InfoHub Logo

Áldebir patshalyqta bir kedeı adam ómir súripti. Kedeıliktiń shegine jetkeni sonshama, ósirip otyrǵan ulyna iship-jerlik tamaq taýyp berýi de qıynǵa soǵypty. Aqyry bir kúni uly oǵan bylaı depti: «Ardaqty ákeshim meniń, sizdiń bizdi asyraımyn dep sonshalyqty qınalǵanyńyzdy seziný men úshin de aýyr bolyp júr. Bylaısha qınalyp júrgenshe, maǵan ruqsat berińiz: úıden ketip, óz tamaǵymdy ózim taýyp jeýge tyrysyp kóreıin». Ákesi oılana kele ulynyń usynysyna kelisip, oǵan batasyn berip, qımaı qoshtasyp qala beripti.

Sátine salǵanda, dál osy ýaqytta bir qudiretti koról kórshi memleketke soǵys jarıalaǵaly jatqan eken. Jas jigit patsha áskerine qyzmetke alynyp, soǵysqa attanyp ketedi. Sóıtip eki jaqtyń áskeri betpe-bet kelipti. Shaıqas bastalǵan kezde ǵana bozbala óziniń qandaı qaterge bas tikkenin bildi: qorǵasyn oq burshaqtaı jaýyp, janyndaǵy qarýlastary biren keıin bir qaza taýyp jatty. Bas sardar qaza boldy degen kezde áskerler tipti sheginip qasha bastaǵan bolatyn. Biraq dál osy kezde bizdiń jigit jaýyngerlerdi sózben jigerlendirip: «Otanymyzdyń jeńilýine jol bermeıik! Alǵa!» — dep aıqaı sala urandap alǵa umtyldy.

Qashpaq bolǵandar da eriksiz munyń sońynan erip alǵa umtylady. Bular sóıtip jaýdyń shabýylyn birjola toıtaryp jeńip shyǵady. Jeńiske osy jigittiń erjúrektigi arqyly jetkenin estigen koról ony saptyń aldyna shyǵaryp madaqtap, mol baılyqpen marapattapty. Osyǵan qosa jigitti osy patshalyqtaǵy eń joǵary laýazymdy sheneýnik etip taǵaıyndaıdy.

Koróldiń óte sulý, biraq minezi de asa kinámshil qyzy bar eken. Ol óziniń bolashaq jary bolatyn adamdy tańdaýda mynadaı shart qoıǵan eken: «Egerde men jubaıymnan buryn ómirden ótetin bolsam, ol menimen birge tirideı kómilýi tıis. Men osydan tartynbaıtyn adamǵa ǵana turmysqa shyǵamyn!» — dep óz-ózine ant beripti. «Egerde ol meni shyn súıetin bolsa, — depti hanshaıym, — men ólgennen keıin oǵan ómir súrýdiń ne qajeti bar?»

Hanshaıymnan syrttaı dámeli hanzadalar men myrzalardyń bári onyń bul qısynsyz antynan qorqyp ony aıttyrýdan qashady. Tek onyń ǵajaıyp sulýlyǵynan basy aınalǵan bizdiń bozbala ǵana eshteńege qaramastan qyzyna úılenbek bolady. Sóıtip koróldiń ózine barypty. «Jaraıdy, solaı bolsyn delik, — deıdi koról, — biraq sen, qandaı ant beretinińdi bilesiń be?» — «Egerde jarymnyń sońynda qalar bolsam,- deıdi bozbala, — molaǵa onymen birge kómilýge tıispin. Biraq meniń oǵan degen mahabbatymnyń ulylyǵynyń qasynda maǵan bul synaq eshqandaı qorqynyshty emes».

Osydan keıin koról oǵan yqylas-batasyn beripti. Eki jastyń úılený toıy zor saltanatpen ótipti. Jas jigit óziniń súıiktisimen birge mahabbat pen tatýlyqta ómir súrip jatqanyna birshama ýaqyt ótken kezde olar mynadaı bir baqytsyzdyq jaǵdaıǵa tap bolypty: sulý hanshaıym daýasyz dertke shaldyǵypty. Qansha tyryssa da eshbir dáriger ony emdeı almapty. Aqyry ol jan tapsyrǵanda, jas jigit kezinde oǵan bergen ýádesin oılap qamyǵady. Áıelimen birge molaǵa tirideı kómiletinin oılaǵan kezde ol qorqynyshtan qaltyrap ketedi. Biraq budan bas tartatyn esh jaǵdaı joq edi: koról barlyq qaqpaǵa kúzet qoıyp tastaǵan, endi bul taǵdyrdyń salǵanyna kónýge tıis edi.

Jerleý kúni jetken kezde hanshaıymnyń denesi koróldik saǵanaǵa túsiriledi. Jubaıy jas jigitti de birge kirgizip, saǵananyń esigin qulyptap jaýyp tastaıdy.

Jas jigit saǵana ishindegi tabyttyń janyna ústel qoıylǵanyn kóredi. Onda tórt sham, tórt bólke nan jáne tórt quty sharap qoıylǵan eken. Az ýaqyt qorek qylatyn osy tamaq pen sýsyn taýsylǵan kezde jas jigit ashyǵyp otyryp ómirimen qoshtasýǵa tıis eken. Sóıtip ol molanyń ishinde qaıǵydan qapa bolyp otyrǵan qalpy kúnine tilim nan ǵana jep, bir jutym sharap qana ishipti. Biraq ajaldyń kún saıyn birtindep taıap kele jatqanyn álsirep bara jatqanynan sezip otyrady.

Taıaý arada bastan ótkerer aýyr haldi oılap qaıǵyryp otyrǵanda jas jigit kenet saǵananyń buryshynan tabytqa qaraı jorǵalaı jyljyp kele jatqan jylandy kóredi. Ol tabytqa taıaı túsedi. Jas jigit jylan áıelimniń máıitin kemirýge kele jatqan bolar dep oılaıdy. Sóıtip ol qolyna semserin ustap turyp: «Meniń janym boıymda turǵanda oǵan jaqyndaımyn dep oılama!» — deıdi de jylandy úshke bólip shaýyp tastaıdy.

Az ýaqyt ótkende buryshtaǵy tesikten taǵy bir jylan jorǵalap shyǵyp keledi. Biraq ol alǵashqy jylannyń bólshek-bolyp týralyp jatqanyn kórip, áp-sátte inine qaıta kirip ketedi. Sóıtedi de, ezýine úsh jasyl japyraq tistep alyp qaıta oralady. Ol ólgen jylannyń úsh bóligin tiri kezindegideı biriktirip jınaıdy da, ár bóliktiń ortasyna bir japyraqtan tastaıdy. Sol sátte semsermen shabylǵan bólikteri esh izsiz jalǵanǵan jylanǵa jybyrlap jan bitip tiriledi. Sóıtedi de eki jylan jyldamdata jorǵalap inge kirip ketedi.

Álgi úsh japyraq jylan tirilgen orynda qalyp qoıǵan. Mundaı ǵajaıypqa kýá bolǵan bozbalanyń basyna: «Jylandy qaıta tiriltken bul japyraqtardyń áldebir ǵajaıyp tylsym kúshi bary anyq. Múmkin, adamǵa da dál osylaı áser etetin shyǵar, nege solaı jasamasqa!» — degen oı kelipti. Sóıtip ol japyraqtardy terip alady da, bireýin marqum áıeliniń ernine, kelesi ekeýin kózine qoıady. Osylaı áreket jasaı bastaǵany sol edi, áıeliniń qan tamyrlary qaıtadan búlkildeı soǵyp, sup-sýyq beti qyzyl shyraılana bastapty. Jary tereń tynys alady da kózin ashyp: «O, qudaıym! Men qaıda jatyrmyn?» — dep tańdana suraıdy. Jas jigit sonda: «Sen meniń janymdasyń, súıikti jan jarym!» — dep jaýap beredi. Ol osyǵan deıin bolǵan oqıǵanyń bárin jaryna baıandap berip, onyń ómirge osylaısha qaıta oralǵanyn aıtady. Sóıtip ol hanshaıymǵa sharap pen nan usynyp aýqattandyrady. Tamaqpen qorektengen áıeli birtindep ál jınap sergip qalady. Sóıtip jaryn tabyttan turǵyzyp alǵan soń ekeýi saǵananyń esigine kelip bar daýystarymen aıqaı salyp, urǵylaı bastaıdy. Muny joǵarydaǵy kúzetshi estıdi de, korólge baıandaıdy.

Koról ózi kelip saǵanaǵa túsip, esikti ashady. Óldi degen qyzy men kúıeýbalasynyń tiri, ári sap-saý ekendigin kórip, bastaryna túsken aýyr qaıǵy-qasiretten aman qutylǵanyna koról sheksiz qýanypty.

Jas jigit jylannan qalǵan úsh japyraqty saǵanadan ala shyǵady. Sóıtedi de óziniń senimdi qyzmetshisine: «Muny ózińmen birge árdaıym muqıat saqtaıtyn bol. Qandaı jaǵdaıda bolmasyn, ózińmen alyp júr: múmkin munyń bizge aldaǵy kúnderde taǵy da kerek bolyp qalmasyna kim kepil?» — deıdi.

Sóıtip ómir súrip jatqanda kinámishl hanshaıymnyń myna qylyǵy jóninde aıtqan jón bolmaq: onyń ómirlik kózqarasynda kúrt ózgeris bolady. Hanshaıymnyń ózine qaıtadan ómir syılaǵan súıikti jubaıyna degen súıispenshilik sezimi sýyp ketken edi.

Osy kezde jas jigit teńizdi kókteı ótip júzip baryp, artta qalǵan kári ákesine sálem berip jolyǵý úshin zaıybymen birge kemege otyrady. Ózin ólimnen qutqarǵan jubaıyna degen mahabbatyn adal sezimin joǵaltqan hanshaıymnyń kóńili osy kemeniń ıesine aýǵan edi. Sóıtip bir kúni jas jigit uıqyǵa ketken kezde, áıeli kemeshini shaqyryp kelip, ekeýi ony bas-aıaǵynan ustap kóterip alyp, kemeniń jıeginen teńizge laqtyryp jiberedi. Bul qatigezdikti júzege asyrǵan soń ol kemeshige: «Endi kemeni keri bur. Úıge qaıtaıyq, ákeme kúıeýim jolda qaıtys boldy dep aıtamyn. Men seni ákemniń aldynda bedelińdi asyryp, maqtaıtyn bolamyn. Sonda ol meni senimen úılendiredi, ýaqyty kelgende koról tájin de saǵan beretin bolady», — deıdi.

Bul sumdyqtyń bárin estip kórip turǵan adal qyzmetshisi kishkentaı qaıyqty kemeden bildirtpeı aǵytyp alyp, qojaıynynyń sońynan júzip jetedi de, satqyndardyń alystap ketýin kútedi. Qyzmetshisi qojaıynyn sýdan shyǵaryp alǵan kezde áldeqashan ólip qalǵan eken.

Biraq árdaıym ózimen birge alyp júrgen, jylannan qalǵan úsh japyraqtyń kómegimen qojaıynyn áp-sátte tiriltip alady. Sóıtip olar qaıyqtyń eskegin kúni-túni bar shamasynsha jyldamdatyp ese beredi. Kishkentaı qaıyqtyń teńizben jyldam júzgeni sonshama, úlken kemeden buryn aılaqqa jetip, kári koróldiń aldyna kelip úlgeredi. Kúıeýbalasynyń ózi ǵana jalǵyz oralǵanyna tańdanǵan koról odan jolda ne jaǵdaı bolǵanyn anyqtap suraıdy. Koról óz qyzynyń zulymdyq is-áreketi týraly estigende: «Onyń osynshama aqymaqtyqqa barǵanyna sengim kelmeıdi, biraq kóp keshikpeı shyndyq aıqyn bolady», — deıdi. Sóıtedi de kúıeýbalasy men onyń qyzmetshisine birshama ýaqytqa jasyryn bólmege kirip eshkimniń kózine túspeı tasalana turýdy buıyrady.

Birazdan soń keme de jaǵalaýǵa júzip jetedi. Qaskúnem qyzy qaıǵyǵa batqan keıipke enip ákesiniń aldyna keledi. Koról sonda qyzynan: «Nege óziń jalǵyz oraldyń? Jubaıyń qaıda?» — dep suraıdy. «Oıbaı, ákeshim-aý, — dep jaýap beredi qyzy — men úıge aýyr qaıǵy arqalap kelip otyrmyn: júzip ketip bara jatqanymyzda kúıeýim kenet syrqattanyp qaza boldy. Eger myna meıirimdi kemeshi maǵan jan jaqty kómek kórsetpegende, men de aman qalmaǵan bolar edim. Ol da jubaıym qaıtys bolǵan kezde kemeshi demeý bolǵan edi jáne oqıǵanyń qalaı bolǵanyn ol da naqtylap aıtyp bere alady».

Sonda koról qyzyna: «A, solaı ma? Endeshe men seniń marqum kúıeýińdi tirilteıin!», — deıdi. Sóıtedi de jasyryn bólmeniń esigin ashyp kúıeýbalasy men onyń senimdi qyzmetshisine beri qaraı shyǵyp kelińder dep buıyrady.

Orys tilinen tárjimalaǵan Asylbek Baıtanuly

---