Salt-dástúrdi bilesiń be?
«Symbat»jeke mektebiniń bastaýysh muǵalimi
Aldabergenova Úzildik Jomartqyzy
Sabaqtyń taqyryby: Salt - dástúrdi bilesiń be?
Sabaqtyń maqsaty: Halyqtyq pedagogıkany negizge ala otyryp, oqýshylardyń ultyna, týǵan jerge degen súıispenshiligin arttyrý. Ulttyq salt - dástúr úlgisinde uqyptylyqqa, uıymshyldyqqa, jınaqylyqqa tárbıeleý.
Kórnekiligi: Qazaqtyń ulttyq sándi kıimderi, slaıdtar, sózjumbaqtar.
Ádis - tásilder: baıandaý, áńgimeleý, túsindirý.
Uıymdastyrý
Ár ulttyń ózindik erekshelikteri, salt - dástúri, tili bolatyny belgili. Bizdiń tárbıemiz de ananyń aq sútinen, áldıinen, atanyń qasıetti sózderinen bastaý alady. Bala tárbıesine, jalpy adam tárbıesine tereń mán berip, onyń sátti qaǵıdalary men erejelerin jasaǵandardyń biri - ózimizdiń qazaq halqy. Halqymyzdyń ǵasyrlar boıy jalǵasyp kele jatqan salt - dástúr, ádet - ǵuryp úlgileri men ónegeleriniń úlgilerin búgin tamashalap kórelik.
Shildehana
Halyqtyń eski seniminde jańa týǵan náresteni jalǵyz qaldyrsa, ártúrli «jyn - shaıtan», «perilerdiń» salqyny soǵýy múmkin. Sondyqtan da odan ony qorǵaý úshin sábı dúnıege kelgen kúni keshkilik aýyl jastary shildehanaǵa jınalyp, án aıtyp, kúı tartady. Qyz - kelinshekter men bozbalalar aıtysyp, jeńgenderi toǵyzyn alyp, ártúrli oıyndar ótkiziledi. Keıde shildehana úsh kúnge sozylady. Shildehanaǵa jastar jınalady. Oǵan úlkender bata berý úshin ǵana keledi. Shildehana toıynda jańa bosanǵan áıel úshin qaljaǵa soıylǵan maldyń eti ortaǵa kelgende jón biletin bir kisi omyrtqany qolyna alyp, onyń etinen áıelderdiń bárine aýyz tıgizdirtip, ábden mújip, tazartady da, súıekti tobylǵyǵa tizip, úı ishindegi bıik jerge ilip qoıady. Munysy – balanyń moıny tez bekisin degen yrym.
Besik Jyry — turmys - salt jyrlarynyń kóne túriniń biri. Álemde Besik jyryn aıtpaıtyn halyq joq. Halyq pedagogıkasynyń máıegine aınalǵan Besik jyrynda halyqtyń tól tarıhynyń, dástúrli mádenıetiniń, ejelgi nanym - seniminiń, dúnıetanymynyń kórinisi bar. Besik jyryn barsha halyq ulttyq tárbıeniń káýsar bulaǵy dep tanıdy. Álem halyqtarynyń Besik jyrylary ár elde ár túrli atalǵanymen, atqaratyn mindeti, mazmun baılyǵy, poetıkalyq qurylymy men saz - áýeni jaǵynan úndesip jatady. Besik jyrynyń basty qyzmeti — besik terbelisine yńǵaılas sazdy áýen, yrǵaqty sózben balany tynyshtandyra otyryp, onyń jan júıesi men sanasyna ulttyq tárbıeniń alǵashqy nárin sińirý. Besik jyry balanyń sábı kezinde, ıaǵnı 1 — 5 jas aralyǵynda, bala janyna jaǵymdy áýenmen aıtylady, áýen - sazsyz Besik jyrynyń máni de, sáni de kelmeıdi. Qazaq Besik jyrynyń úlgilerin alǵash Á. Dıvaev hatqa túsirip, 1905 j. jarıalaǵan. Sodan beri tam-tumdap jınalyp kele jatqanymen, halyq jyrlarynyń asyl úlgileri áli de tolyq hatqa túse qoıǵan joq.
1 - bastaýyshy:
Týǵan soń adam bop,
Bilimsizden jaman joq.
El dástúrin bilmeseń
Jurt aıtady nadan dep.
Ata - babań ardaqty
Jamandyqqa barmapty
Ardaq tutyp úlkendi
Ata jolyn jalǵapty.
2 - bastaýyshy.
Baýyrlasqan tánimiz
Buzylmaǵan antymyz.
Keń dalamnyń ejelgi
Qazaq deıtin halqymyz,
Ózge ulttaı bizdiń de
Bar dástúrmen saltymyz.
Án: «Qazaqtyń salt - dástúrleri»
1 - oqýshy.
Súıinshi İ Qýanyshty habar jetkizýshi adam «Súıinshi, cúıinshi»,- dep keledi. Mundaıda qýanǵan úı ıesi «Qalaǵandaryńdy al», deıdi. Nemese oǵan rıza bolatyndaı syılyq usynady. Bul shyn qýanýdyń, rızashylyqtyń belgisi.
2 - oqýshy:
Shashý İ Qýanysh aıǵaǵy retinde jasalatyn saltanatty dástúr. Bala dúnıege kelgende, kelin túskende, quda kelgende osyndaı qýanyshty kúnderde tátilermen, kúmis tıyndarmen áıelder shashý shashady.
3 - oqýshy:
Qonaǵasy. Halqymyzdyń áleýmettik, turmystyq jaǵdaıyndaǵy qonaqty qurmetpen qarsy alyp, mal soıyp qonaǵasy berý - jomarttyqtyń, eldiktiń úlken belgisi.
4 - oqýshy:
Sybaǵa: Qurmetti qonaqqa nemese ózderiniń jaqyn - jýyǵyna arnap saqtaǵan kádeli et múshelerin sybaǵa dep ataıdy.
5 - oqýshy
Bastańǵy. Úıdiń úlkenderi jol júrip ketkende aýyl jastary jolaýshylardyń jolda bastary aýyrmasyn bastańǵy jasa - deıdi. Bastańǵynyń mánisi - jastardyń sol úıde oıyn - saýyq jasap bas qosýy.
6 - oqýshy.
Erýlik. Basqa jerden kóship kelgen kórshilerge sol jerde burynnan turatyndar erýlik beredi, ıaǵnı qonaqqa shaqyrady.
Ulttyq oıyndar oınaý: «Shertpek», «Saqına salý», «Symsyz telefon»
Bı.«Qazaǵym» qyzdar toby.
Sózjumbaq sheshý.
1. Jastar jınalyp án aıtyp, kúı tartatyn otyrystyń biri.
2. Qazaq qyzdarynyń sándik bas kıimi.
3Kádeli et músheleri.
4. Jolaýshylap ketken aýyl jastarynyń bastary aýyrmasyn dep jasalatyn kesh.
5. Qýanyshty habar
6. Basqa jerden kóship kelgen kórshilerdi qonaqqa shaqyrý.
Qortyndy.
Aldabergenova Úzildik Jomartqyzy
Sabaqtyń taqyryby: Salt - dástúrdi bilesiń be?
Sabaqtyń maqsaty: Halyqtyq pedagogıkany negizge ala otyryp, oqýshylardyń ultyna, týǵan jerge degen súıispenshiligin arttyrý. Ulttyq salt - dástúr úlgisinde uqyptylyqqa, uıymshyldyqqa, jınaqylyqqa tárbıeleý.
Kórnekiligi: Qazaqtyń ulttyq sándi kıimderi, slaıdtar, sózjumbaqtar.
Ádis - tásilder: baıandaý, áńgimeleý, túsindirý.
Uıymdastyrý
Ár ulttyń ózindik erekshelikteri, salt - dástúri, tili bolatyny belgili. Bizdiń tárbıemiz de ananyń aq sútinen, áldıinen, atanyń qasıetti sózderinen bastaý alady. Bala tárbıesine, jalpy adam tárbıesine tereń mán berip, onyń sátti qaǵıdalary men erejelerin jasaǵandardyń biri - ózimizdiń qazaq halqy. Halqymyzdyń ǵasyrlar boıy jalǵasyp kele jatqan salt - dástúr, ádet - ǵuryp úlgileri men ónegeleriniń úlgilerin búgin tamashalap kórelik.
Shildehana
Halyqtyń eski seniminde jańa týǵan náresteni jalǵyz qaldyrsa, ártúrli «jyn - shaıtan», «perilerdiń» salqyny soǵýy múmkin. Sondyqtan da odan ony qorǵaý úshin sábı dúnıege kelgen kúni keshkilik aýyl jastary shildehanaǵa jınalyp, án aıtyp, kúı tartady. Qyz - kelinshekter men bozbalalar aıtysyp, jeńgenderi toǵyzyn alyp, ártúrli oıyndar ótkiziledi. Keıde shildehana úsh kúnge sozylady. Shildehanaǵa jastar jınalady. Oǵan úlkender bata berý úshin ǵana keledi. Shildehana toıynda jańa bosanǵan áıel úshin qaljaǵa soıylǵan maldyń eti ortaǵa kelgende jón biletin bir kisi omyrtqany qolyna alyp, onyń etinen áıelderdiń bárine aýyz tıgizdirtip, ábden mújip, tazartady da, súıekti tobylǵyǵa tizip, úı ishindegi bıik jerge ilip qoıady. Munysy – balanyń moıny tez bekisin degen yrym.
Besik Jyry — turmys - salt jyrlarynyń kóne túriniń biri. Álemde Besik jyryn aıtpaıtyn halyq joq. Halyq pedagogıkasynyń máıegine aınalǵan Besik jyrynda halyqtyń tól tarıhynyń, dástúrli mádenıetiniń, ejelgi nanym - seniminiń, dúnıetanymynyń kórinisi bar. Besik jyryn barsha halyq ulttyq tárbıeniń káýsar bulaǵy dep tanıdy. Álem halyqtarynyń Besik jyrylary ár elde ár túrli atalǵanymen, atqaratyn mindeti, mazmun baılyǵy, poetıkalyq qurylymy men saz - áýeni jaǵynan úndesip jatady. Besik jyrynyń basty qyzmeti — besik terbelisine yńǵaılas sazdy áýen, yrǵaqty sózben balany tynyshtandyra otyryp, onyń jan júıesi men sanasyna ulttyq tárbıeniń alǵashqy nárin sińirý. Besik jyry balanyń sábı kezinde, ıaǵnı 1 — 5 jas aralyǵynda, bala janyna jaǵymdy áýenmen aıtylady, áýen - sazsyz Besik jyrynyń máni de, sáni de kelmeıdi. Qazaq Besik jyrynyń úlgilerin alǵash Á. Dıvaev hatqa túsirip, 1905 j. jarıalaǵan. Sodan beri tam-tumdap jınalyp kele jatqanymen, halyq jyrlarynyń asyl úlgileri áli de tolyq hatqa túse qoıǵan joq.
1 - bastaýyshy:
Týǵan soń adam bop,
Bilimsizden jaman joq.
El dástúrin bilmeseń
Jurt aıtady nadan dep.
Ata - babań ardaqty
Jamandyqqa barmapty
Ardaq tutyp úlkendi
Ata jolyn jalǵapty.
2 - bastaýyshy.
Baýyrlasqan tánimiz
Buzylmaǵan antymyz.
Keń dalamnyń ejelgi
Qazaq deıtin halqymyz,
Ózge ulttaı bizdiń de
Bar dástúrmen saltymyz.
Án: «Qazaqtyń salt - dástúrleri»
1 - oqýshy.
Súıinshi İ Qýanyshty habar jetkizýshi adam «Súıinshi, cúıinshi»,- dep keledi. Mundaıda qýanǵan úı ıesi «Qalaǵandaryńdy al», deıdi. Nemese oǵan rıza bolatyndaı syılyq usynady. Bul shyn qýanýdyń, rızashylyqtyń belgisi.
2 - oqýshy:
Shashý İ Qýanysh aıǵaǵy retinde jasalatyn saltanatty dástúr. Bala dúnıege kelgende, kelin túskende, quda kelgende osyndaı qýanyshty kúnderde tátilermen, kúmis tıyndarmen áıelder shashý shashady.
3 - oqýshy:
Qonaǵasy. Halqymyzdyń áleýmettik, turmystyq jaǵdaıyndaǵy qonaqty qurmetpen qarsy alyp, mal soıyp qonaǵasy berý - jomarttyqtyń, eldiktiń úlken belgisi.
4 - oqýshy:
Sybaǵa: Qurmetti qonaqqa nemese ózderiniń jaqyn - jýyǵyna arnap saqtaǵan kádeli et múshelerin sybaǵa dep ataıdy.
5 - oqýshy
Bastańǵy. Úıdiń úlkenderi jol júrip ketkende aýyl jastary jolaýshylardyń jolda bastary aýyrmasyn bastańǵy jasa - deıdi. Bastańǵynyń mánisi - jastardyń sol úıde oıyn - saýyq jasap bas qosýy.
6 - oqýshy.
Erýlik. Basqa jerden kóship kelgen kórshilerge sol jerde burynnan turatyndar erýlik beredi, ıaǵnı qonaqqa shaqyrady.
Ulttyq oıyndar oınaý: «Shertpek», «Saqına salý», «Symsyz telefon»
Bı.«Qazaǵym» qyzdar toby.
Sózjumbaq sheshý.
1. Jastar jınalyp án aıtyp, kúı tartatyn otyrystyń biri.
2. Qazaq qyzdarynyń sándik bas kıimi.
3Kádeli et músheleri.
4. Jolaýshylap ketken aýyl jastarynyń bastary aýyrmasyn dep jasalatyn kesh.
5. Qýanyshty habar
6. Basqa jerden kóship kelgen kórshilerdi qonaqqa shaqyrý.
Qortyndy.
You Might Also Like
-
Búgingi zaman talabyna saı oqytýdyń ozyq tehnologıalaryn utymdy paıdalaný, balany qyzyqtyra otyryp, bilimdi berik meńgertedi. Oqý áreketteri arqyly oıyn túrlerin paıdalaný, baǵdarlamada anyqtalǵan ...
