko júgirip otyryp etigin keýip turǵan jerinen taýyp ákeledi. Taǵy bir jasóspirim bala onyń shulyǵyn orap otyr. Ahıko sony tosyp turyp qalady. Kenet bir jylaǵan daýys estiledi.

Stepan. Denem aýyr tartyp tur. Aýyryp qaldym, bilem.

Stepan. Japon, sen arqany jaqsy ýqalaısyń. Túk áliń joq, bıtshe jybyrlaısyń, biraq seniń qolyń tıgen soń sergip, jaqsy bolyp qalamyn. Sen búgin jumysqa shyqpaısyń. Meniń qasymda bol. Qalǵandaryń ketińder.

Kartashy. Karta oınaǵyń kelse she? Bul japon karta oınaı almaıdy ǵoı.

Stepan. Iá, onda sen de qal.

Ertegishi. Men she?

Stepan. Iá, kartadan jalyqsam, ertek tyńdaımyn sen de qal. Boldy qalǵandaryń ketińder.

Kúzetshi. 109-shy barak. Syrtqa bette.

Stepan /kúzetshige/. Áı, bala, beri kel. Men búgin úsh adamdy alyp qalamyn. Bizge tamaqty kameraǵa ákel.

Kúzetshi. Túsindim. Jaqsy.

Barlyǵy shyǵyp ketedi. Kamerany únsizdik basty.

Kúzetshi. Mine, senderge taǵy bir adam qostyq.

Qolynda túıinshegi bar qazaq qarıa kelip kiredi.

Qarıa. Amansyńdar ma? Meniń tósegim qaısy?

Stepan. Myna shal qaıtedi?

Kúzetshi /qolyn siltep/. Oǵan daýa joq.

Kúzetshi basyn shaıqap shyǵyp ketedi. Kamera únsiz. Barlyǵy Stepanǵa qaraıdy.

Stepan. Bos tósek joq.

Ertegishi. Ǵumyryn ónerge arnaǵan sýretshiniń ár sáti qımyldan turatyn. Ol toqtaǵan emes. Keýdesi salqyn áýenge toly, al júregin jalyn orap jatyr. Essiz saýsaqtary shapshań qımyldap, boıaýdan ertegi quraıdy. Muńǵa oranǵan sulý kúzdiń aqtyq demi, tún qupıasyn shashqan shegirtke shyryly, alystan shaqyrǵan átesh, kún qurǵatyp úlgermegen balań shyq – bári sýretshi menshigi, sýretshi álemi... Birde keýdesin kernegen tátti qaıǵydan qajyǵan ol uıyqtap ketken. Tús kórdi. Aptap dala, qum. Sheksiz belester. Tynyshtyq. Ózin-ózi jutyp, únsiz yńyranǵan óli tynyshtyq. Munda esh nárse joq edi. Aınalasyna esi kete jaltaqtap, tobyǵynan qum keship kele jatqan sýretshi tóbesinen ótken ystyqtan basynyń aınalǵanyn sezdi. Qurǵaq tili aýzyna syımaı syrtqa shyqty. Tyr jalańash álem aspanmen arbasady. Meńireý qum patshalyǵy. Sýretshi oıanǵan joq. Onyń endigi mekeni osy bolatyn...

Qarıa. Beti-aýzymdy qaıda shaıyp alsam eken?

Ahıko. Ata, bunda sý joq qoı. Aıdyń sońynda monshaǵa aparady.

Qarıa. Qap, namazdy qalaı oqımyn?

Stepan. Shal, aýyzyńdy jap. Basym áketip barady. Ahilep, úhilep qanymdy ishtiń.

Shal aýlaqtaý jerge baryp otyrady. Qolyndaǵy túıinshekti jaıyp, jaınamazǵa aınaldyryp, namaz oqı bastaıdy.

Stepan. Net, ıa tak ne mogý. Kúzetshilerdi shaqyrshy.

Kúzetshi. Nege shaqyrdyńyz?

Stepan. Myna shal qudaıyna jalbarynyp jatyr. Sen bilesiń ǵoı, ondaı nárselerdi meniń sýqanym súımeıdi. Alyp ket basqa jerge.

Kúzetshi. Endi ol bylaı ǵoı... Ony ádeıi osy kameraǵa salyp otyrmyz ǵoı.

Stepan. Da?

Kúzetshi. Ádeıi sizge, ózińiz bir jónin tabady degen úmitpen. Sizdi, sizdiń ádisterińizdi biz joǵary baǵalaımyz ǵoı, ony ózińiz bilesiz.

Stepan. Dál búgin jaǵdaıym bolmaı otyr edi. Basymnyń saqınasy qysyp barady.

Kúzetshi. Araq ishesiz be?

Stepan. Ákel.

Kúzetshi /sondaı tylsym maǵyna berip, saýsaǵyn tóbege shoshaıtyp/. Mine, ol nege jylady.

Kúzetshi shyǵyp ketedi.

Stepan. Áı, shal sen óziń mańyzdy shıshka boldyń ǵoı. Ekiniń birin maǵan ákele bermeıdi.

Qarıa oǵan qaramaıdy, namazyn oqyp jatyr.

Stepan. Jaraıdy, jalbarynyp al qudaıyńa. Búgin túnnen qalmaı barasyń oǵan. Saspa. V lýchshem vıde dostavım. Jaraıdy, japon, arqamdy ýqala. Beri kel.

Etbetinen jatady. Ahıko arqasyn ýqalaýǵa kirisedi. Shal namazyn oqyp bolyp ornynan turady. Kamerany aralap qaraı bastaıdy. Etbetinen jatqan Stepanǵa, onyń arqasyn ýaqalap otyrǵan japon balaǵa qaraıdy. Karta oınap otyrǵandarǵa qaraıdy.

Ertegishi. Shal, qalaı qyzyq pa?

Kartashy. Kel, otyr, úshinshi bolasyń.

Qarıa /myrs etip/. Joq.

Stepan kenet qarqyldap kúlip jiberedi. Barlyǵy ań-tań oǵan qarap qalǵan.

Stepan. Shal, qane otyrshy, qolyńa karta al.

Kartashy /estiler estilmes kúbirlep/. Taǵy bastady, qudaı-aı.

Ertegishi ony tek degendeı túrtedi.

Stepan. Mynda otyr deımin, shal.

Qarıa. Aınalaıyn, qolyma qarta ustaǵan jan emespin. Qystama.

Stepan. Mynaǵan túsindirińdershi.

Ahıko. Ata, oınamaısyz, jaı otyrasyz.

Qarıa. Qaraǵym, jaı da otyrmaımyn. Býynsyz jerge pyshaq urma.

Stepan. Net, ıa tak ne mogý.

Qanjaryn shyǵaryp shalǵa betteıdi.

Stepan. Otyr deımin janyńnyń barynda.

Qarıa. Qaraǵym, qanjaryńdy qoqańdatpa. Sen sıaqty áýmeserdiń talaıyn kórgenmin. Qoryqpaımyn.

Stepan. Net, ıa tak ne mogý. Men qazir qannyń ıisine shydaı almaımyn, júregim aınyp barady. Sony paıdalanyp tursyń sen shal.

Qarıa. Qaraǵym, bar, ana jaqqa baryp oına, meni qaıtesiń.

Stepan. Aqylynan aljasqan shaldy nemenege ákeledi maǵan. Ózderi-aq óltire salmaı ma, óńsheń aramtamaq, jatypisher. Qandaı sátti buzyp tursyń sen shal... Myna ekeýiniń qasynda osy qalpyńmen qolyńa karta ustap sen de otyrsań, al japon bala, sen qolyńa shelek ustap, myna jerde sostıyp tursań, qandaı kartına bolar edi... Barak, karta oınap otyrǵan dindar shal, eki tutqyn, úrpıgen jasóspirim. Ahıko, sen perishte bolar ediń, azǵan, azǵyndaǵan, qoqys álemge óz kózine ózi senbeı eseńgirep qarap qalǵan perishte... Al sen shal qoltyǵyńa qurandy qysyp alasyń bylaı...

Qarıa. Astapyralla... /duǵasyn kúbirlep ketedi/.

Stepan. Barlyǵyn buzdyń. Endi men seni buzamyn. Etińdi buzamyn.

Qarıa. Oı, toba-aı...

Stepan baryp óziniń tósegine jatyp qalady. Kamera ishin únsizdik basqan. Azdan keıin Stepan qaıta basyn kóteredi.

Stepan. Meniń qandaı adamdardyń qanyn ishkenimdi bilesiń be? Basym, basym, basym-aı. Kúzetshini shaqyrshy.

Kúzetshi kelip kiredi.

Stepan. Araǵyń qaıda?

Kúzetshi. Mine.

Stepan. Jaqsy. Dárigerdi beri jibershi. Tula boıym muzdap, qalshyldap baramyn. Sýyqtap qaldym bilem.

Kúzetshi. Dáriger syrtta, kelgen soń ózim aparamyn sizdi.

Stepan. Basymnyń saqınasy ustady. Búkil denem muzdap, qaltyrap baramyn.

Kúzetshi. Iá, sál shydańyz. Araq ishe turyńyz.

Araǵyn beredi. Kartashy men Ertegishi Stepandy aıalap jatqyzady.

Stepan. Davaı.

Stepan /dárigerge/. Qasyma kúzetshi qoısyn.

Dáriger. Jaqsy.

Stepan. Ertegishi, ertegi aıtshy.

Ertegishi qasyna otyryp, ony basynan sıpap, aıalap ertegi aıtýǵa kirisedi.

Dáriger. Boldy, uıyqtady. Kúzetshini shaqyryńyz.

Kúzetshi kelip kiredi.

Dáriger. Oıanǵansha qasynda bolyńyz.

Kúzetshi. Jaqsy.

Árkim óz buryshyna baryp, óz isterimen aınalysady. Qarıa jerge otyryp, alysqa qadalyp oılanady.

Qarıa.

Toǵaı, toǵaı, toǵaı sý,
Toǵaı qondym, ókinben.
Tolǵamaly ala balta qolǵa alyp,
Top bastadym, ókinben.
Búgin, sońy ókinben
Ókinbesteı bolǵanmyn.
Er Mamaıdyń aldynda,
Shahıt keshtim, ókinben (Dospambet jyraý).

Ahıko. Ata, qatty sóılemeńiz. Ana kisi oıanyp ketse, jaman bolady.

Qarıa. Jaqsy, balam. Sóılemeı otyramyn. E, alda baıqus bala-aı, kózi shúńireıip, qazaqtan aýmaıdy. Qalaqtaı ǵana. Nypsyń kim?

Ahıko. Ahıko. Japonmyn.

Qarıa. Japon degen qaı jaqta?

Ahıko. Qaı jaqta qalǵanyn ózim de bilmeımin...

Qarıa. Eshteńe etpeıdi.

Ahıko. Iá...

Qarıa. Eshteńe etpeıdi...

Ertegishi. Tynysh, ótinemin aqyryn sóıleńizdershi...

Qarıa. Iá...

Ahıko. Qarnym ashty, ata...

Qarıa. Má, mynany talǵajý et.

Ahıko. Bul ne? Mynaýyńyz tas qoı.

Qarıa. Qurt. Qazaqtardyń tamaǵy... Aýzyńa salyp júrseń, ál beredi...

Ahıko. O, dámdi, rahmet sizge.

Bir ýaqytta dabyl qaǵylyp, jumysshylardyń qaıtqanynan habar beredi. Kameraǵa qaptap tutqyndar kire bastaıdy. Barlyǵy azyp-tozǵan, júdeý.

Seıfolla. Iapyrym-aı, qazaqpysyz? Assalamaǵaleıkúm, aqsaqal.

Qarıa. Ýaleıkúmassalam, balam. Qaı jaqtyń ulanysyń?

Seıfolla. Ulan degende... Myna Sádýaqas ekeýmizdiń jasymyz alpysty alqymdap qaldy. Ulandyqtyń aýylynan alystap, qyr astyq pa deımin.

Sádýaqas. Sizdi de tutqyndaǵan eken ǵoı. Qudaıdan qoryqpaıdy bular. Jasyńyz qanshada?

Qarıa. Toqsannyń úsheýine keldim, balam. Senderdi ne úshin japty?

Sádýaqas. Aldymen halyq jaýy dep uldy aldy. Artynan «balasy úshin ákesi jaýap beredi» dep myna Seıfolla ekeýmizdi qamady.

Qarıa. Seıfolla, Seıfolla. Atyń da, júziń de tanys, shyraǵym.

Jigit aǵasy jalt etip betin buryp ketedi.

Qarıa. Qaı balasyń?

Seıfolla. Aqsaqal, siz meni tanymańyz. Tanymaǵanyńyz durys.

Qarıa. Bul ne degeniń?

Seıfolla. Kesirim tıedi, ata. Tanymańyz, tanymańyz meni.

Bólmeniń basqa buryshyna ketip qalady.

Sádýaqas. Áı, Ahmet, beri kel, mynda aqsaqal kisi otyr. Qazaq eken.

Ahmet kelip amandasady. Kórisip, jylaıdy.

Qarıa. Bosama, balam. Jylama.

Ahmet. Jylamaıtyn shama qalmady ǵoı, ata.

Sádýaqas. Bul balańyz – aqyn. Naǵyz aqyn. Mine, úıinen habar kelip otyr. Onyń da ákesi tutqyndalypty.

Ahmet. Halyq jaýynyń ákesi depti... Qaıran sheshem ańyrap jalǵyz qaldy. Osyndaı jaǵdaı, ata... Qarap júrmeı, ákeme kesirimniń tıgeni-aı.

Sádýaqas. Olaı deme, balam. Biz de otyrmyz, eshqandaı ókinish joq. Sender kórgendi biz de kórsek, ne arman. Úıde sary ýaıymǵa salynyp qusa bolyp jatqansha, osylaı at ústinde, er ólimmen alsyn qudaı.

Qarıa. Durys aıtasyń, balam.

Ahmet. Ákem ómirinde jan adamǵa qıanat jasamaǵan momyn adam edi... Bes ýaqyt namazyn qaza qylmaıtyn... Bul zulmatqa ne úshin ushyrady? Bul qaı synaǵy Allanyń?

Sádýaqas. Kúıreme, balam, kóppen kórgen uly toı. Rýhy jasymaǵandy eshkim jasyta almaıdy. Balaqaı Ahıko da júr ǵoı bul jerde. Jylaǵanyn, jasyǵanyn kórip pe ediń? Ahıko, balam, myna aǵańa aqyl aıtshy, áıtpese aqynjandy názik jigit, kóńili bosap jatyr.

Ahıko. Men de ákemdi saǵyndym.

Ahmet. Eh, baýyrym-aı!

Ahıko. Men ákemmen oısha sóılesemin, siz de solaı isteńiz.

Ahmet. Jaraıdy...

Sádýaqas. Nyspyńyz kim bolady, ata?

Qarıa. Aqaıdyń Qaseni degendi estýiń bar ma? Men sol Aqaıdyń Qasenimin.

Seıfolla. /qaıta kelip/. Iapyrym-aı. Aldyna 17 myń jylqy bitken, qazaq-orys mektebin ashyp, bolys bolǵan Aqaıdyń Qaseni me?

Sádýaqas. Ol kisini otyzynshy jyldary-aq qyzyldar atyp tastady degeni qaıda?

Qarıa /kúlip/. Atsa, osylaı otyramyn ba.

Ahmet. Jel sóz bolǵany ǵoı, ıapyrym-aı.

Seıfolla. Atataı, bar ekensiz ǵoı, qaıtadan jaqsylap kóriseıikshi.

Barlyǵy qaıta qaýyshyp, kórisedi.

Qarıa. Eee, balalarym-aı. Shúpildegen balapandarym-aı. Myna týra biz otyrǵan jerde 4 myń kıiz úı turdy, jalpaq jurt jatty. Seksen myń adam meken etken shalǵyny shuraıly, berekeli el edi. Halyqty qynadaı qyryp, tiri qalǵanyn atamekeninen túre qýǵanda kórde jatsam da turyp keletin edim. Ulardaı shýlaǵan elimdi kórgende buǵyp qala almadym, qaraqtarym.

Seıfolla. Sonda qalaı, qarsy shyqtyńyz ba?

Qarıa. Túrme basshysyna kelip, myna jerdi bosatyńdar, ketińder, áıtpese senderdi arýaq atady, qarǵys atady dedim. Sodan tutqynǵa aldy... Mine, endi dám-tuz aıdap ózderińmen kezdesip otyrmyn.

Sádýaqas. Kórmegenim joq deseńizshi...

Qarıa. Balam, men seni tanydym. Sen Seıfollasyń ǵoı. Aqyn Sákenniń ákesi, kádimgi ańshy, dombyrashy Seıfollasyń.

Seıfolla. Iá, Seıfollamyn. Al myna balańyz Sákenniń jan dosy, murattasy Janaıdar degen sańlaqtyń ákesi... Tek, abyz ata, sizdi qosyp ala keter me ekenbiz. Myna jer toly jansyz. Sóılesti dep jetkizse, sizge obal bolady.

Qarıa. Endi bundaı sózdi aıtýshy bolma maǵan. O nesi...

Seıfolla. Narkeskendeı jarqyldaǵan, sańlaǵym, Sákenimdi japqandary az bul azǵyndarǵa... endi eldiń aqsaqaldaryna aýyz salypty. Qazaqty qaıter eken, ata. Jer betinen taıly tuıaǵyn qaldyrmaı joq qylar ma eken, ne boldyq ata.

Sádýaqas. Óz eline, óz jerine, óz eliniń ardaǵyna dushpan áldekimder áldeqaıdan kenet paıda boldy, olar qaıdan shyqty? Olardy da ma myna qasıetti sary dala týdy ma? Biz týǵan jer olardyń da otany ma? Men senbeımin.

Seıfolla. Sáken men Janaıdardy ústinen aryz jazyp, ustatyp jibergen qasynda júrgen óz joldastary. Qyzǵanyshtyń qyzyl túlkisi ishterin tyrnap, tynym bermepti, aqyry zamandary týyp, juldyzdary janypty... Erteńgi kún ne bolar eken? Solardan týǵan, solardyń tárbıesin kórgen, solardyń ýaǵyzyn estip ósken erteńgi kún balasy qalaı bolar eken?

Qarıa. Uldar qazir qaıda, aman ba?

Seıfolla. Keshe túsken eldiń bir jigiti Sákenimniń bir aýyz óleńin ala kelipti. Tiri sıaqty, biraq áli abaqtyda tárizdi. «Zalymdardyń jasaǵan aranyna ýlandyq» depti...

Qarańǵy, sýyq zyndandy Jataq qyldy tánimiz. Qylyshtyń júzi, myltyqtyń Aýzynda boldy janymyz. Ómirinde jaýyzdyń Ketip adam sánimiz, Arystandaı jaraly Órtendi qaınap qanymyz. Bir shuńqyr sý, túıir nan Úırenshikti as boldy. Kúl, kómir, qıqym, toń tósek, Jastyǵymyz tas boldy. Tas kómirdiń topyraǵy Deneni basyp qaralap, Tas kómirdiń tútini! Ókpeni qaýyp aralap, Qyrly temir shynjyrlar Qol-aıaqty jaralap, Jaýyzdardyń duzaǵyn Kórdik qorlyq, azabyn! (S.Seıfýllın)

Sádýaqas. Balalar osy, el mynaý...

Qarıa. Bosama. Bosamańdar. Peshenemizge solaı jazylǵan soń amal qaısy, bul halyq týmaı jatyp talaı zobalań kórip, talaı nárseden toryǵyp ta, taryǵyp ta ósken. Biraq birjola úmitsizdikke berilmeı, ishteı medet izdep kelgen urpaqtyń ókilimiz. Aqyldary jetkenge amaldary jetpeı, amaldary jetkenge aqyldary jetpeı aınala toly azýly dushpandarmen alysyp, shyǵarǵa jany, tamarǵa qany sarqyla jazdaǵan halqymnyń zaryqqanyn kórip demer, taryqqanyn kórip Jaratqan Iem jeber. Qudaı ynsap berse, yjdahat berse berse, basqalar jetken muratqa biz de jetermiz. Jasymańdar. Namystyń sózin sóıleńder. Al, endi uıyqtańdar. (Á.Kekilbaevtyń sóılegen sózinen beıimdelip alyndy).

Tún. Ahıko men Ahmet ońasha otyr. Barlyǵy uıyqtap jatyr.

Ahmet. Jaryqtyq, kún shyǵyp keledi eken ǵoı. Anaý qyrdyń astynda bizdiń aýyl bar. Kún! Qyp-qyzyl shapaǵyn shashqan kúndi qarashy. Qandaı keremet?! Ertede Ǵun degen myqty el bolǵan. Qazaqtar sol ǵundardyń urpaǵy. Ǵun – qazaqtyń arǵy atasy. Ǵun degeni - Kún degeni ǵoı. Kún... erkindik sımvoly.

Ahıko. Japonıada da Kún týra osylaı shyǵady... Tań dál osylaı raýandap atady...

Ahmet. Myna zyndannan áli-aq shyǵamyz, Ahıko. Áli-aq temir tordyń arǵy betinde talaı márte óleń oqımyz, kók maısaǵa aýnap, saıran salamyz. Qara da tur, Ahıko, aıtqanym aıdaı keledi... Men seni ózimniń aýylyma aparamyn, anammen tanystyramyn...

Ahıko. Sodan keıin Japonıaǵa baramyz. Men seni ózimniń áke-sheshemmen, baýyrlarymmen tanystyramyn.

Ahmet. Júregimniń alyp-ushyp dúrsildegeni nesi...Ahıko, maǵan bir ýáde beresiń be?

Ahıko. Bereıin. Qandaı ýáde?

Ahmet. Eger... eger... myna qapastan sen aman shyǵyp, al men... shyǵa almasam anamdy taýyp, meniń habarymdy jetkizemin dep ýáde bershi!

Ahıko. Ekeýmiz birge shyǵamyz dedik qoı.

Ahmet. Men qorqamyn.

Ahıko.Neden qorqasyń?

Ahmet. Aqyn bolyp shyǵyp em tekti ortadan,

Ókinishten ózekke kek toltyram.

Qanmen jazǵan jyrymdy keler urpaq,

Oqı almaı ma, - dep qorqam!!!

Ahıko. Olaı deme, Ahmet!

Ahmet. Saqtyqta qorlyq joq. Mine, mynaý meniń jyr dápterim. Osyny tapsyrshy Anama. Ultyma aıtar amanatym bar. Amanatymdy jetkizshi Anama! Ýáde bershi...

Ahıko. Jaraıdy...Jetkizemin! Mindetti túrde tapsyramyn.

Ahmet. Biraq umytyp ketpe, baýyrym.

Ahıko. Umytpaımyn.

Ahmet. Kelistik.

Kenet esik ashylyp, aıaǵyn mysyqsha basyp Stepan kiredi. Ahmet pen Ahıko onyń qolynan qanjar kóredi. Stepan qarıaǵa qaraı bara jatyr. Ahmet da joǵarydan túsip onyń artynan júgiredi. Arpalys bolady. Aqyr aıaǵynda Ahmet sylq qulap, qozǵalmaı qalady.

Ahıko. Ata, ata!

Búkil kamera oıanady, sham janady. Olar Stepanǵa tap beredi. Atqan dybys estiledi. Qarıa namazyn oqýdy jalǵastyra beredi.

ÚSHİNSHİ EPIZOD

Birinshi kórinis

Qarlag torynyń bergi jaǵy. Tutqynnan bosap, ál-dármeni bitken adamdar ár jerde shashylyp jatyr, bireý otyr, bireý bostandyqta ekenine sener senbesin bilmeı meńireıip tur. Kenet eki jendet paıda bolyp olardy ata bastaıdy. Sosyn máıitterdi súırep, alyp ketedi.

Ahıko. 1954 jyly men raqymshylyqqa iligip, lager qapasynan bosap shyqtym. Abyz-qarıa, Stepan ólgennen keıin ǵaıyp boldy. Alashyn jyrǵa qosqan aqyn Ahmet óldi... Seıfolla aǵa men Sádýaqas aǵa atyldy...Qalǵandary da solardyń jolyn qushty...

Qarlagtan shyqqanda jasym 25-te, al salmaǵym 24 keli boldy. Tirimin dep te, ólimin dep te aıta almaıtyn bir óliara álemde edim. Arǵy dúnıe men bergi dúnıe tutasyp, shekara syzyǵynan ajyraıtyn bir kúı bar. Qaltamda – «Ahıko Tesýro - Qaraǵandy eńbekpen túzeý lagerinde 58-bap boıynsha «halyq jaýy» degen aıyppen 10 jyl otyryp shyqty» degen qaǵaz ǵana bar. Qaı halyqqa jaý boldym, qalaı jaý boldym - beımálim kúıinde qaldy. Ustalǵanda ózim moıyndaǵan «japon tyńshysy» degen jala she? On jylǵa sozylǵan qapastyń qaı tusynda sýsyp túsip, qalaı «halyq jaýy» degen múlde basqa bapqa ózgerip shyqty? Bilmeımin. Bul mańyzdy da emes. Qarlagtyń temir torynyń bergi jaǵyndaǵy jaınaǵan álemge, kókpeńbek aspan men móldir tunyq aýaǵa mas bolyp, betim aýǵan jaqqa júre berdim... Qasıetti Saryarqanyń jýsany ón boıymdy qýalap, býynyma tústi...

Ahıko jerge qulap, sulap jatyr. Aınalasyna kenet japonsha kıingen áıelder paıda bolady. Ony qorshap, demeý bolǵylary kelgendeı jantalasyp júr. Japonsha besik jyry.

Katá. Apa...Apa! Munda kelshi, tezirek! Myna jigit tiri sekildi...

Aqtamaq. Balam, kózińdi ash, balam, kózińdi ash...

Katá. Apataı, qozǵalmaıdy... Ólip qalǵan sıaqty.

Aqtamaq. Joq, dem alatyn sıaqty. Qane shalap alyp ber... Áı, balam, má, shalaptan urtta. Urtta. Qomaǵaılanyp ishpe, ishpe deımin, boldy.

Ahıko. Anashym...anashym... jettiń be... keldiń be... kómektesshi, qutqarshy... (Ahıko sandyraqtap japonsha sóılep jatyr). Okaasan, okaasan... Anashym... Anashym...

Aqtamaq. Ia! Ia!Anańmyn. Anańmyn. Jata ǵoı...

Ahıko. Anashym...

Katá. Apataı, apataıym meniń! Esin jınady. Meni de dál osylaı aýzyma aq dám tamyzyp, aman saqtap qalyp ediń ǵoı, aınalaıyn apataıym!

Aqtamaq. Balam, basyńdy kótershi! Kózińdi ashshy!

Katá. Apa, qý súıegi qalypty, ólip qalatyn sıaqty ǵoı. Qorqam, apa.

Aqtamaq. Nemenege qorqasyń. Jaman yrym shaqyrma! Ázir jany bar.

Katá. (ornynan kóterilip, kenet eki jendetti kórip turyp qalady.) Apa! Bular qaıdan shyqty? Bizge qaraı kele jatyr.

Aqtamaq. Qoryqpa, qyzym!

Eki jendet keledi. Ahıkonyń alaqanyndaǵy qaǵazdy alyp oqıdy.

1-jendet. Ahıko Tesýro - Qaraǵandy eńbekpen túzeý lagerinde 58-bap boıynsha «halyq jaýy» degen aıyppen 10 jyl otyryp shyqty.

2-jendet. Mmm...Ahıko Tesýro! Japon boldy ǵoı... Tiri me eken?

Katá. Jańa ǵana, jan tásilim etti...

2-jendet. Japon, shpıon, halyq jaýy!

1-jendet. Sonda da «kontrolnyımen» ata salý kerek.

Myltyǵyn kezenip, atýǵa oqtalady.

Aqtamaq. Toqta!!! Men seni tanydym! Ahmetteı azamat ulymdy astyrtyn ustap áketken – Sensiń! Tún jamylyp, jymysqy kelip, kıinýge shamasyn keltirmediń! Qaıda meniń, oǵlanym?

1-jendet. Oǵlanym deı me? Kimdi izdep jatyr?

Aqtamaq. Ahmet. Ahmet degen ulym. Aqyn. Qatarynyń aldy edi. Elin súıgen, jerin súıgen azamat edi... Erteń-aq bul qylmystaryńnyń beti ashylyp, halyqqa belgili bolady. Sonda jaýap beresińder!

2-jendet. Qalaı belgili bolady?

1-jendet. A, Ahmet pe? Ol túrmede ólgen baǵyda. Sony aıtyp tur ma?

Aqtamaq teńselip, ornynan turyp júrip ketedi.

Aqtamaq. Ólgen, ólgen... Qalaı ólgen. Bozdaǵym-aı........ Ólgen eken ǵoı....

Ornyna qaıtyp keledi.

Aqtamaq. Men - aq jaýlyǵy, adaldyqtyń aq týyndaı jelbiregen Anamyn! Botasyn izdep, bozdaýmen ǵumyry ótken Arýanamyn. Shalymnyń janyn alyp edińder, nemene senderden qorqady dep tursyńdar ma? Nemene meniń janymdy balamnyń janynan artyq dep tursyńdar ma? Jastyǵymdy ala jatamyn...

Eki jendet surlanyp ketken.

Shyndyqtyń betine qaraýǵa qorqamasyńdar! Aqıqattyń janaryna tike qara almaı, jasqanasyńdar, á? Ia, Shyndyq – ádiletsizdikti qashan da kózge shuqıdy. Aqıqat kesh kelse de, aldaryń da tur? Ne deısińder?

1-jendet. Kesh kelgen shyndyqtan ne qaıyr? Keshikken ádildikte, ne dármen bar?

2-jendet. Adasqan aqıqatta ne mán bar!

Aqtamaq. Zamandaryń týyp, qoldaryńa qarý ustadyńdar! Qorǵansyzǵa kúsh kórsettińder! Qara týlaryń asqaqtady. Astyńdar, tastyńdar. Dúnıe kezek... Bul zaman da óter. Áli-aq týar ádilettiń aq tańy. Bolashaq ar soty jandaryńdy kúıdirip, keleshektiń qahary soǵar áli senderdi...

2-jendet. Toqtat! Jeter endi.

1-jendet. Qara tý emes, asqaqtaǵan qyzyl tý bizdiki. Otan úshin ot keshtik, keń baıtaq sovettik elimizdi ishki jáne syrtqy jaýlardan qorǵadyq. Qorǵaı beremiz de! Sen bizge kedergi bola almaısyń!

Aqtamaq. Qýǵyn-súrginge ushyrap, «Karlagta» azap shekken, «Halyq jaýy» dep jalǵan jalamen atylyp ketken... Mynaý aqıyq arystardyń jazyǵy ne? Nege attyńdar? Ultymnyń altyn dińgekterin, alyp báıterekterin nege, ne úshin qulattyńdar?

1-jendet. Sovet ókimeti tym qaıyrymdy, tym keńpeıil.

Katá. Qaıyrymdy?... Edil boıyn meken etken nemisterge jasaǵandaryń qaıyrymdylyq pa? Bir túnde jer aýdardyńdar. Meniń ákem men anam qaıda? Olardyń aq jýyp, arýlap kómilmegen deneleri qaı tóbede qaldy?

2-jendet. Olar... Olar... Sovet ókimetine óte qaýipti adamdar boldy.

1-jendet. Biz Otan aldyndaǵy boryshymyzdy ótep júrmiz!

Aqtamaq. Erdi elinen, eldi erinen aıyrǵan qandaı borysh – ol? Meniń Ahmetim, shalym, mynaý jany shyǵar-shyqpas bala – jaý emes. Olar qaıdan jaý bolady? Jaýlyq jasaý – olardyń sanasyna kirip shyqty ma eken? Jaı ǵana óz ómirlerin súrip, sanalarynda eldikti saqtap kele jatqan adamdar edi... Momyn el, tynysh jurt... Jaý myna sendersińder!

2-jendet. Býrjýazıalyq qoǵam qurýdy kóksep, Japonıa sıaqty ulttyq memleket quramyz dep, el ishine iritki salǵandardyń ishinde seniń ulyń men shalyń da boldy. Sen saýatsyz kempirsiń, neni bilemin, neni túsinemin dep tursyń? Ulyńnyń tergeýde aıtqan sózderin estiseń, betine óziń-aq túkirer ediń.

1-jendet. Bunymen nesine sóz talastyryp tursyń? Boldy, ataıyq ta, keteıik.

Aqtamaq. Qashanǵy osylaı saltanat quramyn deısińder... Qashanǵy osylaı jasaǵan qıanatyń, zymıan tirligiń boıyńa sińip, myltyǵymdy shoshańdatyp júremin deısiń. Keler urpaqtyń aldynda esep berer sát týar... Adamnyń qanyn sýdaı shashyp, bolashaqqa jol ashtym deısiń be? Quny jurttyń qany, analardyń kóz jasy, mynandaı jetimderdiń tas-talqan taǵdyry bolǵan ne ádildik ol sonda?

1-jendet. Men seni qazir atpaımyn. Myna fashıs qyzyńdy da jiberemin.

2-jendet. Biraq kóresiń, men taǵy aınalyp kelemin. Men osynda júremin. Seniń qasyńda, mańyńda. Men seni kózimnen tasa qylmaımyn.

1-jendet. Biz tiri júrmesek te, bizdiń kóleńkemiz qalady jer betinde.

Katá. Apataı, apataı! Boldy, qoıyńyzshy. Qoıyńyzshy, qorqyp baramyn.

Aqtamaq /Katány qushaqtap, terbetip/. Bular atpaıdy, bular sondaı qorqaý ǵoı, balam.

Katá. Esh nárse demeı-aq qoıyńyzshy, detdomǵa qaıtyp oralǵym kelmeıdi.

Aqtamaq. Oralmaısyń, oralmaısyń, boldy, qoıdym, aınam, qoıdym. Qoıdym.

Ekinshi kórinis

Aqtamaq pen Katá Ahıkony ornynan turǵyzyp, otyrǵyzady..

Aqtamaq. Albert, Albert! Bronıslav! Qaıdasyńdar? Kómektesińder.

Eki jigit júgirip shyǵady. Ahıkony kórip jantalasyp, eki jaǵynan súıemeldeıdi.

Aqtamaq. Albertjan, týra sen jatqan jerde jatyr eken, bul da túrmeden shyǵypty. Óńi qazaqqa uqsaıdy, biraq qazaq emes, tili basqa.

Bronıslav. Ne deıdi? Qytaısha sóıleıtin sıaqty.

Albert. Joq, japon.

Katá. Iá, japon, japon, jańaǵy jendetter te solaı dedi ǵoı. Shalap ish... urtta!

Bronıslav. Jany shyǵar-shyqpas...

Aqtamaq. Endi bir nárse etip adam qylaıyq, balalar, óltirip almaıyq...

Ahıko esin jınaıdy.

Aqtamaq.

Katá. Apa, mynany qarashy... Beshpentiniń ishinen shyqty... Qalyń dápter.

Aqtamaq. Mynaý meniń Ahmetimniń jazýy ǵoı. Mynaý meniń Ahmetimniń amanaty ǵoı...

Qaraǵym, duǵagóıim, qamqor anam! Arnap hat jazaıyn dep, aldym qalam. Seni onda, meni munda aman saqtap, Kórýge jazǵaı edi Haq taǵalam! (Ahmet Baıtursynov «Anama hat» óleńi)

Katá. Apa, apataı, jylamashy...

Bronıslav. Barlyǵy jaqsy bolady, apa, ýaıymdamańyz, demalyńyzshy, ózimiz qaraımyz.

Alystan aǵaryp Ahmettiń elesi kóringendeı bolady.

Ahmet. Otyrmyn abaqtynyń bólmesinde, Buıryqsyz kóz jetedi ólmesime. Esiktiń qulpy myqty, kúzetshi kep, Ajaldan basqa eshkim kelmesine. Qorshaýly aınalasy, bıik qorǵan, Berik qyp salǵan temir terezesine. Qalaısha muny kórip kóńil senbes Attanyp jaý kelse de bermesine. Kalamda Laýhýl-Mahfýz umytqan ba, Jazbapty bul oryndy kórmesime. Qańbaqpen salmaǵyń teń bul bir zaman, Ylaj joq jel aıdasa ermesine. Taıpalǵan talaı jorǵa, talaı tulpar Taǵdyrdyń kez bolyp tur kermesine. Solardan janym, tánim ardaqty emes, Orynsyz kúızeleıin men nesine! (Ahmet Baıtursynov «Anama hat» óleńi)

Barlyǵy súıemeldep alyp ketedi.

Aqtamaq. Adamdy zaman bıleıdi, borkemik etip ıleıdi, adam oǵan kúıreıdi, basyn biraq ımeıdi...Adamdy jeńý qaıda... Ulymnyń qaharman ólimin estirtip, habaryn alyp kelgen Ahıkom sol Ahmetimniń ornyn basty. İshimnen shyqqan ulymdaı... Janymnyń túbinde ón boıymdy qyzdyryp turǵan tobyqtaı ǵana ystyq qorǵasyn sol tárizdi. Ábden baýyr basyp aldym. Sondaı elgezek, sondaı sypaıy. Onyń ústine... Onyń ústine Katá, janyma jalaý bolyp, qaraıyp qasyma ergen Katám sol Ahıkony jaqsy kóretin tárizdi... Ekeýiniń bir-birine degen ystyq yqylasyn, iltıpatyn júregimmen sezemin. Úkideı qasıetti ińkárlikterin úrkitip almaıyn, kesirim tıip ketpesin dep alystan ǵana baqylaımyn. Balalarymnyń baqytyn baıandy ete gór dep jalbarynamyn... Basqa balam bir tóbe, Ahıokom bir tóbe... Oıbaı, kesirlenbeıin, asylyq aıtpaıyn. Alla taǵalam barlyǵyna ǵumyr ber. Keshire gór, keshire gór, Allam...

Qudaıǵa jalbarynyp, betin sıpap bata jasaıdy. Ahıko men Katá alyp báıterekti aınalyp qol ustasyp kele jatyr.

Katá. Biz baqytty bola alamyz ba?

Ahıko. Biz baqytty bolamyz... Qarlagtyń ar jaǵynda máńgi qalǵan tutqyndar úshin; seniń baýyrlaryń úshin, bul kúnge jetpeı armanda ketken ata-anań úshin... Bizdiń boıymyzda olardyń amanaty bar... Sezesiń be?

Katá. Qorqamyn...

Ahıko. Qoryqpa, men senimen birgemin.

Katá. Máńgige me?

Ahıko. Máńgige...

Katá. Óz úıimiz bolady...

Ahıko. Óz úıimiz bolady, balalarymyz bolady... Bári bolady...

Katá. Beıbit ǵumyr...

Ahıko. Iá...Beıbit ǵumyr...

Poshtashy. Ahıko!!! Ahıko!!!

Ahıko. Ne boldy?

Poshtashy. Saǵan bir odaǵaı hat keldi.

Ahıko. Odaǵaı degen ne?

Poshtashy. Konvertiniń ózi birtúrli, qarashy.

Ahıko. Mynaý japonsha jazý ǵoı.

Poshtashy. Onda súıinshimdi ber.

Ahıko. Berem súıinshińdi.

Poshtashy. Onda aldymen bıle.

Ahıko. Eı, ketshi, ákel hatty.

Poshtashy. Bermeımin.

Katá. Mynaý jyndy ǵoı. Berseńshi.

Poshtashy. Aldymen súıinshimdi berińder.

Ahıko /qaltasynan aqsha shyǵaryp/. Má, mynaý jete me?

Poshtashy. Oıbaı, tym kóp qoı.

Ahıko. Áı, hatty tasta da, joǵaltshy kózińdi. Japonıadan. Japonsha jazýdy da kóretin kún bar eken ǵoı. /Iiskeıdi/. Teńizdiń, tuzdyń, balyqtyń ıisi shyǵady. Kim, ne jazdy? Meni izdep jatyr ma sonda! /hatty ashady/. Ákem... ákemniń jazýy...

Qadirli ulym, Ahıko. Sonaý almaǵaıyp kezeńde ózińnen kóz jazyp qalǵan edik. Anań ne óli degen, ne tiri degen habaryńdy bilmeı, qusadan óldi. Seni izdemegen jerimiz joq. Jýyrda Qarlagta, Qazaqstan jerinde ózińmen bir kamerada otyrǵan jerlesimiz kelip, deregińdi aıtty. Basyńa qansha qıynshylyq tússe de, ómirińdi saqtap qalǵanyńa rızamyn, qulynym. Endi seni Japonıada kútemin. Baýyrlaryń da, kári ákeń men de ózińdi degibersizdene kútip otyrmyz.

Ahıko. Anam, anashym... Jatqan jeriń jaryq bolsyn... Áke, áketaıym, tiri ekensiń ǵoı, bar ekensiń ǵoı...elge oralý...elge oralý...

Katá. Ahıko, bul qalaı bolǵany? Men she? Jańa ǵana aıttyń ǵoı...

Ahıko ańyryp turyp qalady.

Katá. Apam she? Aqtamaq artymda ul bar, shańyraǵymdy ustap qalatyn atqa minerim bar dep alańsyz júr emes pe? Ony qaıtesiń?

Katá júgirip ketip qalady.

Ahıko. Men, árıne, Japonıaǵa jolǵa shyqtym. Ákemdi, baýyrlarymdy kórgim keldi. Búkil japon eli aıaqtarynan tik turyp qarsy aldy. Áýejaıda gúl shoqtaryn ustaǵan, «Týǵan jerińe hosh keldiń, Ahıko» degen jazýlary bar plakat ustaǵan jurt. Barlyǵy shattanyp jatyr. Jat jerde lagerde qalǵan sońǵy japon elge oraldy dep ulan-asar toı jasady elim. Ózimdi qaharman sezindim. Keremet boldy... Kózim kórip tursa da, kóńilim senbedi. Eńirep jyladym. Maýqymdy basý qıyn boldy. Lagerde kórgen taýqymetim, sodan keıingi qıyndyqtar – barlyǵyn osy bir sát basyp ketti. Elge dál osylaı oralý úshin barlyǵynan qaıta ótýge bar edim. Sózben aıtyp jetkize almaımyn... Ákem balasha qýandy. Baýyrlarymnyń da kózderinde jas... Biraq men áke dedim... Áke... Ózińniń samýraıyńdy qasymda qal dep qystama, otanyna opasyzdyq jasatqyzba. Qazir meniń otanym – Qazaqstan. Onda kári sheshem qaldy... Katá qaldy. Olar meni kútip otyr. Batańdy berip, erkime jiber... Taǵdyrdyń sheshimimen sol bir elge baılandym. On bes jasymda Japonıasyz qalyp júregim kúl-parsha bolyp edi, endi ekinshi márte sol kepti keshkize kórme maǵan, áke dedim... Ákem kúırese de, ishteı bordaı tozsa da, bosatty...

Úshinshi kórinis

Ahıko úıge kirip keledi.

Ahıko. Apa! Apataı!

Aqtamaq. Ahıko ma? Ahıkonyń daýysy ǵoı!

Katá. Ahıko! Ahıko!

Olar kórisedi.

Aqtamaq. Saıypqyranym-aı, oraldyń ba?

Ahıko. Oraldym, oraldym! Sizderdi saǵyndym... Apa, batańyzdy berińizshi! Katá ekeýmizge bata berińizshi.

Aqtamaq. «Óshkenim – jandy, ólgenim tirildi». Mine. Bizdiń shańyraqqa da kelin túsedi, toı bolady. Mine. Aına-la-ıyn.

Aqtamaq bata beredi:

Baqytty bol, baǵyń ashylsyn, Bosaǵańa jamandyq jetpesin Tórińnen jaqsylyq ketpesin. Ulyń on shaqty bolsyn, Qyzyń monshaqty bolsyn. Bastaryńa baq qonsyn Jaratqan ıem jaq bolsyn.

Halqyń bolsyn tiregiń,
Berik bolsyn bilegiń,
Qabyl bolsyn tilegiń,
Júz jyl soqsyn júregiń.

Aýmın!

Aýyl adamdary shyǵady, shattyq, toıǵa daıyndyq.

Ahıko. Apataıym, Katá! Biz baqytty jandarmyz! Sebebi peıili keń, qushaǵy ystyq Qazaqstandaı elimiz bar. Ol bizdi keýdesine jatsynbaı basty. Tirshiligimizdiń álsiz shyraǵy sóner shaqta, pana boldy. San myńdaǵan rýhty amanat etip qabyldap, kóbesin buzbaı, qataryn sıretpeı otan analaryna qaıtardy. Men bolsam, ózińe qaıtyp oraldym, Qazaqstanym. Óz otanymdy súımegendikten emes, seniń aldyńda boryshtar bolǵandyqtan. Tósi - shalqaq, tuǵyry – asqaq, bolmysy – pań, bitimi – bekzat qazaq eli – endi meniń elim; yntymaqtyń uıasy, jeruıyq meken - Qazaqstan - endi meniń otanym. Erkindik nyshany boz jýsannyń juparymen osylaısha qaıtadan, bul joly birjolata qaýyshtym.

Toı sahnasy, «Týǵan elim» áni aıtylady.

Sońy.

---