InfoHub Logo

Eń alǵash jer-jerden jınalǵan jastar ujymdasa otyryp, 1918 jyly uıym qurady. Tóraǵalyq etip – Muhtar Mýrzın saılana otyryp, basqarma múshelerin de jınaıdy. Ol qatarda: S. Sádýaqasuly, M. Seıituly, T. Dosymbekqyzy, Á. Baıdildauly sıaqty qazaqtyń ozyq oıly jastary jınalyp, birigedi. Osy jyldyń 30-shildesinde Qyzyljar qalasynda uıym ózderiniń gazetin, tilin – «Jas azamat» gazetin aınalymǵa shyǵarady. Bul gazette negizinen saıası-qoǵamdyq, ekonomıkalyq taqyryptar kóptep qozǵaldy jáne de alǵysharty osydan bastaý aldy. Eń alǵashqy nómirinde «Jas tilek» atty maqalamen jaryq kóredi. Bul maqala arqyly, qoǵamǵa gazettiń shyǵý sebebi men maqsatyn aıqyndap beredi. Osy maqalanyń negizgi jolyn – ult bostandyǵy, ult teńdigi dep túsindiredi. Redaktorlar oqyrmandarǵa joldaǵan «Ashyq hatynda» - biz jıyn uıymdastyryp, osyndaı gazetti shyǵarý týraly óz aldymyzǵa maqsat qoıdyq, qazaq-qyrǵyz elin aman saqtap qalý jolynda shamamyz kelgenshe eńbek etemiz, - dep sózderin jetkizedi.

Gazettegi aıryqsha ereksheliktiń biri bul – jarıalanǵan maqalalar kóbinese avtorsyz beriledi. Solardyń ishinde búrkenshik esim arqyly da jarıalanǵandary bar. Avtorlardyń osylaı jasaý sebebi, sol kezdegi aýmaly-tókpeli kezeńge baılanysty bolǵandyqtan.

«Jas azamat» gazetindegi maqala men jazbalarǵa toqtalatyn bolsaq, «Búlingennen búldirgi alma!» dep atalatyn maqala, avtory – «El balasy». Bul maqalada, bólshevıkter orys zıalylary men jumyskerler arasyna jik túsirgendigi, osyndaı másele bizge de juǵyp ketpesin degen oı aıtyp, eldi birlikke shaqyrady. Tek qana bul emes, gazette eldiń ishki jáne syrtqy saıasaty, shetel jańalyqtary jaıly aqparattar jıi jarıalanyp, halyqqa taratylyp otyryldy. Sonymen qatar, jer máselesi de syrt qalmady. «Qazaq jeri», «Ólgen tirilmekshi» degen maqalalarda osy jer máselesi kóteriledi. Bul jazbalarda qazaq jerin Reseıge berip, ózimiz kedeı qaldyq, osylaı kete berse tilimizden de, ultymyzdan da aıyrylyp joq bolamyz degen sózder sıpattalǵan. Osyndaı maqalalar arqyly otarshyldyqtyń buǵaýynan bosaǵysy kelgen qazaq jurtyn sıpattap jazady. Endigi «Jas azamat» gazetinde qozǵalǵan másele bul – jańa ókimet, saıasat isin synǵa alyp jazylǵan jınaqtar. Osy máselege jazylǵan maqala «Buny ne deımiz?» atty Baıdildá Myrzalyuly men Ǵabdildá Naızabekulynyń maqalasy. Bul jerde, bólshevıkterdiń istep júrgen tirlikteri men qarapaıym halyq arasyndaǵy qarym-qatynastyń kórinisin jazady. Bunymen qoımaı Reseı men Alash Orda arasyndaǵy máselelerge baılanysty sol uıymdardaǵy múshelerdi abaqtyǵa jabylatyny jaıly da sóz qozǵalady. Eldegi osyndaı qıyn kezeńdegi qazaq qoǵamynyń jaǵdaıyn gazetke maqala jarıalaý arqyly muńdaryn jetkizip, san túrli avtorlar halyqtyń rýhyn kóterý úshin túrli janrdaǵy materıaldar jarıalap, shyndyqtyń betin ashyp, aına qatesiz kórsetedi.

Qazaq halqynda osyndaı gazet-jýrnaldardyń bolýy halyq pen jerdiń máselesi kóterilip, úlken ımperıaǵa qosylmaıtyndyǵyn, jeke el bolyp ómir súrgisi keletini jaıly, ata-babadan kele jatqan dástúrli jerdi eshqandaı ultqa bergisi kelmeıtinin jazǵan qazaq baspasóziniń tarıhy bolyp keledi.

Paıdalanǵan ádebıet:

1. Allabergen Qyryqbaı, Nusqabaıuly Jarylqasyn, Orazaı Faızolla. Qazaq jýrnalısıkasynyń tarıhy (1870-2008 jyldar). - Almaty:Bilim, 2009. – 80-84 better.

Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ
Jýrnalısıka fakúlteti 1-kýrs stýdenti
NÝRADIN Uldana

---