InfoHub Logo

Jańa oqý jylynyń bastalýyna da bir aı qaldy, dep jazady «Aıqyn» gazeti.

Tamyz - qarbalas aıy. Ata-ananyń balalaryn mektepke daıyndap ábigerge túsetin de kezi osy. Alaıda bilim berý júıesiniń sońǵy kezderi kóp synǵa ushyrap jatqany jasyryn emes. Bilim jáne ǵylym mınıstrligi bıylǵy jyly jańa reformalardy júzege asyramyz dep josparlaǵan edi. Tipti osy jyldyń naýryzynda Qazaqstanda «Bilim berýdi jáne ǵylymdy damytýdyń 2016-2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy» bekitilgen. Onda bes kúndik oqý aptasynyń engizilýi, bilim berýdiń úshtildi júıesine kóshý jáne oqý jylynyń uzartylýy sıaqty ózgerister engizildi. Biraq bul baǵdarlama jurtshylyq tarapynan synǵa ushyrap, alýan pikirdiń týýyna alyp keldi. Tipti ata-analar arasynda jańa mınıstrge petısıa joldaǵandary da bar. Al jańa oqý jylynyń bastalýyna sanaýly kúnder qaldy. Mınıstrlik usynǵan baǵdarlamanyń mán-jaıy ne boldy? Úshtildi bilim berý júıesi jańa oqý jylynda júzege asa ma? Bes kúndik oqytý aptasy she? 

Osy máseleler boıynsha Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń baspasóz qyzmetiniń basshysy Áıgerim Álibekovaǵa saýal tastaǵan edik. 

- Áıgerim, jańa oqý jylynan bastap birinshi synyptarǵa arnalǵan jańartylǵan baǵdarla­manyń júzege asatynyn estigen edik. Ras pa?

- Bıylǵy 2016-2017 jańa oqý jylynan bastap mektepterde jańar­tylǵan bilim berý baǵdarlamalary engiziletin bolady. Biraq bul baǵdarlama tek birinshi synypqa baratyn balalarǵa ǵana qatysty. Jańartylǵan baǵdarla­manyń negizinde bes kúndik oqý aptasy da bar. Iaǵnı bıyldan bastap birinshi synyptar bes kúndik oqý aptasyna kóshedi. Buǵan deıin oqý jylynda 34 apta bolsa, bıyl ol 33 aptaǵa aýysyp otyr. Demek, bir apta únemdeledi degen sóz. Birinshi synyp oqýshylary men mektepaldy daıarlyq balalary qysqy demalysta qosymsha jeti kún demalatyn bolady. Sonymen qatar, bes kún oqıtyn balalardyń senbi kúni demalýyna múmkindik bar. Jańa baǵ­darlama boıynsha, birinshi synyptardyń sabaǵy 31 mamyrǵa deıin sozylady.

- Bul baǵdarlamanyń burynǵy oqý júıesinen ózgesheligi nede? Mektep oqýshylary qansha saǵat qazaq tilinde, qansha saǵat aǵylshyn tilinde dáris alatyn bolady?

- Úshtildilik oqý júıesi áli engizilgen joq. Aǵylshyn tili saǵattary burynǵy júıe boıynsha ózgerissiz qaldyrylady. Úsh tilde oqytý júıesi joǵary synyptan bastalady degen jospar bar. Munyń ózi 2019 jyly júzege asyrylatyn joba.

- Birinshi synypqa arnalǵan oqýlyqtar da ózgerissiz qala ma?

- Birinshi synypqa bara­tyn balalarǵa arnalǵan oqýlyqtar da ózgerister bar. Ol oqýlyqtardyń bári baspalardan shy­ǵyp, daıyn tur. Oqý­lyqtardyń deni mı­nıstrlik bekitken bas­­pa­lardan, ıaǵnı «Al­ma­tykitap», «Atamura», «Mektep» jáne taǵy bas­qa onshaqty baspadan shyqty. 1-16 tamyz araly­ǵynda oqýlyqtardyń bári óńirlerge jetkiziletin bolady. Oblystyq bilim berý basqarmalary men baspalardyń arasynda arnaıy kelisimshart jasalǵan. Sol kelisimsharttyń negizinde baspalar 16 tamyzǵa deıin aımaqtarǵa oqýlyqty jetkizýge mindetti. Ary qaraı basqarmalar 25 tamyzǵa deıin barlyq mektepterdi oqýlyqpen qamtamasyz etýi tıis.

- Jyl saıyn oqýlyq jetpeı, ata-analar dúkenderdi izdep sabylyp ketedi. Bıyl bul másele qalaı sheshilmek?

- Tek birinshi synyp oqý­shylary ǵana jańartylǵan baǵdarlamamen basylǵan oqýlyqtarmen oqıtyn bolady. Bıyl 1-synypqa 380 myńnan astam oqýshy qabyldanatyn bolsa, olardyń barlyǵy oqý­lyqtan tarshylyq kór­meıdi.

Sondaı-aq, bilim berýdiń úshtildi júıesi men bastaýysh synypqa jańa standartty engizýdiń qıyndyǵy týraly KIMEP profesory Juldyz Smaǵulova alańdaýshylyq bildirgen edi. Profes­sordyń oıynsha:

- Buǵan deıin de úshtildilikke qatysty birneshe ret pikir bildirgen edim. Jalpy, úshtildilik konsepsıasy ıdeıa retinde jaqsy. Óıtkeni adamnyń birneshe til bilgeni durys nárse, kóp til bilgenniń tıgizer paıdasy da kóp. Túrli ádebıet­termen tanysa alady, rýhanı turǵydan ózin damytady. Biraq mektepterde úsh tilde bilim berýge kelgende, kadr máselesi tótesinen shyǵady. Oǵan qosa, balalardyń barlyǵyna birdeı tildik resýrstar qoljetimdi bola bermeıdi. Qazir mektepterde «jappaı úsh tildi qatar úıretýdi bastaımyz» delik, biraq keıbir balalardyń tildik resýrstarǵa qol jetkizý múm­kin­digi bas­qa­la­ryna qaraǵanda ar­tyǵyraq bolýy múmkin. Demek, bul elimizdegi áleý­mettik teń­siz­dikti odan ári ýshyq­tyryp jiberedi. Mysaly, shalǵaıdaǵy aýyldarda úsh tilde jaqsy bilim beriletinine kúmánim bar.

Al bastaýysh synypqa engi­ziletin jańa standart jóninde aıtar bolsaq, aldymen saýattylyqty qa­lyptastyrýdy bir izge túsirip alaıyq der edim. Ol balalardyń jaqsy oqýy úshin, oqyǵandaryn túsinip, ony taldaı alýy, sodan oı túıip, oıyn jetkize alýy úshin kerek. Óıtkeni balalardyń kóbi muny isteı almaıdy, oqyp shyqqan mátinderin túsinbeı jatady.

Ekinshiden, kóptildilik pen saýat­tylyqty damytý úshin qazaq tilindegi balalar ádebıetin damytý qajet. Óıtkeni orys tilindegi ádebıetter jetkilikti, Reseıde de qanshamasy basylady, olar bizdiń naryqqa da jetip jatyr. Aǵylshyn tilindegi ádebıetter de kóp, tegin onlaın kitaptar da qanshama. Al qazaq tilindegi ádebıetter burynǵysynsha áli de jetkiliksiz. Eger balaǵa oqý qyzyqty bolsyn, tilin damytsyn desek, kitaptyń túr-túri bolýy kerek. Ol jaı ǵana ensıklopedıa, anyqtamalyq emes, balaǵa qyzyqty bolatyndaı qazaq tilindegi kórkem ádebıetter bolýy tıis. Ony qazaq avtorlary jazýy qajet, sondaı-aq,ol ádebıetter qazaq balalary týraly bolǵany durys.

Mınıstrlik birinshi synyptyń oqýlyqtary jańa baǵdarlamamen túziletinin aıtqan. Oqýlyqty ázirlep otyrǵan baspalardyń biri - «Almatykitap» baspasy. Baspa ókili Almıra Sýjıkova bizdiń saýalymyzǵa: «Bıyl oqýlyqtardy arnaıy saraptamadan ótkizdik. Birinshi synyptyń oqýlyqtary respýblı­kamyzdyń 30 mektebinde aprobasıadan ótti. Saraptamanyń nátıjesinde ár baspaǵa ártúrli oqýlyqtar berildi. Bul oqýlyqtardy respýblıkadaǵy búkil mektepter paıdalanatyn bolady. Bizdiń baspa birinshi synyptyń oqýshylaryna orys synybyna arnalǵan qazaq tili, qazaq mektepterine arnalǵan orys tili, dene shynyqtyrý pánderi boıynsha oqýlyqtar daıyndaıdy. Mınıstrlikte 12 jyldyqqa arnalyp jańa baǵdarlama jasaldy, oqý­lyqtardy sol baǵdarlamaǵa sáıkes daıyndadyq. Mektepterdegi aproba­sıadan, ıaǵnı synnan ótkenderi ǵana baspalarǵa jiberiledi. Ekinshi synypqa da solaı bolady. Aldymen oqýlyq sarap­tamadan ótedi, sodan keıin Qazaqstannyń 30 mektebinde aprobasıadan ótedi. Aprobasıa talaby boıynsha jańa oqýlyq bir jyl boıy 30 mektepte ǵana oqytylady. Onyń qandaı nátıje beretindigi anyqtalady. Bıylǵy 12 jyldyq oqý baǵdarlamasyna 2016-2017 oqý jylyna arnalǵan birinshi synyptyń oqýlyqtary ǵana engiziledi. Bul bala mektepte 12 jyl oqıdy degen sóz emes, 5-6 jastaǵy balalar mektepaldy baǵdar­lamasy boıynsha daıyndalǵan oqýlyqtarmen daıarlyq tobyn oqıdy. 12 jyldyqtyń baǵdar­lamasy osylaı jasalǵan. Kelesi jyldardan bastap barlyq synyptarǵa birtindep engizile bastaıdy. Bıyl ekinshi synyp aprobasıadan ótedi. Tıisti oqýlyqtar tańdalyp, solaı jyl saıyn jańa oqý­lyqtar engizilip oty­rady. Baǵdarlama boıynsha 2019 jylǵa deıin birinshi sy­nyptan 11-synypqa deıingi oqýlyqtar jasa­lady.

- Oqýlyq qalaı daıyndalady? Belgili - bir avtorlar bar ma?

- Ár baspanyń avtor­lary ártúrli. Mysaly, bizde aǵylshyn tilin daıyndap jatqandar -  S.Rahymjanova,   A.Volkova. Olar - pedagogtar. Negizi bizde oqýlyq jasaýǵa bir ǵalym, bir ádisker jáne bir tájirıbesi bar pedagog qatysady. Avtorlarymyz Qazaqstannyń árbir aımaǵynan tańdalyp alynǵan. Qazir oqýlyqtar mektepterge taratylyp berýde.

Al «Aspandaý» ǵylymı bilim berý qorynyń prezıdenti Qanat Nurov jańa baǵdarlamaǵa alańdaýdyń qajeti joq ekenin aıtady. «On eki jyldyq bilim berýge kóshýdi problemaǵa jatqyza almaımyn. Óıtkeni biz oǵan daıynbyz. Bul búginde iske asqan nárseni kópshilik arasynda keńinen nasıhattap jatqan resmı shara ǵana. Mysaly, bizde mektepke deıingi daıarlyq toby bar, bul sol 12 jyldyq standartqa kiretin synyp. Endeshe, biz sol daıarlyq tobyn birinshi synyp dep sanasaq, sonymen 12 jyldyq bolady. Budan shoshıtyn túgi joq, qaıta iske kirise bergen jón dep oılaımyn. Tek daıarlyq tobyn endi birinshi synyp retinde qabyldaýǵa úırene berýimiz kerek» deıdi ol.
Birinshi synyp oqýshylarynyń jańa stan­dartpen oqytylýyna qatysty mamandardyń pikiri qalaı?

Jańa baǵdarlama senbi kúni demalýǵa múmkindik beredi. Oqýshylar birinshi synyptan bastap senbi esebinen 34 kún qosymsha demalys alady. Bastaýysh synyptar tek 30 mamyrǵa deıin oqyp, tolyq úsh aı demalady. 

Muǵalimderge ádistemelik materıaldyń tolyq resýrsy daıyndaldy. Oqý baǵdarlamasy, kúndelikti sabaq josparlary, oqýlyqtar, muǵalimderge arnalǵan nusqaýlyqtar, baǵalaý jónindegi usynymdar. Bul materıaldardyń barlyǵy ár jazdaǵy biliktilikti arttyrý kýrstarynda muǵalimderge beriletin bolady. 

Jańartylǵan mazmun boıynsha synaqtan ótkizilgen mektepterde jáne Nazarbaev zıatkerlik mektepterinde biraz jyldar aýqymdy jumystar isteldi. Bilim berýdiń jańartylǵan mazmunyn synaqtan ótkizýge arnaıy monıtorıń jasaldy. Sondyqtan mundaı oqý júıesi elimizdiń barlyq aımaqtaryndaǵy 7500 mektepke engizilmek. 

Uljalǵas ESNAZAROVA,  pedagogıka ǵylymynyń doktory:

- Bilimdi azamat bolamyn degen adamǵa úsh tildi meńgergen jaqsy. Biraq ony qaı kezden bastap oqytý kerek? Muny áli aqyldasyp sheshýimiz kerek. Elbasymyz bul týrasynda «Tamyz máslıhatynda bárimiz aqyldasaıyq» dedi. Ata-analar birinshi synypqa barǵan balasyn úsh tilde oqytqysy kele me, sony bilý qajet. Sebebi, bilim týraly zańda «kim qaı tilde, qaı jerde oqyǵysy keledi, ol ár adamnyń óziniń quqyǵy» dep jazylǵan. Sondyqtan jaqyndap qalǵan Tamyz máslıhatynda osy máseleni talqylap, sodan keıin baryp jalpy halyqqa sheshimin aıtqan durys dep oılaımyn. Ári jańa baǵdarlamalarǵa taldaý jasalýy tıis. Oǵan atústi qaraýǵa bolmaıdy. Meniń baıqaýymsha, «birinshi synyptan bastap shet tilin meńgerýge balam daıyn emes» deıtin ata-analar kóp. Oılap qarasaq, ol bala áli 12 jyl oqıdy. Bastaýyshta taza ana tilinde bilim alyp, besinshi synyptan bastap birneshe shet tilin úıretetin bolsa, aldynda áli 8 jyl ýaqyty bolmaq. Sol arada talaı tildi meńgerýine bolady. Bul qoǵamda kereǵar pikir týǵyzyp otyrǵan, aqyldasyp sheshetin másele. Árkim óz isine jaýap beretindeı jaǵdaı qalyptasýy kerek. 

Bul máselege oraı QR Par­lamenti Májilisiniń depýtaty Irına Smırnovanyń da pikirin bilgen edik.

- Birinshi synyptan bastap úsh tilde oqıtyn balalar belgili pánderdi aǵylshyn tilinde oqymaıdy, olar tek aǵylshyn tilin pán retinde meńgeredi. Qatelespesem, 2012 jyldan beri aǵylshyn tili 1-synyptan bastap úıretilip keledi. Aǵylshyn tilinde ótetin pánder joǵary synyptarda engiziledi. Onyń ózi 2019 jyldan bastalady degen jospar bar. Bıylǵy ózgeris - birinshi synypqa arnalǵan baǵdarlamanyń mazmuny basqa bolmaq. Eger buryn belgili dálelderdi, jańa taqyryptardy oqýshyǵa muǵalim jetkizgen bolsa, endi jańa taqyryptardy túsiný úshin bala ózi izdenedi. Bul qyzyq ári oqýshy úshin jemisti bolady dep oılaımyn. Buryn muǵalim jalǵyz aqparat kózi dep eseptelse, qazir balalardyń kóp aqparat alýyna múmkindik bar. Tipti, keıde keıbir taqyryptar boıynsha oqýshynyń biletini muǵalimnen asyp túsip jatady. Muǵalim oqý prosesin qadaǵalap otyrýshy bolmaq, ol da oqýshymen qatar izdenis jumystarymen aınalysady. Muǵalimderdiń bilimin jetildirý úshin úsh jyldan beri oqytylyp keledi. Ár mekteptiń 30-40 paıyz muǵalimderi «Órleý» biliktilikti arttyrý ortalyǵynda úsh aılyq kýrstardan ótti. Qazir shyny kerek, jańa reformaǵa qatysty aıtylyp jatqan pikirler az emes, jańa nársege qatysty kúmánniń bolýy da, synnyń aıtylýy da zańdy. Biraq biz alǵa qaraı jyljýymyz qajet, mektepter ózgerýi tıis, jańa júıege kóshý kerek. Jaqsy ózgeristerdiń bolǵany durys. Bul mektepterdi reformalaý úshin de qajet.

Túıin:

Sonymen, 1 qyrkúıekten bastap, elimizdiń bilim berý mekemeleri jańartylǵan júıege kóshpek. Mınıstr Saǵadıevtiń osydan birneshe aı buryn baspasózge bergen suhbatynda: «80-jyldardyń ortasynda kóptegen damyǵan elder bilim, berýdiń jańa túrine kóshý týraly qorytyndyǵa keldi. Ol bilimniń sanyna ǵana emes, fýnksıonaldyq saýattylyǵyna negizdelýi tıis boldy. Iaǵnı adamnyń qanshalyqty bilimdiligi emes, qanshalyqty bilip isteı alatyndyǵy jáne alǵan bilimin qalaı qoldana alatyndyǵy mańyzdylyqqa aınalyp otyr. 1988 jyldan bastap EYDU elderi birinen soń biri mektepterde jańartylǵan bilim berýge kóshe bastady. Bul úderis 90-jyldardyń ortasyna qaraı aıaqtaldy. 1997 jyly joǵaryda aıtylǵan elder jańartylǵan mazmundy ólsheýdiń biryńǵaı standarty týraly sheshim qabyldady, ol - PISA dep atalady. Osylaısha, Qazaqstan atalmysh standartpen 2009, 2012 jáne 2015 jyldary elimizdegi keıbir mektepterde bilim sapasyn anyqtaýǵa kirisken bolatyn. Al bıylǵy jyly Qazaqstanda 1 qyrkúıekten bastap barlyq mektepterde 1-synyptan osy standart júıesi engizile bastaıdy. Oǵan tolyq kóshýge tórt jyl jobalanyp otyr» degen edi. Mınıstr aıtsa aıtqandaı, bıylǵy jyly barlyq mektepterde 1-synyp oqýshylary jańa standartqa kóshedi. Jańa baǵdarlamanyń «jańartylǵan» nusqasynda ne bar, ne joq ekenin bilý úshin tanysyp shyǵýǵa múmkindik bolmady. Baǵdarlamanyń mátinin esh jerden taba almadyq. Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń bilim berý men ǵylymdy damytýdyń 2016-2019 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasyn taptyq. Onda 1-synypqa arnalǵan jańa standartqa qatysty naqty eshteńe aıtylmaǵan. Bir bilerimiz, 1-synyp oqýshylarynyń jańa baǵdarlama negizinde bilim alatyndyǵy ǵana. Bul reforma qanshalyqty sátti bolatynyn, bolmaıtynyn ýaqyt tarazylaı jatar. Bastysy, birinshi synyp oqýshylarynyń bilim kókjıegin keńeıtemiz dep, sanasyna aýyrlyq túsirip almasaq bolǵany...

---