InfoHub Logo

Qazirgi tańda ómirge kóz-qarastary tolyq qalyptaspaǵan jastardyń arasynda qylmystyń jasalýy jıi kezdesedi. Qylmystyń jasalýyna jastardyń krımınaldyq nemese zorlyq-zombylyq kórip ósken ortada ómir súrýi de yqpal etedi. Jastardyń arasynda qylmystyń kóp jasalýyna ol otbasyndaǵy berilgen tárbıege, ata – ananyń balaǵa kóńil bólýine de baılanysty.

Qanshama ýaqyt ótse de óziniń qundylyǵyn, ózektiligin joımaıtyn mańyzdy másele - ol jas urpaq tárbıesi. Qazirgi tańdaǵy ǵylymı tehnıkalyq progres pen órkenıetti damý dáýirine bet burý kezeńinde qoǵamda laıyqty, sanaly urpaq qalyptastyrý kez - kelgen ata - ana men qoǵamdyq ortanyń mindeti.

Ata-babamyz sonaý erte zamannan bastap bala tárbıesine asa mán berip, úlken jaýapkershilikpen qaraǵan. Ul balaǵa er jigitke tán tárbıeni boıyna darytsa, qyz balanyń ózine tán ıbaly qasıetterin boıyna sińirtkizip tárbıelegen. 

Odan beri qanshama ýaqyt ótti. Qazir jańa zaman, jańa kózqarastar. Jastardyń qazirgi ýaqyttaǵy ómirge degen kózqarastary, sana - sezimderi, oılaý qabiletteri múlde bólek. Alaıda barlyq qazaq otbasynda birdeı qazaqy tárbıe joıyldy dep aıtýǵa bolmaıtyn shyǵar. Alaıda qazirgi naryq zamanynda adamı qundylyqtar, qazaqy tárbıe syndy dúnıeler baǵasyn joǵalta bastaǵandaı. Qoǵamdaǵy jastardyń bir - birine degen qatigezdigin kórip otyryp eriksiz osylaı oılaısyń. Buryndary neshe túrli aıýandyq ardy teledıdardan, basqa da shet elderden kórsetilip jatqan baǵdarlamalardy kórgende senbeýshi edik. Alaıda sońǵy jyldary dál sondaı sumdyq jaǵdaılar bizdiń elimizde beleń alyp jatyr. Uryp-soǵý, tıisý, zorlyq-zombylyq, adam óltirý syndy soraqy qylmystarmen ustalyp, jazalanyp jatqan jastardy kúnde kóretin boldyq. Olardyń arasynda óz jazasyn almaı, taırańdap júrgenderi qanshama...

IýNISEF Qazaqstandaǵy ókiletti organdarmen birge júrgizgen zertteýler nátejıesinde kórsetkendeı elimizdegi zorlyq, jasóspirim jetkinshekterdiń abaqtyǵa jabylýy, mektep oqýshylarynyń bir - birine álimjettik kórsetýi syndy faktilermen tirkelgender óte kóp. Odan bólek eresekterdiń shamamen 75%-y otbasynda balalaryn judyryqpen tárbıeleıtin kórinedi. 2-14 jas aralyǵyndaǵy árbir ekinshi bala otbasynda zorlyqpen tártipke salý sharalaryna dýshar bolady eken. Osy jerde taǵy da qazaqy tárbıeniń taqyryby qozǵalady. Ata - ananyń balasyna qol kóterýi qazaqta úırenshikti nárse. Alaıda ata - babalarymyz eshqashan baýyr eti balasyn ólimshi etip sabamaǵan. Byltyr Túrkistanda bolǵan oqıǵa esterińizde bolsa, ataqqumar ákesymaq tyrnaqtaı balasyn ólimshi etip sabap jatqan vıdeosy áleýmettik jelide tarap ketken bolatyn. Ol óz jazasyn alǵanymen balanyń psıhologıasynda ol máńgilikke bir aýrý bolyp saqtalyp qalady. Osyndaı krımınaldy ortada ómir súrýi de balanyń bolashaqta qylmys jasaýyna yqpal etýi ábden múmkin. Mine ne úshin biz otbasyndaǵy tárbıeni qozǵaımyz, óıtkeni elimizdiń bolashaq urpaqtary áýeli otbasynda tárbıelenip shyǵady. Otbasyndaǵy tárbıeniń qamaly myqty bolsa, ony qaı kezde, kim bolmasyn buza almaıdy. 

Osy jyly da qarakóz qazaq qyzynyń jantúrshigerlik oqıǵada qaza tapqany halyqty biraz shýlatty. Shyny kerek ol oqıǵany da oqyp otyryp Amerıkandyq serıalyq adam óltirýshi jaıly kıno kórgendeı boldym. Nege? Sebebi, sonshalyqty adamnyń qatigezdigi meni qatty tań qaldyrdy. 

Al keshegi Reseıdiń Qazan qalasynda bolǵan oqıǵa úlken qasiret. Qazan qalasynyń mektepteriniń birinde 19 jasar mektep oqýshysy myltyqpen oq atyp, 7-ge jýyq, kúzetshi jáne 1 ustazdyń ómirin qıǵan. Bir qyzyǵy ol bul týraly aldyn - ala áleýmettik jelidegi paraqshasynda jarıalap jazǵan, alaıda onyń sózderine eshkim mán bermegen. Shynynda da nebári 19 jasar mektep oqýshysy, osyndaı qylmys jasaıdy degenge eshkim de senbes edi. Biraq ol jasady. Bul terrakt pa álde oqýshynyń ózi uıymdastyrǵan qylmysy ma belgisiz biraq 11 birdeı otbasynyń qara jamylyp  qalǵanyna kimdi kinálaıdy...?!

Qazirgi ýaqytta osyndaı jas býynnyń qylmys jasaýynyń aldyn - alý maqsatynda is - sharalar jınalystar ótkizilip turady. Osy turǵyda ulttyq mádenıettiń, ádebıettiń  tildiń, halyqtyq pedagogıkanyń tarıhy men bolashaǵy da jas urpaq tárbıesine baılanysty bolyp otyr. Alaıda meniń aıtarym balanyń eń áýelgi sýsyndaıtyny ata - ana tárbıesi, sodan soń qoǵam. "Balam deıtin jurt bolmasa, jurtym deıtin bala qaıdan bolady" dep Ahmet Baıtursynov aıtqandaı bala qoǵamdyq ortadan da, otbasynan da jetkilikti tárbıelense osyndaı qylmystar men keleńsizdikterdiń aldyn ala alatynymyz sózsiz. Ǵalamtordyń, jańa tehnologıalardyń, tela-ónimderdiń tez arada damyp ketýi- tárbıeniń nasıhattyq jaǵyna keri áser etkeni sózsiz. Degenmen, tálimdi tárbıeniń orny qashanda bólek.

Qoja Ahmet Iassaýı atyndaǵy Halyqaralyq Qazaq-Túrik ýnıversıtetiniń jýrnalısıka mamandyǵynyń
2-kýrs stýdenti Mýsaeva Jannur

---