InfoHub Logo

E.A.Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy ýnıversıtetiniń
pedagogıka ǵylymdarynyń magıstri Dúısen Anar Almasqyzy
oqytýshysy Bakırova Indıra Darhanqyzy

Jahandyq ómir talabyna saı jańartylǵan bilim berý jaǵdaıynda kompúterlik saýattylyqty jyldam damyta otyryp, pedagogıkalyq, psıhologıalyq ádistemelik bastapqy daıyndyqty qalyptastyrmaıynsha, balalar óz bilim deńgeıin kótere almaıdy. «Qazirgi zamanda jastarǵa aqparattyq tehnologıamen baılanysty álemdik standartqa saı múddeli jańa bilim berý óte qajet» -dep Elbasymyz aıtyp kórsetkendeı jas urpaqqa bilim berý jolynda aqparattyq tehnologıany oqý úrdisinde ońtaılandyrý men tıimdiligin arttyrýdyń mańyzy óte zor. Qoǵamda bilim berý júıesin damytýda aqparattyq, ınovasıalyq tehnologıalardy qajettiligi qaryshtap turǵan kezeńde Elbasy óz nazarynda ózekti másele retinde qarap otyrǵan sózsiz. Elimizge arnalǵan dástúrli joldaýynda bilim berý salasyn damytýda keń kólemde mindetter qoıyp, senim artyp otyr.

Sol sebepti AKT pánin bastaýysh synyptan bastap engizý qajettiligi týyndaıtyny barshamyzǵa aıan. Bastaýysh synyp oqýshylaryna ınformatıka men jańa aqparattyq tehnologıa elementterin engizýdiń qajet ekendigi zertteý jumystary arqyly tolyq júrgizilip, oqytý ádistemeleri jan jaqty qarasgyrylady. Atap aıtatyn bolsaq, otandyq jáne shet eldik zertteýlermen tanysa otyryp, aldymen teorıalyq materıaldar jınalady, keıin osy jınalǵan materıaldarǵa qatysty baǵdarlama jasaldy osy jasaǵan baǵdarlamaǵa sáıkes jazylǵan árbir taqyrypqa tereńnen taldaý jasalady.

Ol úshin aldymen bastaýysh mektepterge arnalǵan ár túrli basylymdaǵy pedagogıkalyq - psıhologıalyq teorıaǵa negizdelgen kózqarastardy, mekteptegi tájirıbeli mamandar bastaýysh synyp muǵalimderiniń kózqarastaryn esepke ala otyryp, osy maqsatta júrgizilgen ata-analar pikiri men eksperımentar jumystyń qorytyndysyn qoldana otyryp bastaýysh bilim berýden bastap AKT páni boıynsha ótkiziletin sabaqtardyń jyldyq kúntizbelik - taqyryptyq josparynyń úlgisi jasaldy.

Qazirgi tańda jańartylǵan bilim berý jaǵdaıynda oqýshylar AKT pánin jeńil jáne tez meńgerýde, olardyń qazirgi ómir aǵymyna degen kózqarastarynyń jan-jaqty joǵary dárejede damýyna baılanysty, endi ınformatıka (AKT) pánin tipti 1-shi synyptan bastap engizýge bolady degen pikirimdi usynamyn.

Aqparattyq qoǵamda jańartylǵan bilim berý jaǵdaıynda balalardy kompútermen jumys isteýge daıyndaý úshin aldymen logıkalyq oılaýǵa, taldaý jasaı bilýge, ózara qarym - qatynasqa úıretý kerek. Psıhologtardyń aıtýy boıynsha, balanyń negizgi logıkalyq oılaýy 4-6 jas aralyqa qalyptasady.

Orta bilim berý mekemelerinde jańartylǵan bilim berý jaǵdaıynda ınformatıvny oqytý dara baǵdarlamamen júzege asýda. Al bastaýyshta bul dara pán retinde emes, orys, qazaq tilderi men matematıkaǵa qoldaýshy pán retinde júredi. Bul ádistiń negizgi mazmuny tómendegideı:

• Matematıka men orys tili kýrstarynyń sabaqtastyǵy;
• Mazmundy logıkalyq tapsyrmalardy maqsatty túrde engizý, dıdaktıkalyq oıyndar men dástúrli emes maqsattardy bıik deńgeıde sheshe bilýge úıretý.

Jańa aqparattyq tehnologıanyń jyldan jylǵa keń qulash jaıyp damýy adam qyzmetiniń barlyq salalaryna enýine oraı, jas urpaqty kompúterlik tehnıkany paıdalaný úshin daıarlaýda, olardyń kompúterlerge degen oń kózqarasyn qalyptastyrýmen qatar, oqýshylardyń synypta jáne synyptan tys oqý qyzmetin kompúter arqyly uıymdastyrý Elbasynyń «Qazaqstan 2030» baǵdarlamasynda kórsetilgendeı kókeıkesti máselelerdiń biri. Bul máseleler boıynsha tájirıbeler jınaqtalyp joǵary jaqqa usynyldy.

Qazirden bastap balalardy kishkentaıynan ózderin qorshaǵan ortamen jan-jaqty tanystyrý, olardyń logıkalyq oı órisin shyǵarmashylyq jaǵynan damytý, sóıleý jáne júris - turys mádenıettiligin arttyrý, olardy kompúter álemine baýlý búgingi kúnniń basty talabyna aınalyp otyr. Osy máselelerdiń ár-túrli joldary qarastyrylyp, basqa shet memleketterdiń oqý is tájirıbelerin oqyp, úırene otyryp:

1. Bastaýysh mektepte oqytylatyn sabaqtarda kompúterdi jıi paıdalaný;
2. Bastaýysh synyptan bastap júıeli túrde ınformatıka pánin oqytý;
3. Mektepterde balalarǵa arnalǵan ınformatıka úıirmelerin uıymdastyrý arqyly júrgizýge bolatynyna kóz jetkizýde.

Al joǵaryda kórsetilgen ádisgerdiń barlyǵy bir birimen ushtastyrylsa, jas býynnyń kompúterlik saýatty, ári kompúterlik mádenıetti bolyp ósýine jol ashady.

Jańartylǵan bilim berý jaǵdaıyndaǵy ǵylym men tehnıkanyń jyldan jylǵa keń epic alyp, jedel qarqynmen damýy, bilimniń negizi bolyp tabylatyn - bastaýysh mektepke de óz áserin tıgizýde.

Sondyqtan bastaýysh bilim júıesine basty maqsat - árbir oqýshyny ınformatıka ǵylymynyń alǵashqy fýndamentaldi bilim negizderimen tanystyrý, óz betimen jumysyn arttyrý men shyǵarmashylyq qabiletterin damytýda jańa aqparattyq tehnologıany paıdalaný jáne onyń tıimdi ádistemesin usyný.

Sonymen qatar, olardy ınformatıka pánin mektepte oqytatyn basqa pánder men úılesgire otyryp túpkilikti jáne sanaly túrde meńgerýge qajetti daǵdylarmen qamtamasyz etý bolyp tabylady.

Jańa aqparattyq tehnologıanyń basty tıimdiligi - bul muǵalimge bastaýyshtaǵy oqý úrdisiniń qurylymyn túbegeıli ózgertý, oqytýdaǵy pánaralyq baılanysty kúsheıte otyryp, oqýshylardyń dúnıetanymyn keńeıtýge jáne jeke qabiletterin kóre bilip, ony damytýǵa tolyq jaǵdaı jasaýy. Sonymen qatar, jańa aqparattyq tehnologıanyń negizgi ereksheligi - bul oqýshylarǵa óz betimen nemese birlesken túrde shyǵarmashylyq jumyspen shuǵyldanýǵa, izdenýge, óz jumysynyń nátıjesin kórip, óz-ózine syn kózben qaraýyna jáne jetken jeńistikterinen lázzat alýǵa múmkindik berýi.

AKT páni bastaýysh bilim berýden bastap engizilgenmen, ony ártúrli ádistermen oqytyp, osy pánge degen bala qyzyǵýshylyǵyn arttyratyn túrli oqytý baǵdarlamalary, ásirese qazaq mektepteri úshin óte tapshy. Sondyqtan bastaýysh synyp oqýshylaryna ınformatıka sabaǵyn júrgizýdiń tıimdi joldaryn qarastyryp, ony naqty materıaldarmen teorıalyq jáne praktıkalyq jaǵynan baıyta túsý - búgingi kúnniń ózekti máselesi.

Bastaýysh synypta AKT-ny oqytý...

AKT pániniń propedevtıkalyq kýrsyn bastaýysh synyptan bastap oqytýǵa bolatyndyǵy jáne onyń tıimdiligi dúnıejúzilik tárbıe negizinde dáleldenip otyr.

Ǵalymdardyń, praktık - muǵalimderdiń pikirinshe, jańartylǵan bilim berý jaǵdaıynda bul pándi bastaýysh synyptarda oqytýǵa negiz bolatyn faktorlar mynalar:

• bastaýysh mektep oqýshysyn aqparattyq qoǵamǵa beıimdeý;
• erte jastan balalardyń aqparattyq oılaý qabiletin damytý;

bastaýysh mektep oqýshylarynyń aqparattyq mádenıetin qalyptastyra otyryp, álemdik aqparattyq bilim keńistigine daıarlaý.

Reseı ǵylymdarynyń sońǵy zertteýlerine súıensek bastaýysh synyptaǵy AKT-nyń propedevtıkalyq kýrsynyń negizgi baǵyttary tómendegideı:

1. Qoldanýshylyq.

Munda oqýshylar kompútermen alǵash tanysyp, oqý, oıyndyq jáne bastaýyshtaǵy pánder mazmunyna quralǵan jattyqtyrýshy baǵdarlamalar negizinde kompúterlik saýattylyqtary qalyptasady. Bul baǵytty qoldanýshylardyń pikirinshe, balanyń kompúterlik saýattylyqgy meńgerýi - bul sabaqta jáne sabaqtan tys kezde kompúterdi óz qajetine qaraı erkin paıdalana bilýi, sondaı aq tehnıkaǵa saýatty uqypty qaraýy.

Qoldanýshylyq baǵyttary propedıvtıkalyq ınformatıkany meńgerý nátıjesinde oqýshylarda tómendegideı bilim men iskerlik qalyptasýy tıis:

• oqý oıyn baǵdarlamalary men jumys isteı bilý;
• programmalarmen jumys isteý kezinde baǵdarlamalyq qujattardy paıdalaný;
• programmamen jumys isteýge mashyqtaný, programmany engizý, kerektisin tabý, óz betimen jumys isteý.

1. Aqparatty - logıkalyq.

Bul baǵyt boıynsha oqytý birinshiden, oqýshylardyń qorshaǵan ortanyń elementterin tanyp, olardy ajyrata bilý qabiletterin damytsa, ekinshiden, oılaý, este saqtaý qabiletterimen qatar baıqaǵyshtyǵyn zeıinin, berilgen tapsyrmany oryndaýdyń ońtaıly, tıimdi joldaryn taba bilý qabiletiniń damýyna áseri mol. Psıhologtardyń zertteýinshe, oılaýdyń logıkalyq qurylymynyń negizderi 5-11 jas aralyǵynda qalyptasady.

Sondyqtanda algorıtmdik damý qabiletterin barynsha erte jastan qalyptastyrý qajettigi ózinen-ózi týyndaıdy.

1. Shyǵarmashylyq.

Baǵyt boıynsha oqytýdyń jańa ádis - tásilderin qoldaný arqyly balanyń kishkentaı kezinen dúnıege ózindik kózqarastarynyń qalyptasýyna jol ashý, úzdiksiz bilim alýǵa daıyndaýdyń tıimdi joldaryn izdestirý. Basty maqsaty - oqýshy zertteýshi esebinde.

1. Dástúrli kýrsqa ınformatıka elementterin qosý.

Ǵylymdardyń zertteýleri boıynsha, jańartylǵan bilim berý jaǵdaıy negizinde oqý prosesiniń tıimdiligin arttyrýda aqparattyq tehnologıalardyń róli zor.

Búgingi kúni ǵalamdyq psıhologtar men pedagogtar oqý prosesiniń tıimdiligin arttyrýdyń negizgi tásili retinde tómendegi sharttardy usynady:

1. Problemalyq oqytýdy qoldaný;
2. Algorıtmdik oqytý;
3. Oqytýdy aqparattandyrý;

5. Jańartylǵan bilim berý jaǵdaıynda pánaralyq kiriktirý.

Jańartylǵan bilim berý jaǵdaıynda AKT páni balanyń tehnıka qulaǵynda oılap otyrǵan óz zamandastarynan kem bolmaýy úshin qajet. Kez kelgen pándi úıretýdiń ádisgemelik negizi 5 komponentten turady. Olar: maqsat, mazmun, ádister, qajetti qural jabdyqpen oqytý formasy. Informatıka úshin qazir ádisteriniń joldary jańartylǵan bilim berý birge jańaryp otyr.

Jańartylǵan bilim berý jaǵdaıynda bastaýysh synyptarda AKT pániniń maqsatyn tómendegideı sıpattaýǵa bolady:

1. Aqparattyq saýat ashýdyń basty negizi;
2. Oıdy logıkalyq túrde damytý;
3. Algorıtmdik bilimdi jetildirý men maqsatty sheshýdegi júıelilik;
4. Kompúterdi úırenýdiń ońaı joldaryn izdeý.

Bastaýysh synyptarda bala úshin oqýdyń negizgi salasy oıyn bolyp tabylady. Oıyn jáne oıyn jaǵdaılary balanyń jan-jaqty oı-órisiniń damýyna da, tárbıesine de eser etedi. Sonymen birge ártúrli pedagogıkalyq máselelerdi sheshýge kómektesedi. Informatıka (AKT) oıyn ádistemeleri negizinde ótkizý óte paıdaly. Sebebi bul ózine barlyq jumys túrlerin qosyp balanyń shyǵarmashylyqpen jumys isgeýine, oı-órisiniń damýyna keń múmkindik beredi.

Adamnyń tulǵalyq qalyptasýy-úzdiksiz jáne kúrdeli proses. Ol bilim alýdyń belgili bir satysymen shektelmeıdi. Búgingi tańda demek bolashaqta da bilim qajettiligi adamnyń belsendi ómirin qamtıdy. Sondyqgan jastardyń búgingi bilimi - bolashaqta óz bilimin jetildirýdiń jáne óz betimen bilim alýlarynyń tek qana negizi.

Munan shyǵatyn qorytyndy-jańartylǵan bilim berý jaǵdaıynda oqýshylardy úzdiksiz bilim alýǵa daıyndaýdyń tıimdi joldaryn izdestirý bolyp tabylady.

Bakırova Indıra Darhanqyzy, Dúısen Anar Almasqyzy

---