Jerdi aıalaıyq (tárbıe saǵaty)
Tárbıe saǵattyń taqyryby: “Jerdi aıalaıyq”
Sabaqtyń maqsaty: oqýshylardy jerdiń qadirin, baılyǵyn baǵalaı bilýge, týǵan tabıǵatty súıýge jáne qamqorlyq, janashyrlyq sezimge baýlý.
Saıys - sabaq túrinde ótkizilgendikten, ekologıalyq karta, ekologıalyq gazetter, kıiz úı, qamshy, jalbyz, túrli tastar kórnekilikke paıdalanyldy.
Jer – Ana. /dombyramen súıemeldep, kúı tartylyp turdy/. O, meniń perzentterim! Meniń qoıynym keń. Senderdi ár ýaqytta meıirimdi qushaǵyma alamyn. Meniń saıaly baǵymdy, móldiregen taza kirshiksiz ózen – kólderimdi, sıqyrly sazdy úndi qustarymdy, jalpy tabıǵat ataýlyny aıalap, súıińder. Bul keıingi urpaq, senderge amanat.
1 – bastaýshy.
Keń dalam meniń, keńdigimmen kerilgen,
Taý tasymen tabandy etip ósirgen.
Shópteri men gúlderi, jupar ıisi ańqyǵan,
Ózenderi men kólderi anaý, Saryarqanyń sazynan jaratylǵan.
(”Saryarqa” áni hormen oryndaldy).
2 – bastaýshy. Jer, jalpy tabıǵat – kúlli tirshilik ataýlynyń qutty qonys – mekeni, altyn uıa tal besigi. Barsha adamzat ókiline aýa, sý, jer ortaq. Sondyqtan jerdiń qadirin, baılyǵyn baǵalaı bilý, jalpy tabıǵatty qorǵaý – barshamyzdyń mindetimiz. “Jerdi aıalaıyq” taqyrybyndaǵy bilim saıysy osy mindetti sheshýge baǵyttalady.
Saıystyń tártibi boıynsha qatysýshylardy alty adamnan 2 topqa bóldim: uldar jáne qyzdar toby. Suraq qatysýshylardyń barlyǵyna jalpy berildi. Qoıylǵan suraqtarǵa qaı top daıyn bolsa, sol top jaýap berýge kelisildi. Birinshi suraqqa uldar toby jaýap berdi.
1 suraq. Halqymyzdyń tunǵysh ǵalymy kim jáne ol kisi tabıǵat týraly ne aıtqan?
Uldar toby. Halqymyzdyń maqtanyshy bolyp sanalatyn ǵalym, etnograf, zertteýshi Shoqan Ýálıhanov, ol kezinde bylaı degen eken: “Tabıǵat pen adam! Ózińiz aıtyńyzshy, tirshilikte odan ǵajap, olardan qupıa ne bar? Qazaqtar dúnıege úlken mán berdi. Tabıǵattaǵy keıbir janýarlar men qustardy, kóshpeli turmysqa qajetti zattardy kıeli dep qasterledi. Osy aıtylǵandardy qurmet tutý adam balasyna baılyq pen baqyt, qut ákeledi.”
2 suraq. Bul aıtylǵandardy pysyqtaý úshin qandaı jyr joldaryn tilge tıek etýge bolady?
Qyzdar toby.
Qasıetti sóz beredi “Kıe” degen,
Kıelige jolamas kúıe degen
Eń aldymen bul sózdi súıedi eken.
Tiri nárse – shóp degen, kógal degen
Kókti julsa, bolady obal degen,
Ata – anamyz jylanǵa úıge kirgen
Aq sút quıyp basyna, “Joǵal” degen.
3 suraq. Halyq tabıǵattaǵy ózderi qasterleıtin jerlerdi qalaı ataǵan?
Uldar toby. Halyq tabıǵattaǵy qasterleıtin jerlerdi “Áýlıe bulaq”, “Áýlıe aǵash” dep, qarlyǵash, aqqý, ular, t. b. qustar men janýarlardy jaqsylyqtyn jarshysy, baqyttyń basshysy, tirshiliktiń ıesi dep olardyń uıasyn buzbaýǵa, balapandaryn jábirlep, ózderin óltirýge múldem ruqsat etpegen, balapandaıtyn, tóldeıtin kezderinde qustar men jabaıy andardy aýlaýǵa tyıym salǵan.
4 suraq. Qorqyt atanyń artynda qalǵan qandaı ósıet sózderdi bilesizder?
Qyzdar toby. Qorqyt atanyń ósıet sózderinde aıtylatyn “Qara taýlaryń qulamasyn, saıaly aǵash synbasyn” degen uǵymdar – aınaladaǵyńdy aıalaı bil degen ataly sóz. “Qaraǵaıdyń túbinen úıirip alǵan qobyzym” degen óleń joldarynda úlken mán bar.
5 suraq. Qashaǵan aqyn adam ómirinde ormannyń qanshalyqty mańyzdy ekenin qalaı tolǵaǵan?
Uldar toby:
Janyń saıa tabatyn
Orman bolǵan bul - aǵash,
Qoryqqanda jalǵyzǵa
Qorǵan bolǵan bul – aǵash,
Naızasyna batyrdyń
Sap ta bolǵan bul – aǵash,
Kárip penen qasterge
Qýat bolǵan bul – aǵash.
Sabaqtyń maqsaty: oqýshylardy jerdiń qadirin, baılyǵyn baǵalaı bilýge, týǵan tabıǵatty súıýge jáne qamqorlyq, janashyrlyq sezimge baýlý.
Saıys - sabaq túrinde ótkizilgendikten, ekologıalyq karta, ekologıalyq gazetter, kıiz úı, qamshy, jalbyz, túrli tastar kórnekilikke paıdalanyldy.
Jer – Ana. /dombyramen súıemeldep, kúı tartylyp turdy/. O, meniń perzentterim! Meniń qoıynym keń. Senderdi ár ýaqytta meıirimdi qushaǵyma alamyn. Meniń saıaly baǵymdy, móldiregen taza kirshiksiz ózen – kólderimdi, sıqyrly sazdy úndi qustarymdy, jalpy tabıǵat ataýlyny aıalap, súıińder. Bul keıingi urpaq, senderge amanat.
1 – bastaýshy.
Keń dalam meniń, keńdigimmen kerilgen,
Taý tasymen tabandy etip ósirgen.
Shópteri men gúlderi, jupar ıisi ańqyǵan,
Ózenderi men kólderi anaý, Saryarqanyń sazynan jaratylǵan.
(”Saryarqa” áni hormen oryndaldy).
2 – bastaýshy. Jer, jalpy tabıǵat – kúlli tirshilik ataýlynyń qutty qonys – mekeni, altyn uıa tal besigi. Barsha adamzat ókiline aýa, sý, jer ortaq. Sondyqtan jerdiń qadirin, baılyǵyn baǵalaı bilý, jalpy tabıǵatty qorǵaý – barshamyzdyń mindetimiz. “Jerdi aıalaıyq” taqyrybyndaǵy bilim saıysy osy mindetti sheshýge baǵyttalady.
Saıystyń tártibi boıynsha qatysýshylardy alty adamnan 2 topqa bóldim: uldar jáne qyzdar toby. Suraq qatysýshylardyń barlyǵyna jalpy berildi. Qoıylǵan suraqtarǵa qaı top daıyn bolsa, sol top jaýap berýge kelisildi. Birinshi suraqqa uldar toby jaýap berdi.
1 suraq. Halqymyzdyń tunǵysh ǵalymy kim jáne ol kisi tabıǵat týraly ne aıtqan?
Uldar toby. Halqymyzdyń maqtanyshy bolyp sanalatyn ǵalym, etnograf, zertteýshi Shoqan Ýálıhanov, ol kezinde bylaı degen eken: “Tabıǵat pen adam! Ózińiz aıtyńyzshy, tirshilikte odan ǵajap, olardan qupıa ne bar? Qazaqtar dúnıege úlken mán berdi. Tabıǵattaǵy keıbir janýarlar men qustardy, kóshpeli turmysqa qajetti zattardy kıeli dep qasterledi. Osy aıtylǵandardy qurmet tutý adam balasyna baılyq pen baqyt, qut ákeledi.”
2 suraq. Bul aıtylǵandardy pysyqtaý úshin qandaı jyr joldaryn tilge tıek etýge bolady?
Qyzdar toby.
Qasıetti sóz beredi “Kıe” degen,
Kıelige jolamas kúıe degen
Eń aldymen bul sózdi súıedi eken.
Tiri nárse – shóp degen, kógal degen
Kókti julsa, bolady obal degen,
Ata – anamyz jylanǵa úıge kirgen
Aq sút quıyp basyna, “Joǵal” degen.
3 suraq. Halyq tabıǵattaǵy ózderi qasterleıtin jerlerdi qalaı ataǵan?
Uldar toby. Halyq tabıǵattaǵy qasterleıtin jerlerdi “Áýlıe bulaq”, “Áýlıe aǵash” dep, qarlyǵash, aqqý, ular, t. b. qustar men janýarlardy jaqsylyqtyn jarshysy, baqyttyń basshysy, tirshiliktiń ıesi dep olardyń uıasyn buzbaýǵa, balapandaryn jábirlep, ózderin óltirýge múldem ruqsat etpegen, balapandaıtyn, tóldeıtin kezderinde qustar men jabaıy andardy aýlaýǵa tyıym salǵan.
4 suraq. Qorqyt atanyń artynda qalǵan qandaı ósıet sózderdi bilesizder?
Qyzdar toby. Qorqyt atanyń ósıet sózderinde aıtylatyn “Qara taýlaryń qulamasyn, saıaly aǵash synbasyn” degen uǵymdar – aınaladaǵyńdy aıalaı bil degen ataly sóz. “Qaraǵaıdyń túbinen úıirip alǵan qobyzym” degen óleń joldarynda úlken mán bar.
5 suraq. Qashaǵan aqyn adam ómirinde ormannyń qanshalyqty mańyzdy ekenin qalaı tolǵaǵan?
Uldar toby:
Janyń saıa tabatyn
Orman bolǵan bul - aǵash,
Qoryqqanda jalǵyzǵa
Qorǵan bolǵan bul – aǵash,
Naızasyna batyrdyń
Sap ta bolǵan bul – aǵash,
Kárip penen qasterge
Qýat bolǵan bul – aǵash.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
