InfoHub Logo

Qýanyshbekov Aqtilek

Stýdent, geografıa kafedrasy, E.A. Bóketov atyndaǵy QarÝ,

Qazaqstan, Qaraǵandy

E-mail:[email protected]

Kýlmaganbetova Aıgýl Oralovna

Jaratylys ǵylymdary magıstri, aǵa oqytýshy, E.A. Bóketov atyndaǵy QarMÝ

Qazaqstan, Qaraǵandy

Qazaqstanda týrızm salasy qarqyndy damyp kele jatyr, al Qarqaraly týrızminiń ál-ahýaly qandaı?  Bolashaǵy bar ma? Tabıǵaty kóz tundyrar ólkeniń tartymdy jerleri kóp pe? Tarıhy 2 myń jyldy qamtı alatyn Qarqaralynyń týrızmi oıǵa qaldyrarlyq jaǵdaıda....

Qalanyń jalpy sıpattamasy.

Qarqaraly – Qaraǵandy oblysynyń eń baıyrǵy, ári máńgi jas qalasy. Kezinde Qarqaraly arqyly Orta Azıadan Sibirge baǵyttalǵan kerýen joldary ótken.

Qarqaraly aýdanynyń aýmaǵy – 35,4 myń sharshy km. Jalpy halqynyń sany – 50600 adam.

Aýdan ortalyǵy – Qarqaraly qalasy, teńiz deńgeıinen 815 metr bıiktiktegi Qarqaraly taýynyń baýraıynda ornalasqan. Qala halqynyń sany – 10300 adam. 1824 jyly Qarqaraly qamalynyń negizi qalandy, al 1869 jyly Qarqaralyǵa ýezik qala mártebesi berildi. HİH ǵasyrda ol mańyzdy saýda ortalyǵyna aınaldy. Qarqaralyda aty álemge áıgili Qoıandy jármeńkesi saýda-sattyq baılanystar men mádenıetti damytýda mańyzdy ról atqardy.

Qarqaraly týrızmi qalaı ornalasqan?

Búgingi tańda Qarqaraly Qaraǵandy oblysynyń ekonomıkalyq jáne mádenı ómirinde mańyzdy oryn alyp jatyr. Munda 10-nan astam demalys úıleri men demalys aımaqtary bar, olardyń ishinde AO «Arselor Mıttal Temırtaý» kómir departamentiniń «Shahter» demalys úıi, «Sosnovyı bor», «Tas bulaq» taý oteli, saýyqtyrý lagerleri. Aýdan aýmaǵynda Qarqaraly MUTP ornalasqan. Parkte 7 tabıǵı eskertkish bar: alǵashqy adam úńgiri, Shaıtankól kóli, Baseın kóli jáne t.b

Qarqaraly taýlarynyń ereksheliginiń biri – bulaq kózderiniń moldylyǵy. Ondaǵy sý móp-móldir. Qarqaralylyqtar ásirese Sýyqbulaqty erekshe ataıdy. Ondaǵy sý sál gazdalǵan jáne sekýndine jarty metr kúshpen búlkildep turady. Qarqaralynyń taýly ózenderi Úlken jáne Kishi Qarqaraly Qurózek arnasyna quıylady. Qarqaraly taýlary ózderiniń dalalyq jáne taýlyq dep atalatyn kólderimen de aty shyqqan. Olardyń qataryna Jartas, Ashykól, Bastybaı, Taskól, Qoıtas jáne basqalary.

Týrısterdiń arnaı Qarqaralyǵa kelýine sebep bolǵan, talaı syrǵa toly Shaıtankól

Qarqaraly óńiri jylyna 20 myńnan astam týrısi qabyldaıdy, olardy ornalastyrý qyzmetin bir mezgilde 2500 qonaqty qabyldaýǵa daıyn 23 demalys úıi, qonaqúıler men balalar lagerleri usynady.

Qarqaraly ulttyq parkiniń aýmaǵynda jeti resmı týrısik marshrýttar jasaldy. Olar eń kórnekti tabıǵı jáne tarıhı oryndardy - Shaıtankól men Baseın kólderin, alǵashqy adamdardyń «Úsh úńgiri» men «Úlken palata» jerlerin, saq dáýirindegi Altyn adamnyń jerlengen jerin, Kent taýlaryndaǵy býddalyq ǵıbadathanany aralaýdy kózdeıdi.

Búgingi kúni uzaq merzimdi paıdalanýǵa berilgen 11 ýchaskeniń altaýy 100-den astam jańa jumys oryndaryn qura otyryp, úıler men demalys aımaqtaryn salýǵa 49 jylǵa deıingi merzimge kelisimsharttar jasasty. Keıbir jobalar aıaqtaldy. Máselen, 2015 jyly 40 oryndyq Qarqaraly dıspanseri iske qosyldy, onda emdeý úshin biregeı jabdyq bar. Joba quny 40 mıllıon teńgeni qurady. Al 2019 jyly Joljaqsy demalys úıiniń qurylysy aıaqtaldy. Onyń shyǵyny 120 mıllıon teńgeni qurady.

Qarqaraly aımaǵynda týrızmdi damytý týraly alǵa qoıylǵan maqsattardyń aıqyndalýy

Búgingi kúni qalada týrıserge arnalǵan jalpy syıymdylyǵy 2,7 myń tósek bolatyn 31 týrısik nysan bar. 2019 jyldyń sońynda oblys ákimdiginiń aqparaty boıynsha oblysqa 22,5 myńnan astam adam keldi (2018 jylǵa qaraı 95,2%), al olarǵa kórsetilgen qyzmet kólemi 570 mln teńgeni (2018 jylǵa 125,0%) qurady.

Retteletin týrızm men demalysty damytý maqsatynda ulttyq saıabaqtyń aýmaǵynda týrızmdi damytý qajettilikteri úshin qysqa jáne uzaq merzimdi paıdalanýǵa berilgen jalpy aýdany 143 ga jer ýchaskeleri bólindi.

Qysqa merzimdi paıdalanýǵa - 19 jer ýchaskesi (87,4 ga) jáne uzaq merzimdi paıdalanýǵa - 11 jer ýchaskesi (55,4 ga). Bul jerlerdiń aýmaǵynda týrısik lagerler men demalys ortalyqtaryn, kempıngter, tamaqtaný pýnktterin salý josparlanǵan.

Búgingi kúni 10 jer ýchaskesi qysqa merzimdi paıdalanýǵa jalǵa berilgen, 17 kelisimshart (12,1 ga) jasaldy. Ýaqytsha nysandar osy jerlerde ornalasqan - kempıngter, shaǵyn demalys úıleri, lagerler, shatyrly qalashyqtar, saýda núkteleri, tamaqtaný pýnktteri.

5 jer ýchaskesi uzaq merzimdi jalǵa alyndy. Bul ýchaskelerde josparǵa sáıkes barlyq qajetti ınfraqurylymy bar kapıtal týrızmi nysandary salynýy kerek.

Qarqaraly aımaǵyna týrıserdi tartý maqsatynda tabıǵat murajaıy jáne jabaıy ańdarmen ashyq aspan astyndaǵy tor jumys jasaıdy.

Ulttyq parktiń aýmaǵynda jalpy uzyndyǵy 785 km bolatyn 11 týrısik marshrýttar bekitilgen. Barlyq baǵyttarda (soqpaqtarda) tólqujattar bolady. Týrıserdi qabyldaý úshin kelýshiler ortalyǵy bar.

Qarqaralyda Abaı úıi, Qunanbaı qajynyń eski meshiti, Mádı Bapıulynyń jerlengen orny, «78 komýnardyń ortaq qabiri» dep atalatyn memorıaldyq keshen, sondaı-aq 5000 eksponaty bar tarıhı-ólketaný murajaıy bar.

Týrızm ındýstrıasyn damytý maqsatynda birqatar jobalar júzege asyrylýda. Atap aıtqanda, 2018 jyly týrısik keshendi damytý aıasynda sporttyq-saýyqtyrý kesheniniń jalpy syıymdylyǵy 60 oryndyq eki úıdiń qurylysy aıaqtaldy.

Demalys úıi paıdalanýǵa berildi - jalpy syıymdylyǵy 20 adamǵa arnalǵan 2 blokty eki qabatty kotej jáne 24 bólmelik ǵımarat.

2019 jyly jeti joba júzege asyryldy. Uzaq merzimdi perspektıvada kerýetter sanynyń artýymen jáne obektilerdiń keńeıýimen demalys ortalyqtarynyń ekinshi kezeńin salýmen qazirgi eki jobany aıaqtaý kútilýde.

Aımaqtaǵy týrızmdi damytý perspektıvasynda birqatar mańyzdy jobalar anyqtaldy.

Basymdyqtardyń qatarynda Qarqaraly qalasynyń tarıhı ortalyǵyn qaıta qurý (ınfraqurylymdy qurý; alańdy abattandyrý (avtoturaqty, jaıaý júrginshilerge arnalǵan joldardy, balalar alańdaryn uıymdastyrý); shaǵyn jáne orta bıznesti damytý (tamaqtaný, sulýlyq salondary, dúkender, turǵyn úı) , týroperatorlar men gıdterdiń qyzmetteri).

Sondaı-aq mańyzdy baǵyttardyń qatarynda «Sýyq bulaq» traktisinde týrızmdi damytý bolyp tabylady (ınfraqurylymdyq qurylys; sanatorıı-saýyqtyrý kesheni men shaǵyn qonaq úıler, aspaly jol salý, etno, jaıaý týrızm, taý, shańǵy, at sporty, velosıpedpen júrý). týrızm, sonymen qatar shaǵyn jáne orta bıznesti damytý (tamaqtaný, ornalastyrý, ekskýrsovodtar, demalys úshin jabdyqtardy jalǵa berý).

Sonymen qatar, Qarqaraly aýdanynyń ákimdigi týrısik sektordyń damýyna kedergi bolatyn birqatar problemalyq máselelerdi anyqtady.

Qarqaralynyń básekelik artyqshylyǵy tarıhı týrızmdi, ekologıalyq týrızmdi, sondaı-aq sport pen ekstremaldy týrızmdi damytýdyń biregeı múmkindiginde. Alaıda, aımaqtaǵy statısıkalyq málimetterge sáıkes týrısik uıymdardyń tek 11% -y týrıserdi kelý jáne ishki týrızmge tartý boıynsha qyzmet kórsetedi, qalǵandary syrtqy týrızm salasynda jumys isteıdi. Kirý týrızmin damytýǵa kedergi keltiretin negizgi sebepter - damymaǵan ınfraqurylym, qyzmet kórsetý deńgeıiniń tómendigi jáne kóliktiń nashar uıymdastyrylýy.

Qarqaraly aýdandyq kásipkerlik jáne ónerkásip bóliminiń málimetteri boıynsha, týrızm salasynyń nashar damýy ınjenerlik-kommýnıkasıalyq ınfraqurylymnyń qanaǵattanarlyqsyz jaǵdaıyna tikeleı baılanysty. Iaǵnı, Qaraǵandy-Qarqaraly jolynyń nashar jaǵdaıy áleýetti demalýshylarǵa kedergi keltiredi. Injenerlik-kommýnıkasıalyq ınfraqurylymnyń nashar kúıine nemese onyń týrızmdi damytýdyń josparlanǵan oryndarynda múldem bolmaýyna baılanysty iri kásipkerlerdiń salaǵa ınvestısıa salýǵa qulyqsyzdyǵy. Atap aıtqanda, Qarqaraly qalasynda turaqty sýmen jabdyqtaý jáne sý burý júıesi joq.

Ótken jyldyń sońynda Qarqaraly aımaǵyna 50 myńnan astam týrıs kelgen.

Jalpy, jasalyp jatqan jumystardyń barlyǵy týrısik aǵymdy arttyrýǵa baǵyttalǵan. 2025 jylǵa qaraı Qarqaralydaǵy týrısik aǵyndy 10 esege, ıaǵnı jarty mıllıon adamǵa deıin arttyrý josparlanyp otyr.

Paıdalanylǵan ádebıetter:

1. Qarqaraly – Qazylyq. Avtor: S. M. Syzdyqov ISBN: 978-601-302-290-1
2. https://el.kz/ru/news/puteshestviepage/karkaraly_-_legendy_gornoy_stepi/
3. https://visitkazakhstan.kz/ru/guide/information/8/136/
4. https://kapital.kz/gosudarstvo/63926/chem-privlekayet-turistov-ugol-naya-stolitsa-kazakhstana.html

---