InfoHub Logo

Kaldybaev Seıtjan Baltabaevıch

S.Seıfýllın atyndaǵy jobbm-niń tarıh páni muǵalimi    

Túrkistan oblysy,  Qazyǵurt aýdany,

Qyzylqıa eldi mekeni

Mekteptiń jany  -  muǵalim. Muǵalim qandaı bolsa, mektebi hám sondaı bolmaqshy, ıaǵnı muǵalim bilimdi bolsa, bilgen bilimin basqaǵa úırete biletin bolsa, ol mektepten balalar kóbirek bilim bilip shyqpaqshy. Sondyqtan eń áýeli mektepke keregi  -  bilimdi, pedagogıka, metodıkadan habardar, oqyta biletin muǵalim.

A.Baıtursynov

Elimizdiń keleshegin aıqyndaıtyn nárse  -  bilim. Qazirgi zaman aǵymyna baılanysty oqýshylardyń bilimge qyzyǵýyn arttyrý úshin muǵalimderge jańa talaptar qoıylýda. Sol sebepti oqytýdyń ár túrli tehnologıalary jasalyp, mektep tájirıbesine engizilýde. Jan-jaqty izdenistiń nátıjesinde bilim berý salasynda jańa pedagogıkalyq tehnologıalardyń sany da, sapasy da ósip keledi. Tehnologıa – belgili bir istegi adamnyń ádisi, sheberligi. Osy sheberlik arqyly muǵalimniń óz sabaǵyn oqýshyǵa joǵary satyda jetkizýine múmkindik beredi. Muǵalim únemi shyǵarmashylyqpen, izdenispen jumys istep otyrsa jańashyldyqqa jaqyn bolǵany. Ózgelerdiń úlesin óz isinde paıdalana bilse, oǵan ózindik qoltańbasyn qosyp otyrsa, oqýshy tárbıeleý men bilim berýdegi jetistigi sol bolmaq. Sondyqtan biz muǵalimder bilimderimizdi ári qaraı  tereńdete túsýimiz kerek. Tek tereńdete ǵana qoımaı jańa tásilderdi, jańa oılardy, ıdeıalardy qosa alýymyz qajet.

Qazirgi bilim júıesiniń ereksheligi – tek bilimmen qarýlanyp qana qoımaı, ózdiginen bilim alýdy damyta otyryp, úzdiksiz óz betinshe órleýine qajettilik týdyrý. Elimizde bilim berýdiń jańa júıesi jasalyp, onyń mazmunynyń túbegeıli ózgerýi, onyń dúnıejúzilik bilim keńistigine enýi búkil oqý ádistemelik júıege, muǵalimder aldyna jańa talaptar men mindetter qoıyp otyr. Budan shyǵatyny, HHİ ǵasyrdyń alǵashqy jyldarynyń biri – «Bilim – búkil ómirińe» qaǵıdasynan «Bilim – búkil ómir boıyna» qaǵıdasyna óte alatyn bilim júıesiniń uıymdyq qurylymdaryn izdeý bolyp tabylady. Qazirgi bilim berý isiniń sharttarynyń biri bolyp oqýshynyń ózine kerekti málimetti ózi izdep tabýyna úıretip, olardyń óz oqý baǵyttaryn óziniń tańdaı bilýi dep esepteledi.

Bilim salasyna enip otyrǵan jańa tehnologıalardyń ereksheligi – ósip kele jatqan jeke tulǵany jan-jaqty damytý. Inovasıalyq bilimdi damytý, jańa ıdeıalar men jańalyqtardy ómirge ákelý. Burynǵy oqýshy tek qana tyńdaýshy, oryndaýshy bolyp kelse, al kazirgi zamannyń oqýshysy ózdiginen bilim izdeıtin jeke tulǵa ekendigine úlken mán beremiz. Óıtkeni, oqytýdyń ár túrli tehnologıalary zerttelinip, jańashyl pedagogtardyń is – tájirıbesi zerttelip mektep ómirine enýde. Orta bilim berý júıesinde álemdik joǵary deńgeıge qol jetkizgen anaǵurlym tanymal bilim berý ádistemeleri arasynda ózdiginen bilim alýǵa negizdelgen tásil keń taraǵan. Bul teorıa oqýshylardyń oılaýyn damytý, olardyń burynǵy alǵan bilimderi men jańa nemese synyptaǵy túrli derek kózderinen, muǵalimnen, oqýlyqtan jáne dostarynan alǵan bilimderimen ózara árekettesýi jaǵdaıynda júzege asady degen tujyrymǵa negizdeledi. Osyǵan oraı oqý-tárbıe prosesin uıymdastyrýda oqytýdyń jańa tehnologıalaryn  jetik meńgerip qana jetýge bolady.

Oqytý barysynda jańa tehnologıalyq ádisterdi paıdalaný shákirtterdiń oılana bilý qabiletterin damytady, olardyń bilim sapasyn jaqsartady, oı órisin keńeıtedi, este saqtaý qabiletterin ósiredi. Oqytý men damytý ádisteriniń ekeýi de jeke tulǵanyń qalyptasýyna úlken yqpal etetin mańyzdy aıǵaqtar bolyp sanalady.

Qazirgi ýaqytta bilim alýdyń ilgeri damý múmkindigi zor tásilderiniń biri – zamanaýı telekomýnıkasıalyq tehnologıalardy, atap aıtqanda ınternet jelisin qamtamasyz etetin múmkindikterdi qoldana otyryp, qashyqtan oqytý. Qashyqtan oqytýdyń tıimdiligi oǵan engizilgen pedagogıkalyq maǵynamen anyqtalady, onyń túsindirýleriniń ishinde eki túrli kózqarasty bólip kórsetý kerek. Birinshisi, búgingi kúni keńinen taralǵan qashyqtyqtan oqytý arqyly muǵalim men oqýshy arasynda aqparat almasýdy bildiredi.

Ekinshi tásilde qashyqtan oqytýdyń basym baǵyty – qazirgi zamanǵy telekomýnıkasıa quraldarynyń kómegimen qurylǵan oqýshynyń jeke tanymdylyǵynyń qyzmeti. Bul tásil bilim berý sýbektileriniń ózara is-qımylynyń ınteraktıvtiligin jáne oqý prosesiniń ónimdiligin qamtamasyz etetin aqparattyq jáne pedagogıkalyq tehnologıalardy biriktirýdi kózdeıdi. Bul jaǵdaıda aqparat almasý jáne jiberý oqýshylardyń nátıjeli bilim berý qyzmetin uıymdastyrý úshin kómekshi ortanyń rólin atqarady. Oqytý naqty ýaqytta sınhrondy túrde júredi (chat, beıne baılanys, qashyqtaǵy oqýshylar men muǵalimderge ortaq “vırtýaldy taqtalar” jáne taǵy basqalar), sonymen qatar asınhrondy (elektrondyq poshta negizindegi telekonferensıalar).

Tarıh – mekteptegi oqý páni retinde jalpy negizgi bilim beretin barlyq gýmanıtarlyq jáne qoǵamtanýshylyq kýrstardyń negizin quraıdy. Tarıh ulttyq ózindik sana-sezimdi jáne adamgershilik etıkalyq normalardy qalyptastyra otyryp, oqytýdyń dúnıetanymdyq negizin qalyptastyrady. Tarıhqa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý úshin sapaly bilim berýdiń tıimdi joldaryn tańdaý, tarıhı jáne mádenı muralarmen tanystyrý, qosymsha elementterdi paıdalaný men tarıhı derekterdi oqyp, bilim alyp, shyǵarmashylyqpen aınalysýyna jaǵdaı jasaý sıaqty jańa pedagogıkalyq tehnologıalar men ınovasıalyq baǵyttardy, ádister men tásilderdi engizý. 

Muǵalimniń árbir sabaqqa daıyndyǵy kúrdeli de jaýapty is. Sabaqqa muqıat daıyndalý, onyń mazmuny men uıymdastyrý ádistemesin oılastyrý jumysyn árbir muǵalim ózimniń eń basty mindetim dep sezinýi tıis. Muǵalim ózi oqytatyn pándi qansha jaqsy bilgenimen, eger ol sabaqtar júıesi jóninde tyńǵylyqty jumys istemese jáne ár sabaqqa (ásirese ashyq sabaqqa) jeke daıarlanyp otyrmasa, sabaq oqytýynda iri kemshilikteri bolmaq. Bul – pedagogtik eńbek ótili bar muǵalimderge de qatysty. Árbir muǵalimniń sabaqqa daıyndalýy jónindegi talap, pedagogıkalyq prosestiń kúrdeliliginen týady.

Ozyq tájirıbeli muǵalimder sabaqqa belgili bir tıanaqty júıemen daıarlanady. Ol muǵalimniń taqyryp jóninde aldyn-ala qandaı jumys júrgizetindigimen anyqtalady. Sondyqtan tıimdi jasalǵan jospar – tıimdi ótken sabaq bolyp tabylady. Kez kelgen sabaqty josparlap, maqsat pen kútiletin nátıje arasynda alshaqtyq bolmaı, ekeýi bir baǵytta bolsa, onda sabaq oqýshylarǵa túsinikti jáne qyzyqty bolady.

Men óz tájirıbemde myna talaptardy barynsha oryndaýǵa tyrysamyn:

1.Sabaqtyń maqsaty aıqyn, mazmuny joǵary jáne onyń qurylymy aldyn-ala belgili bolýy tıis;

2. Sabaq oqytý prınsıpteriniń erejeleri men talaptaryna sáıkes bolýy qajet;

3. Sabaqtyń ǵylymı mazmuny oqýshylardyń jas jáne dara erekshelikterine saı túsinikti bolýy kerek. Sondaı-aq sabaqta oqýshylardyń boıynda bilikter men daǵdylardy qalyptastyrý mindeti júzege asyrylýy tıis;

4. Sabaqtyń mazmuny oqytatyn pánniń baǵdarlamasyna sáıkes bolýy jáne basqa sabaqtar júıesiniń býyny bolýy mindetti nárse.

5. Sabaqta oqýshylardyń bilimge yntasy men qyzyǵýyn arttyrý úshin sabaqtyń qurylymy men ádisterin túrlendirip, kórneki jáne tehnıkalyq quraldardy, túrli oıyndardy tıimdi qoldaný kerek. «Balanyń yntasyn arttyrý úshin oqytylatyn nársege bir jańalyq bolýy kerek»,- dep J.Aımaýytov jáıden-jáı aıtpaǵanyn eskerý kerek.

6. Sabaqta oqýshylardyń belsendiligin arttyrý úshin problemalyq sıtýasıalar týǵyzyp, problemanyń mindetteri men tapsyrmalardy oryndaýǵa basshylyq etý qajet.

7. Sabaqtyń sapasyn jaqsartý úshin muǵalim oqýshylarmen qarym-qatynas jasaý sheberligin arttyryp otyrý kerek. Pedagogıkalyq qarym-qatynas muǵalimge oqýshylarmen rýhanı baılanys jasaýǵa múmkindik beredi. Bilim arqyly qarym-qatynas jasaý jáne qarym-qatynas arqyly bilim alý kerek degen qaǵıdany iske asyrý paıdaly.

8. Sabaqta oqýshylarǵa bilim berýmen qatar olardyń ózdiginen bilim alýdyń ádis-tásilderine úıretý mindet.

9. Sabaq oqytýdyń bilim berý, tárbıeleý jáne damytý qyzmetin birtutastyq prınsıpke saı júrgizýi tıis.

10.Sabaqtyń dıdaktıkalyq qurylymy nemese kezeńderi bir izdilikte, bir-birimen ózara baılanysta, birin-biri tolyqtyryp turýlary qajet.

11.Sabaqqa daıyndalý jáne ony ótkizý barysynda muǵalimniń synyptaǵy, oqý ornyndaǵy naqtyly jaǵdaıdy (oqý kabınetiniń jabdyqtalýy, oqý tehnıkalyq, kórnekilik quraldarynyń naqty qolda bolýy, turǵylyqty jerdegi tabıǵat, óndiris resýrstaryn paıdalaný ) eskerip otyrýy shart.

Ózimniń is tájirıbemde sabaqtardy  ótý barysynda oqytýdyń toptastyrý strategıasyn, Blým taksonomıasyn, qyzyǵýshylyqty oıatý, boljaý ádisi, juppen  jumys jasaý , toptyq jumys, suraq-jaýap, áńgime, pikirtalas, oı qozǵaý sıaqty ádis tásilderin jıi paıdalanamyn. Bul ádis –tásilderdiń barlyǵy oqýshylarǵa berilgen tapsyrmany  meńgerýine yqpal jasady. Nátıjesinde oqýshylar topta jumys jasaýdy, toptyq erejemen kelisip, bir-biriniń pikirin tyńdaýdy, kóshbasshylyq  jasaýdy úırendi.

Sabaqtyń ár túrli satynda Synı turǵydan oılaýǵa  úıretýdi toptarǵa bolý, problemalyq suraqtar qoıý, oı qozǵaý, motıvasıa týǵyzý, beınerolıkten poster qurastyrý kezeńderinde qoldanamyn. Oqýshylar tarıhı oqıǵalardy bir-birimen salystyryp, olarǵa taldaý jasap, pikirlerin jınaqtaýǵa, qorytyndylaýǵa, belgilini belgisizben salystyrýǵa, oılaý júıesine súıene otyryp, sóıleýdiń mazmundy bolýyna  daǵdylandy.

Men ózimniń barlyq sabaqtarymda AKT-dan tıimdi  paıdalanamyn. Mysaly, Internet jelisinen oqýshylarǵa Qypshaq handyǵynyń saıası kartasy týraly materıaldar izdestirý týraly tapsyrma berilgen bolatyn. Oqýshylar bul tapsyrmany artyǵymen oryndap, Internetten alǵan  materıaldaryna  sıpattama berdi. Jańa taqyryppen tanysý kezinde slaıdtardan paıdalandym.

Sabaq beretin 7 synyp oqýshylary 12-13 jas aralyǵynda bolǵandyqtan olarǵa  kóbirek  jas erekshelikterine qaraı  ár túrli oıyndar, tapsyrmalar berip otyrdym. Oqýshylardy topqa bólýde jáne olardyń bilimin baǵalaýda kedergiler boldy. Ár túrli oıyndarmen toptarǵa  bólý jáne krıterııler arqyly baǵalaýdy ár sabaqta qoldaný arqyly bul kedergilerdi joıýǵa áreket jasadym.           

Qopytyndylaı kele jańa ádic-tácildep   muǵalimniń  qapqyndy  damýyna, oqýdyń  baplyq   úsh  acpekticin  ózapa  baılanycta   belcendi  qoldanýyna  daıyn  bolýyn  qajet  etedi. Bul  oqý  men  oqytý   úpdictepin  bilikti  túciný  kópcetkishi  bolyp   tabylatynyna  kózim  anyq  jetti.  Men   keleshekte   ic-tájipıbemdi   ary qaraı  jetildipý úshin bar kúshimdi jumsaımyn. Jańasha jocpapǵa, jańa  ádis tácilge   cáıkec  ápeket  etip, ózimniń  bap  túcingenimdi, túrli kýrstarda alǵan bilimimdi  mekteptegi   ápiptectepimmen  mindetti  túpde  bólicip otyramyn. Olapmen  yntymaqtactyq  atmocfepacyn  qupyp, bipigip  jumyc  jacaýǵa  typycamyn. Muǵalim tek kóshbacshy  bolýǵa  laıyq  ápeket  etýi kerek dep sanaımyn.

Paıdalanǵan ádebıetter:

1. R. Q. Qarsybaeva. Syn turǵysynan oqý men jazýdy damytý tehnologıasynyń ereksheligi. «45-Mınýt» №1 2009 j.
2. «Aqparattyq tehnologıa jáne qashyqtyqtan oqytý». S.T.Muhambetjanova
3. «Qazaqstan Respýblıkasynyń bilim berý júıesin 2015 jylǵa deıin damytý» Tujyrymdamasy. 
4. «QR Bilim týraly» Zańy.
5. Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq İİİ deńgeı,  2014 – jyl

6. Internet resýrstary: http://el.kz/   http://e.edu.kz

---