Jer kindigi-Baıqońyr
Taqyryby: Jer kindigi - Baıqońyr.
Barysy.
Qazir adamzat óz ómirin ǵaryshsyz elestete almaıdy. 1961 jyldyń 12 sáýirinde Iý. Gagarın alǵash ushqanda, eshkim de dál búgingideı, jańa tehnologıalar shyǵyp, ǵaryshtan baqylaıtyn zaman bolatynyn bilmegen. Ǵaryshty ıgerý ómirdiń barlyq salasyna jańalyq ákeldi.. máselen, aýyl sharýashylyǵyn damýy úshin, aýa raıynyń qubylysy, mal jaıylymy, aýyz sýdyń jetkiliktigi baqylanýy tıis. Al ony baqylaý tek ǵarysh arqyly júzege asady.
Jalpy Jerdiń jasandy serikteri eldiń geografıalyq jaǵdaıyn, geofızıkalyq ózgerisin, atmosferasyn zertteıdi. Jer sharyna qaýpi bar apattardyń aldyn alady.
Oı - qozǵaý: Ǵarysh degenimiz ne?
Oqýshylar óz oılaryn ortaǵa salady. Slaıd, sýretter kórsetiledi.
Adam erte kezden – aq Ǵarysh deneleriniń Jerdegi qubylystarǵa áserin zerttep, bilýge tyrysqan. Bizdiń zamanymyzda ǵarysh qalaı zerttelýde jáne ǵaryshtan alynǵan aqparattardyń sharýashylyq úshin qandaı mańyzy bar?
1 - oqýshy: Negizi ǵaryshqa jol 1957 jyly 4 qazanda ashyldy. Bul kúni burynǵy Keńes Odaǵyna jerdiń jasandy serigi ushyryldy. Al 1961 jyly 12 sáýirde adam balasy tarıhynda birinshi ret Iý. A. Gagarın ǵarysh kemesimen Jer aınala ushty. 12 sáýir tarıhqa «ǵaryshkerler kúni» degen atpen endi.
Qazirgi kezde ǵaryshty ıgerý tez alǵa basýda. Azǵana ýaqytta Jer tóńireginde eki myńǵa jýyq jasandy serik ushyryldy. Solardyń ishinde adam uzaq ýaqyt turyp zertteý jumystaryn júrgizýge arnalǵan orbıtalyq stansalar da bar.
2 - oqýshy: Ǵarysh qural - jabdyqtary Jerdiń tabıǵı serigi - Aıdy da zertteı bastady. Avtomattardyń kómegimen adamdardyń qatysýynsyz - aq Aıdyń topyraq úlgisi alynyp, jerge jetkizildi, bederi sýretke túsirildi. Adam Aıǵa tikeleı baryp ta qaıtty.
3 - oqýshy: Avtomat stansalar kún júıesiniń alty planetasyna jiberilip, olar týraly ǵylymı derekter alyndy.
4 - oqýshy: Jerdiń jasandy serikteri halyq sharýashylyǵyna úlken qyzmet kórsetedi. Ǵaryshtan túsirilgen sýretter aýa raıyn kún ilgeri boljaýǵa, asa apatty qubylystardan (surapyl daýyl, qurǵaqshylyq t. b.) aldyn ala saqtanýǵa múmkindik beredi.
5 - oqýshy: Jasandy serikter arqyly telehabarlar beriledi, alys jerlermen radıo, telefon baılanystary júrgiziledi. Olar jerdiń ishki qurylysyn zertteýge, dál geografıalyq kartalar jasaýǵa, paıdaly qazbalar izdeýge, eginniń shyǵymyn boljaýǵa, taǵy basqa kóptegen jumystarǵa barǵan saıyn keńinen paıdalanýda.
Balalar, bizdiń Qyzylorda oblysynda ǵarysh aılaǵy bar ekenin bilesizder. Endi jer kindigi – Baıqońyr týraly biletin aqparattarmen bóliseıik.
6 - oqýshy: Ańyzdarǵa súıensek Qorqyt babamyz jer jánnatyn izdep, dúnıeniń tórt buryshyn aralap, týǵan topyraǵy - Syr óńirine qaıta keledi. Sonda «bul jer - jerdiń kindigi» depti. Tas alyp, aspanǵa laqtyrsa, tas aspanda uzaq aınalyp júripti. Jyldar óte ǵalymdar «Baıqońyrda jerdiń tartylys kúshi az, ekvatorǵa jaqyn, ǵaryshty ushyrýǵa eń qolaıly oryn» degen qorytyndy jasaǵan.
7 - oqýshy: Ǵarysh aılaǵyna aınalatyn jer birinshiden, ekvatorǵa jaqyn ornalasýy tıis. Ekinshiden, onyń qasynda mol sýly ózen bolýy kerek. Ondaı mol sýly ózen sol kezdegi Syrdarıa bolatyn. Sondaı - aq, ǵarysh alańyna temir jol ótip, soltústik - batys shalǵaıda keń jazyq dala jatýy tıisti edi. Baıáqońyrdyń tabıǵaty osy sharttarǵa saı keldi..
8 - oqýshy: bıyl álemniń eń birinshi ǵarysh aılaǵy - Baıqońyrdyń qurylǵanyna 56 jyl. Al adamzattyń tuńǵysh ǵaryshqa ushqanyna 51 jyl. «Baıqońyrdyń» qurylysy 1955 jyly bastalǵandy. Alǵashqy zymyran 1957 jyly tamyzda ushyryldy. Bul óńirden
Iý. Gagarın, N. Leonov, G. Tıtov, a. Laveıkın, T. Áýbakirov, T. Musabaev syndy ǵaryshkerler aspan álemine saıahat jasady. Olardyń árbir sapary qoǵamǵa bergen paıdasymen tarıhta qaldy.
9 - oqýshy: 1994 jyly Baıqońyr kosmodromyn Reseıge jalǵa berý merzimi 20 jylǵa dep eseptelse, 2004 jyly qańtar aıynan bastap 50 jylǵa deıin bolyp merzimi uzartyldy.
Búginde joǵary oqý oryndarynyń birqatarynda «Radıotehnıka, elektrotehnıka jáne telekomýnıkasıalar», «Radıobaılanys jáne radıonavıgasıa», «Jyljymaly baılanys quraldary men júıeler baılanysy», «Radıobaılanys, radıohabarlaryn taratý jáne teledıdar», «Kóp arnalyq telekomýnıkasıalyq júıeler» mamandyqtary oqytylady. Baıqońyr qalasyndaǵy Máskeý avıasıa ınstıtýty fılıalynda QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń kvotasymen 45 talapker bilim alýda. Bul oqý ordasy ǵarysh tehnıkasynyń tilin biletin ınjener mamandaryn daıarlaıdy.
Barysy.
Qazir adamzat óz ómirin ǵaryshsyz elestete almaıdy. 1961 jyldyń 12 sáýirinde Iý. Gagarın alǵash ushqanda, eshkim de dál búgingideı, jańa tehnologıalar shyǵyp, ǵaryshtan baqylaıtyn zaman bolatynyn bilmegen. Ǵaryshty ıgerý ómirdiń barlyq salasyna jańalyq ákeldi.. máselen, aýyl sharýashylyǵyn damýy úshin, aýa raıynyń qubylysy, mal jaıylymy, aýyz sýdyń jetkiliktigi baqylanýy tıis. Al ony baqylaý tek ǵarysh arqyly júzege asady.
Jalpy Jerdiń jasandy serikteri eldiń geografıalyq jaǵdaıyn, geofızıkalyq ózgerisin, atmosferasyn zertteıdi. Jer sharyna qaýpi bar apattardyń aldyn alady.
Oı - qozǵaý: Ǵarysh degenimiz ne?
Oqýshylar óz oılaryn ortaǵa salady. Slaıd, sýretter kórsetiledi.
Adam erte kezden – aq Ǵarysh deneleriniń Jerdegi qubylystarǵa áserin zerttep, bilýge tyrysqan. Bizdiń zamanymyzda ǵarysh qalaı zerttelýde jáne ǵaryshtan alynǵan aqparattardyń sharýashylyq úshin qandaı mańyzy bar?
1 - oqýshy: Negizi ǵaryshqa jol 1957 jyly 4 qazanda ashyldy. Bul kúni burynǵy Keńes Odaǵyna jerdiń jasandy serigi ushyryldy. Al 1961 jyly 12 sáýirde adam balasy tarıhynda birinshi ret Iý. A. Gagarın ǵarysh kemesimen Jer aınala ushty. 12 sáýir tarıhqa «ǵaryshkerler kúni» degen atpen endi.
Qazirgi kezde ǵaryshty ıgerý tez alǵa basýda. Azǵana ýaqytta Jer tóńireginde eki myńǵa jýyq jasandy serik ushyryldy. Solardyń ishinde adam uzaq ýaqyt turyp zertteý jumystaryn júrgizýge arnalǵan orbıtalyq stansalar da bar.
2 - oqýshy: Ǵarysh qural - jabdyqtary Jerdiń tabıǵı serigi - Aıdy da zertteı bastady. Avtomattardyń kómegimen adamdardyń qatysýynsyz - aq Aıdyń topyraq úlgisi alynyp, jerge jetkizildi, bederi sýretke túsirildi. Adam Aıǵa tikeleı baryp ta qaıtty.
3 - oqýshy: Avtomat stansalar kún júıesiniń alty planetasyna jiberilip, olar týraly ǵylymı derekter alyndy.
4 - oqýshy: Jerdiń jasandy serikteri halyq sharýashylyǵyna úlken qyzmet kórsetedi. Ǵaryshtan túsirilgen sýretter aýa raıyn kún ilgeri boljaýǵa, asa apatty qubylystardan (surapyl daýyl, qurǵaqshylyq t. b.) aldyn ala saqtanýǵa múmkindik beredi.
5 - oqýshy: Jasandy serikter arqyly telehabarlar beriledi, alys jerlermen radıo, telefon baılanystary júrgiziledi. Olar jerdiń ishki qurylysyn zertteýge, dál geografıalyq kartalar jasaýǵa, paıdaly qazbalar izdeýge, eginniń shyǵymyn boljaýǵa, taǵy basqa kóptegen jumystarǵa barǵan saıyn keńinen paıdalanýda.
Balalar, bizdiń Qyzylorda oblysynda ǵarysh aılaǵy bar ekenin bilesizder. Endi jer kindigi – Baıqońyr týraly biletin aqparattarmen bóliseıik.
6 - oqýshy: Ańyzdarǵa súıensek Qorqyt babamyz jer jánnatyn izdep, dúnıeniń tórt buryshyn aralap, týǵan topyraǵy - Syr óńirine qaıta keledi. Sonda «bul jer - jerdiń kindigi» depti. Tas alyp, aspanǵa laqtyrsa, tas aspanda uzaq aınalyp júripti. Jyldar óte ǵalymdar «Baıqońyrda jerdiń tartylys kúshi az, ekvatorǵa jaqyn, ǵaryshty ushyrýǵa eń qolaıly oryn» degen qorytyndy jasaǵan.
7 - oqýshy: Ǵarysh aılaǵyna aınalatyn jer birinshiden, ekvatorǵa jaqyn ornalasýy tıis. Ekinshiden, onyń qasynda mol sýly ózen bolýy kerek. Ondaı mol sýly ózen sol kezdegi Syrdarıa bolatyn. Sondaı - aq, ǵarysh alańyna temir jol ótip, soltústik - batys shalǵaıda keń jazyq dala jatýy tıisti edi. Baıáqońyrdyń tabıǵaty osy sharttarǵa saı keldi..
8 - oqýshy: bıyl álemniń eń birinshi ǵarysh aılaǵy - Baıqońyrdyń qurylǵanyna 56 jyl. Al adamzattyń tuńǵysh ǵaryshqa ushqanyna 51 jyl. «Baıqońyrdyń» qurylysy 1955 jyly bastalǵandy. Alǵashqy zymyran 1957 jyly tamyzda ushyryldy. Bul óńirden
Iý. Gagarın, N. Leonov, G. Tıtov, a. Laveıkın, T. Áýbakirov, T. Musabaev syndy ǵaryshkerler aspan álemine saıahat jasady. Olardyń árbir sapary qoǵamǵa bergen paıdasymen tarıhta qaldy.
9 - oqýshy: 1994 jyly Baıqońyr kosmodromyn Reseıge jalǵa berý merzimi 20 jylǵa dep eseptelse, 2004 jyly qańtar aıynan bastap 50 jylǵa deıin bolyp merzimi uzartyldy.
Búginde joǵary oqý oryndarynyń birqatarynda «Radıotehnıka, elektrotehnıka jáne telekomýnıkasıalar», «Radıobaılanys jáne radıonavıgasıa», «Jyljymaly baılanys quraldary men júıeler baılanysy», «Radıobaılanys, radıohabarlaryn taratý jáne teledıdar», «Kóp arnalyq telekomýnıkasıalyq júıeler» mamandyqtary oqytylady. Baıqońyr qalasyndaǵy Máskeý avıasıa ınstıtýty fılıalynda QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń kvotasymen 45 talapker bilim alýda. Bul oqý ordasy ǵarysh tehnıkasynyń tilin biletin ınjener mamandaryn daıarlaıdy.
You Might Also Like
-
2011-2012 oqý jylynda Qazaqstan Respýblıkasynyń jalpy bilim beretin mektepterindegi oqytý Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń 2002 jylǵy 24 qyrkúıektegi № 693 buıryǵymen bekitilg...
-
Kompúterlik tehnologıanyń ulttyq bolmysty qalyptastyrýdaǵy orny
