InfoHub Logo

Qaraǵandy oblysy,
"Sátbaev qalasyndaǵy №3 orta mektebi" KMM
qazaq tili men ádebıeti pániniń İ sanatty muǵalimi
Alpysova Asem Daýletbaevna

Taqyryby: «Jigittiń jampozy kim, saralańyz...» atty altyn saqa oıyny.
Maqsaty: Oqýshylar boıyna adamgershilik, adaldyq qasıetterdi sińire otyryp, naǵyz ultymyzǵa saı barys tekti namysty jigit bolyp ósýine yqpal etý.
Sálemetsizder me, barys tekti, namysty egemen elimizdiń erteńin nurly eter urpaǵy!?
Adamda – alyp, jylqyda - tulpar, sıyrda - tyńja, qoıda - quptan, bóride - syrttan, ıtte - qumaı, túıede jampoz asyl sanalady eken. Inabattylyǵy men ımandyǵyn boıyna sińirgen, ultyna saı esti, tekti azamatty, naǵyz narqasqa, jigittiń jampozyn saralaý maqsatynda «Jigittiń jampozy kim, saralańyz...»atty altyn saqa oıynyna qosh keldińizder!

Balalar, «tekti» degen sóz qandaı maǵyna beredi?
Tekti» degen ary taza, óz halqynyń tilin, tarıhyn, ádet-ǵurpyn qurmetteıtin jandardy aıtýǵa bolady.
Endeshe, balalar, búgingi oıynymyzdyń shartymen tanystyra keteıin. Men qazir suraq qoıamyn, sol suraqtarǵa durys jaýap bergen 4 oıynshy ózderi qalaǵan kúımege baryp jaıǵasady. Oıyn sharty boıynsha oıynshylar 5 belesten ótedi.
1. Tabaldyryq
2. Áýdem jer
3. Qozykósh
4. Belasar
5. Jolaıryq

Tabaldyryq - óz úıińnen bastaý alatyn, alǵash aıaǵyńdy basatyn jer. Turǵan jeriń.
Áýdem jer -«áý» degende daýysyń jetetin jer. Qazaqtyń qashyqtyq ólshemi boıynsha 100 metr.
Qozykósh. Qozy mala jas bolǵandyqtan, uzaqqa jaıylmaıdy. Qazaqtyń qashyqtyq ólshemi boıynsha5 - 6 km teń.
Belasar. bul bir belden asý degen maǵynany bildiredi. Demek, jolaýshy uzaqqa bardy degen sóz.
Jolaıryq - bul joldardyń toraby, qıylysy degen sóz. Tórt kúımege mingen jolaýshylar osy jol torabyna sheıin óz bilimderimen jarysqa túsedi. Eń sońyna – jolaıryqqa sheıin jetken oıynshy jeńiske jetedi.
Asyqty ıirip, kimniń asyǵy alshysynan tússe birinshi, táıke tússe ekinshi, búk tússe úshinshi, shik tússe tórtinshi jaýap beredi.
Endeshe, men qazir 4 suraq qoıamyn. Sol suraqtarǵa durys jaýap bergen 4 oıynshy kúımelerge kelip jaıǵasady.
- Al, endi oıynǵa shyqqan 4 oıynshy óz saqalaryn ıiredi, kimniń asyǵy alshysynan tússe, sol ishinde suraǵy bar túrli - tústi konvertti birinshi bolyp tańdaıdy.
1. Madıar
2. Nurlybaı
3. Erkin
4. Baǵdat
Mine osy ret boıynsha oıynshylar jaýap beredi.
Oıynshylar oılana tursyn. Endi kórermenderge suraq qoıaıyn.
1. Er jigittiń uıqysy qaı ýaqytta qashady?
2. Qandaı jigittiń kóńili júdemeıdi?
3. Naǵyz jigitte qandaı qasıetter bolýy kerek?
Er bala boıynan qandaı qasıetter kórgiń keledi?
(Jaqsy jaýap bergen oıynshylarǵa syılyqtar usynylady)
Endi oıynshylar jaýap beredi, jaýap bere almaǵan oıynshy oıynnan shyǵady. Osylaı oıyn jalǵasa beredi. Sońǵy oıynshy jeńiske jetedi.

Suraqtary:
1. Jylqy malynyń jasyna, túrine qaraı ataýlary
(Qazaq eli úshin eń qundy, qasıetti mal - jylqy. jylqy - qazaqtyń kádeli, baǵaly, orny bólek qymbat qazynasy. syı - sıapat, káde retinde halyq er - azamattarǵa at mingizip, shapan japqan. Jylqy maly – qulyn, jabaǵy, taı, qunan, baıtal, soıtal(dónen, besti, bıe, at, sáýrik, aıǵyr) dep ajyratylady. El qorǵaǵan erler jylqynyń ishindegi eń tańdaýlylaryn: jorǵa, sýjorǵa, júırik, tulpar, qazanat, sáıgúlik, nazbedeý, dúldúl, arǵymaq dep sıpattap erekshe baǵalaǵan.

2. Jylqy, túıe toby qalaı atalady?
(Qazaq maldy toptap baǵady. Malsaq halqymyz, túıe - saltanat, jylqy - maqtan, sıyr - qanaǵat, qoı - qazyna dep tórt túlikke baǵa bergen.
Jylqy tobyn - úıir, túıe, sıyr - tabyn, qoı, eshki toby – otar dep atalady.)

3. Túıe ataýlary.
(Túıe tóli – bota, búldirshin - 2 jasar urǵashysy, taılaq 2 - 3 jasar erkegi, buzbasha - 3jasar urǵashy túıe, býyrlysh - 4 - 5 jasar erkegi, býra - atalyq túıe, ingen - analyq túıe, atan - aqtalǵan túıe)

4. Er jigittiń 8 qasıetin ata.
(Igi minez, ıgi qasıet, áıelge ádepti bolý, sypaıylyq, jaýyna júrekti, osal jerin biletinderge jumsaq, sumyraılarǵa qýlyq jasasyn, jurt syılaǵan adamdy jaqsy kórsin)

5. Er jigittiń 6 paryzyn ata.
(Aqsaqalǵa ádeıi baryp sálemdesý, amandyq surap bilip turýy, shaqyrsa keshikpeı barýy, keńes suraǵandarǵa paıdaly keńes berý, ár suraǵyna tıisti aýrýdyń kóńilin suraý, qaıtys bolǵan adamnyń jerleýine qatysý – bul paıǵambarymyz Muhammed ǵ. s hadısterinen)
6. Jeti atańdy ata.

7. Ádeptilik erejeleri. 10 mysal keltir.
(Ata - anaǵa qarsy sóz aıtpaıdy, áıel aldynda boqtyq sóz sóılemeý, jasy úlken adamnan joǵary otyrmaý, úıge kirgende adam bolsyn - bolmasyn sálemdesip kiredi, jurt aldynda kekirmeıdi, esinemeıdi, kemtarǵa kúlmeıdi, bireýdiń tósegine otyrmaıdy, asty jamandamaıdy, jurt jumys istep jatqanda kekireıip turmaıdy, qol jýmaı as ishpeıdi)

8. Tize búgý salty jaıly ne bilesiń? Qaı kezde tize búgesiń?
(Dástúr boıynsha bireýden bata tilegende bir tizesin búgip, eki qolyn jaıady, soǵysta jeńilgen jaq nemese keshirim suraǵan aıypker tizesin búgip, basyn ıedi, jumysty bolyp, úıge kelgen adam sharýasy tizesin otyryp aıtady, tym asyǵys bolsa da adam bir úıge kelgende tizesin búgip baryp sóıleýi kerek. Bul - shańyraqqa kórsetilgen qurmettiń belgisi.

9. Ataqty batyr qyzdardan kimderdi bilesiń?
(Gaýhar batyr. Arǵyn - Básentıin Malaısarynyń qaryndasy, Qabanbaı batyrdyń jary, Nazym - Qabanbaı men Gaýhar batyrdan týǵan qaharman qyz. qazaq - jońǵar soǵysyna qatysyp, otanyn qorǵaǵan, Aıtolqyn - Abylaı hannyń qyzy, Esenbıke - Úısin Qarataı batyrdyń qyzy, Oljabaı batyrdyń anasy qazaq - jońǵar soǵysyna qatysqan, Jandáli - Naıman rýynan shyqqan batyr qyz, Aıbıke - ataqty Bulanbaı batyrdyń qyzy, barlaýshy sarbazdar tobyn basqarǵan, Botagóz - Eset batyrdyń qyzy, Sapar - rýy Tabyn, Pýgachev soǵysynda aty ańyzǵa aınalǵan qyz. «Kórinbes» degen atpen ataǵy shyqqan. Azattyq kóterilisin jalǵastyrýdy úndegen. Bekmahanovtyń «Legenda o nevıdımke» degen eńbeginiń keıipkeri, Aıǵyz – azamat soǵysyna qatysqan. Kolchak áskerleriniń qolynan qaza tapqan.)