InfoHub Logo

“Aıqap” – qazaq halqynyń saıası-áleýmettik, mádenı-sharýashylyq ómiriniń túıtkildi  máselelerin sóz etken jýrnal, hám halyq úni. 1911-1915 jyldary úzdiksiz jaryqqa shyǵarylǵan jýrnal, bastapqyda járdemdesýshilerdiń kómegimen, sosyn óz qarjysyna shyǵyp turǵan. 

“Aıqap” jýrnalynyń shyǵý tarıhyn zerttegen profesor H.Bekhojın bylaı deıdi: “Qazaq halqynyń mádenı ómirinde HH ǵasyrdyń bas kezinde bolǵan eleýli oqıǵalardyń biri – “Aıqap”  jýrnalynyń shyǵýy. Ol qazaqtyń tuńǵysh qoǵamdyq-saıası jáne ádebı jýrnaly boldy. “Aıqap” óziniń sıpaty jóninen jalpy demokratıalyq bolǵanymen, is júzinde Shoqan Ýalıhanovtyń, Ybyraı Altynsarınniń, Abaı Qunanbaevtyń aǵartýshylyq ıdeıalary negizinde damyp kele jatqan qazaqtyń qoǵamdyq oı-pikiriniń, ádebıetiniń, pýblısısıkasynyń progresshildik jáne demokratıalyq dástúrlerin jalǵastyrǵan, ilgeri damytqan jýrnal boldy”. Qazaq pýblısısıkasynyń satylaı damýyna ólsheýsiz úles qosqan jýrnaldyń redaktory – Muhametjan Seralın. 

Jýrnaldyń  ulttyq sıpatyn jarıalanǵan maqalalar men avtorlarynan aıqyndaı alamyz. “Aıqaptyń” belsendi shyǵarýshylary, avtorlary retinde Sáken Seıfýllın, Sultanmahmut Toraıǵyrov, Sábıt Dónentaev, Beıimbet Maılın, Baqytjan Qarataev, Sabyrjan Ǵabbasov syndy belgili jazýshylar men pýblısıserdi ataýǵa bolady. Jýrnal betinde Shahmardan Áljanovtyń “Qazaqtyń qudalyqtaryndaǵy kemshilikter” , “Taǵy da jer jaıynda”, Jıhansha Seıdalınniń “Urlyq túbi qorlyq” , “Sıez týraly kelgen hattar” , t.b  synı, problemalyq maqalalary jaryq kórgen. 

“Aıqaptyń” alǵashqy sanyndaǵy bas maqalada gazet-jýrnaldyń halyq damýyndaǵy orny kórsetilgen.  Buǵan deıingi ǵumyry qysqa bolǵan qazaq basylymdarynyń tarıhy sóz etildi. Máselen, “Serke”, “Kırgızskaıa gazeta” syndy basylymdar demeýshisiz, qoldaý bildirgen jurtshylyqtyń bolmaýy saldarynan jabylyp qalǵan. “Aıqap” jýrnalynyń da beıresmı, halyq qoldaýymen jaryqqa shyǵýy da - qalypty jaǵdaı. Sebebi, bılik ulttyq sanaǵa serpilis beretin basylymdardy qoldaýǵa emes, qurtýǵa beıim edi. 

Qazaq pýblısısıkasynyń damý kezeńi de tap osy “Aıqap” jýrnalynyń jaryq kórgen kezimen tuspa-tus keldi. Zertteýshiler: “Aıqaptyń” tili  HH ǵasyrdyń basyndaǵy ulttyq pýblısısıkamyzdyń úlgisi boldy. Jýrnal betinde jazýshy, jýrnalıster qazaqtyń jazba tilin qalyptastyryp, kóne, dinı, kirme sózderden tazartý úshin Abaı, Ybyraı bastaǵan jańa ádebı tildi qoldandy”, - dep baǵa bergen. 

Jýrnal qazaq dalasyna keńinen etek jaıdy. Tipti Qazaqstannyń barlyq oblystarynan bólek Astrahan gýbernıasyna qosylǵan Bókeı ordasy men Kavkaz okrýgyne qaraıtyn Mańǵystaý, Atyraý, Oraldan hattar kelip turdy. 

Bir sózben aıtqanda, “Aıqap” – qazaq pýblısısıkasyn qoǵamdyq oıdyń kóshbasshy deńgeıine jetkize bilgen ulttyq sıpattaǵy basylym. 

Paıdalanylǵan ádebıetter tizimi:

1. Pýblısısıka negizderi: oqý quraly / Baýyrjan Jaqyp. - 2. - Almaty: Qazaq ýnıversıteti,2018. - 444b.
2. Egemen Qazaqstan «Áı, qap!» - «Aıqap» 29 naýryz 2011.

Aınur Ańlamasova
Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ
Jýrnalısıka 1-kýrs stýdenti

---