InfoHub Logo

Kompúterlik tehnologıanyń ulttyq bolmysty qalyptastyrýdaǵy orny

Baǵyty: Ekonomıkalyq jáne áleýmettik prosesterdi matematıkalyq modeldeý
Seksıasy: Informatıka

Anotasıa
Jumystyń maqsaty: Oqý-tárbıe úrdisinde oqýshylardyń boıyna ulttyq bolmysymyzdy sińirý, damytý jáne qalyptastyrýda aqparattyq tehnologıanyń, onyń ishinde kompúterlik tehnologıanyń tıimdiligin paıdalaný.
Gıpotezasy: Kompúterlik tehnologıanyń múmkinshiligin durys, mádenıetti qoldaný arqyly oqýshylardyń boıyna ulttyq bolmystarymyzdy qalyptastyrýǵa arnalǵan jatyǵýlardyń toptamasyn qurý.

Zertteý kezeńderi: Ǵylymı jumystyń zerttelýi úsh kezeńdi qamtıdy. Birinshi kezeń — bastaý kezeńi. Bul kezeńde túrli ádebıetterdi, ınternet materıaldaryn paıdalana otyryp, zertteý máselesine jan-jaqty taldaý jasaldy. Ekinshi kezeń — eksperıment jumystarynyń ótkizilý kezeńi. Úshinshisi — alǵa qoıǵan mindetterdi sheshýdiń bastamasy.
Ádistemesi: - Saýalnama;
- Shematıkalyq saraptama;
- Praktıkalyq ádis;
- Ulttyq bolmystyń qalyptasý kózin anyqtaý;

Jobamyzdyń atynan baıqaǵandaryńyzdaı qozǵap otyrǵan taqyrybym eleń etkizetin kókeıkesti problema emes. Biraq ta kúndelikti ómirde ózimniń aralasatyn ortamnyń ulttyq bolmystyń elementterin qoldanýyn, ol týraly qalyptasqan bilimderin baqylaı kele, oıǵa túıgenimniń nátıjesinde mende osy salada qyzyǵýshylyq paıda boldy. Sol qyzyǵýshylyq ǵylymı izdenis aıdynyna jol tartýǵa túrtki boldy. Qazaqtyń ulttyq bolmysyn oqýshylar boıyna qalyptastyrýda ınformatıka páni arqyly iske asyrýǵa nege bolmasqa degen nıetpen jáne ınformatıka ǵylymyna tıteı de bolsyn úlesimdi qosqym keldi.
Tikeleı taqyryptyń negizgi ózektiligine kóshsem, mundaǵy «Ata saltyń – halyqtyq qalpyń» degendeı, óz jurtynyń qadir – qasıetinen málimet beretin ǵuryp, basqa elderde joq dástúr órnekteri, ortaq muralary men turmys – tirshiligindegi keremet salt – ǵurpy maqtanysh sezimin týdyryp, meni urpaqtan-urpaqqa berilýi qyzyqtyrdy. Osy qundylyqtardyń oqýshylar arasynda qalyptasý deńgeıine úles qosý — ǵylymı jumys taqyrybynyń negizgi maqsaty. Bul turǵyda men ártúrli aqparattar kózderi men ǵalymdardyń zertteý jumystaryna jáne oqýshylarmen júrgizgen saýalnamalaǵa júgine otyryp, mektep oqýshylaryn oqytý-tárbıeleýde qajettiligin óz túsinigim boıynsha usynamyn.
Men keıbir oqýshylardyń ulttyq salt-dástúrdi , yrymdardy jıi qoldanýyna baılanysty ózime «Nelikten?» jáne «Olarǵa bul uǵymdar kimnen jáne qalaı qalyptasqan?», «Qalaı boıyna sińirip ,ári damytty eken?» degen sıaqty kóp saýaldar joldadym. Osy saýaldarǵa jaýap berý maqsatynda kóp izdendim.

Negizgi bólim
2.1 Jobaǵa qatysty ǵylym negizderi
Bala tárbıesine, jalpy adam tárbıesine tereń mán berip, onyń sátti qaǵıdalary men erejelerin jasaǵandardyń biri - ózimizdiń qazaq halqy. Bizdiń halqymyzdyń tárbıe tásilderi men tájirıbeleri týraly zerdeleý barysynda men eń birinshiden halqymyzdyń ǵasyrlar boıy jazǵan zor eńbekteri – salt-dástúr, ádet-ǵuryp úlgileri men ónegelerine júginýim qajet. Óıtkeni, Qazaq – kóne dáýirden bastaý alatyn kúrdeli de baı tarıhy, san qyrly mádenıeti, ózindik ıgi ǵuryp – dástúri bar, etnografıalyq ahýaly ár qıly, peıili óziniń baıtaq dalasyndaı keń de qonaqjaı halyq. Halqymyzdyń bitim bolmysyn zerttegen etnograf ǵalymdardyń atap ótkenindeı, qazaq – jaıshylyqta táýbeshil, jaýgershilikte táýekelshil, zerdeli de oıshyl, sabyrly da tózimdi, shydamdy da jomart, elgezek te eliktegish, keńpeıil de kishipeıil, eregeskenmen eregesetin, dospen dos bola alatyn, ádildikti baǵalaı biletin halyq. Qaz daýysty Qazybek bıdiń sózimen aıtqanda:
«Biz qazaq degen mal baqqan elmiz,
biraq eshkimge soqtyqpaı jaı jatqan elmiz.
Elimizden qut – bereke qashpasyn dep,
jerimizdiń shetin jaý baspasyn dep,
naızaǵa úki taqqan elmiz.
Eshbir dushpan basynbaǵan elmiz,
basymyzdan sóz asyrmaǵan elmiz.
Dosymyzdy saqtaı bilgen elmiz,
dám – tuzdy aqtaı bilgen elmiz» - degen.
Qazaq halqynyń rýhanı tirshiliginde, qarttardy qurmetteý, úlkenderdi syılaý, balalarǵa janashyrlyq, jastarǵa qamqorlyq etý, ata – anany ardaqtaý izgi dástúrge aınalǵan. «Qasqa qatal, dosqa adal bolý» - qazaq halqynyń negizgi minez – qulqy.
Qazaq halqynda tym erteden kele jatqan kóptegen ádet – ǵuryptar bar. Olardyń jasóspirimder tárbıesinde alatyn orny erekshe, sondyqtan osy uǵymdardy oqýshylardyń boıyna sińirýdi jan-jaqtyly júrgizý qajet dep oılaımyn. Iaǵnı, ınformatıka pánin oqytý barysynda da kórnekilik retinde ulttyq bolmysty qalyptastyrýǵa kómegi tıetin jınaqtar, elektrondy oqýlyqtar qoldanylsa degen nıettemin.

2.2 Ulttyq bolmystyń maǵynasy boıynsha toptastyrylýy
Qazaq halqynyń kóneden kele jatqan salt – dástúrleri, yrymdary óte kóp. Qazaq atyn osy kezge deıin qazaqı salt - dástúrlerimen, yrymdarymen, bala tárbıesindegi ózindik erekshelikterimen talaı eldi tań qaldyryp keledi. Búgingi tańda Qazaqstannyń ár azamatynyń, ata-ananyń, árbir ustazdyń kózdegen mejeleriniń biri –sol ata- babamyzdyń qaldyrǵan asyl murasyn qadirlep, joǵalǵandy jańǵyrtyp jasóspirimder boıyna sińirý, ultymyzdyń dástúrlerinen úlgi ala otyryp, ulttyq salt-dástúr úlgisinde tárbıeleý. Sondyqtan men de óz halqymyzdyń salt-dástúrleri, asyl qazynalary, asyl muralary týraly oqýshylarymyzǵa túsindirip, boılaryna sińirýde qoldanylatyn oqý-tárbıe quraldary retinde jasaǵan jumysym arqyly shamaly bolsa da úles qosý.Endi salt-dástúr uǵymyna anyqtama beretin bolsaq:
Salt – kásipke, senimge, tirshilikke baılanysty ádet-ǵuryp, dástúr. Ol urpaqtan-urpaqqa aýysyp otyrady. Ýaqyt ótken saıyn saltqa ózgeris enip, ózgerip, qoǵamǵa baılanysty beıimdelip keledi.
Jańa qoǵamdyq qatynasqa saı kelmeıtin dástúrler yǵysyp, ómirge qajetti jańalary damyp otyrady.
Dástúr – urpaqtan-urpaqqa aýysatyn, tarıhı qalyptasqan normalar men úrdister. Ol – qoǵamdyq uıymdar men halyqtyń minez-qulqynyń, is-áreketiniń rýhanı negizi. Dástúr mádenıetpen tyǵyz baılanysty, sondyqtan mádenıeti damyǵan el dástúrge de baı. Ata-anany qurmetteý, úlkendi syılaý, adaldyq, ádilettilik, meıirimdilik sezimderi ozyq dástúrlerge jatady.
Daǵdy, ádet-ǵuryp degen uǵymdar adamnyń minezi men tirshiligine baılanysty qanǵa sińgen qylyqtardy bildiredi.
Men usynyp otyrǵan qosymsha oqý quralynyń oqýshyǵa , muǵalimge paıdalanýda tıimdi bolýyn kózdedim. Ulttyq bolmys uǵymy aýqymdy bolǵandyqtan, ony maǵynasyna qaraı toptastyrýdy jón kórdim. Sabaqtaǵy ótiletin taqyrypqa baılanysty kompúterde áýelgi negizgi býma jasalý kerek , ol býmanyń ishine taqyrypqa qaraı birneshe býma ornalasý tıis. Ár býmany tyshqanmen shertý arqyly ashyp, ornalasqan siltemeler arqyly oqyp-úırenýge bolady.

«Ulttyq uǵymdar» negizi býmasy. Onyń ishinde ártúrli uǵymdarǵa baılanysty býmalar ornalasady.
1. «Jeti sanymen baılanysty uǵymdar» býmasy . Bul býmada osy taqyrypqa qajetti birneshe faıldar bolýy múmkin.

Shyǵys Qazaqstan oblysy, Úrjar aýdany,Maqanshy aýyly,
«Seıfýllın atyndaǵy orta mektep-baqsha »KMM.
ınformatıka páni muǵalimi Bekısheva Ǵazıza Esenqyzy.
Oryndaǵan 11 A synyp oqýshysy Musabaeva Baljan