InfoHub Logo

«Eger taýar jaqsy bolsa, ony shyǵarýdy toqtatady»  
Hebpok zańy ( Merfı zańdarynan»)

Nelikten nesıesi ótelgen sátten zattar buzylyp jatady? Nelikten prınter kúnderdiń kúninde qaǵazǵa boıaý jaǵýyn toqtatady? Nege AQSH-taǵy órt sóndirý deposynyń birindegi lampa 100 jyldan astam janyp, ózin baqylap túrǵan birneshe beınekameranyń ǵumyryn basyp ozǵan? Nelikten buryn neılon shulyǵynyń kómegimen kólikti súıreý múmkin bolǵan, al qazir birneshe ret paıdalanylǵannan keıin jyrtylyp jatady?

Jahandyq óndiristi qatań baqylaýǵa alǵan «qupıa» kúshter bir ǵasyrdan beri tutynýshyny qolyndaǵy sapasyz zattan aryltyp, jańa zat satyp alýǵa ıtermeleý úshin ártúrli aılaǵa barýda. Uıaly telefon, noýtbýk jáne basqa da gadjetterde ýaqyt óte kele akýmýlátorlary isten shyǵyp qalatynyn baıqadyńyz ba? Prınterler jańadan sıa quıylǵanymen, basyp shyǵarýyn toqtatty ma? Baǵdarlamalyq qamtamasyz etý ótken nusqadaǵy qujattarmen jumys isteýden bas tartyp, jańartylýy qajet bolyp tur ma? Eskisin jóndeýge qaraǵanda jańasyn satyp alý arzanyraq túsedi me? İri turmystyq tehnıka kepildiginiń merzimi úsh jyldan aspaıtyn ýaqytty qurasa, teflondy tabadan eń kóp degende eki jyldan keıin qutylý qajet deı me?

Búgingi tańda barlyq óndirýshiler, eline jáne erkin naryqqa qaramaı jasyryn zańǵa baǵynýǵa májbúr:

«eger taýar jaqsy bolsa, onda ony jaqyn arada shyǵarýdy toqtatady».

Tutynýshylar «uzaq ýaqytqa» jasalǵan nárseni satyp alsa — óndirýshi úshin bıznestiń sońy bolady.

Eger adamdar satyp alýdy toqtatsa, tutastaı ekonomıka(baı adam baıı túsip, al kedeıge aqsha eń qajet degen zatyna ǵana jetetin ekonomıka úlgisi)toqtaıdy. Mamandar ony «artý ekonomıkasy» dep te ataıdy, onyń máni tutynýshylardyń suranystaryn qanaǵattandyrýda emes, «artý úshin artýda».

Jalpy marketologtar satyp alýshylardyń aldynda úsh «tuzaq» daıyndap qoıǵan, olar: nesıe, jarnama jáne tikeleı josparlanǵan eskirý. Sońǵysy ınjenerıa jáne dızaın mektepterindegi oqý baǵdarlamalarynyń mindetti tarmaǵyna aınalyp úlgergen: bolashaq maman qysqa jaramdy tańdaýly «qoqysty» ázirleý úshin basshylyqtyń bıznes-josparyn da eskerýi tıis.

Ǵasyrlyq sham

Lıvermordyń órt sóndirý bólimderiniń birinde (Kalıfornıa, AQSH) 1901 jyldan beri álemdegi eń eski lampa jumys isteıdi. 4-vatty sham «Júz jyldyq» dep atalady, tipti shamnyń óz saıty da bar. Internet jelisiniń kez kelgen paıdalanýshysy, veb-kamera arqyly ony baqylaı alady — sýreti árbir 10 sekýnd saıyn jańaryp turady. Bir qyzyǵy ony baqylaýǵa arnalǵan úsh kamera aýysyp úlgergen :)

Onyń 100 jylda tek 3 márte sóngeni belgili. 1903 jyly 1 kún jáne 30-shy jáne 70-shi jyldary sırek bolǵan aqaýlardyń saldarynan sóngen eken.

Bul jerde fantasıkalyq eshteńe joq — kolbanyń ishi vakým, al vólfram jibi balqymaýy úshin oǵan qajetti qımasyn berip, nyq bekitý jetkilikti. Buryndary qyzdyrǵysh jaryq elementi retinde sym tárizdi grafıt qoldanylǵan. Sıqyr emes — jaı ǵana sapa.

Febýs qupıasy

Josparlanǵan eskirýdiń birinshi qurbany, progrestiń sımvoly — elektr lampasy boldy. Jenevada 1924 jyldyń aıaǵynda elektr sham óndirisindegi jetekshi kompanıalardyń qupıa jıyny ótti. Golandıalyq Philips fırmasy, Osram nemis konserni, amerıkandyq General Electric, Brıtandyq Associated Electrical Industries sıaqty ındýstrıanyń «alpaýyttary» óndiristik kásiporyndaryn jáne asa tanymal emes birneshe basqa kompanıalardy biriktirgen Phoebus sýperkarteli quryldy.

Jıynnyń basty taqyryby shamdardyń qyzmet etý merzimin ortasha eseppen 2500-den 1000 saǵatqa deıin tómendetý boldy. Birden eki oń nátıjege (óndirýshiler úshin) qol jetkizildi. Birinshiden, qymbat turatyn vólframnyń shyǵyny tómendedi, ekinshiden, naryqtyń syıymdylyǵy kúrt ósti. Sol baǵada tutynýshy sol aqshany 2,5 ese jıirek jumsaýǵa májbúr boldy, al ónimniń ózindik quny azaıdy. 1942 jyly AQSH úkimeti bul asa úlken jalǵannyń egjeı-tegjeıi men dáleldemelerin jarıa etti. Sot on jyldan astam ýaqytqa sozyldy jáne onyń sheshimi karteldiń barlyq sheshimderine tyıym salǵanymen, oń jaqqa eshteńe ózgere qoımady. Shamdar odan da jıi isten shyǵatyn boldy, biraq endi isten shyǵýyna olardyń qatysy joq edi. Kez-kelgen ónerkásiptik ónimniń josparlanǵan isten shyǵýy úshin jaǵdaı jasaý ıdeıasy jahandyq aýqymda iske asyryla bastady.

Neılon kolgotkalary

Revolúsıalyq sıntetıkalyq matany(neılondy) oılap tapqan «DuPont» hımıa alyby ádeıi eskirtýdiń jarqyn mysaly bola alady. Osy materıaldan áıelderge arnap asa myqty shulyqtar jasalǵan. Olardy tipti avtomobıldi súıreý úshin de paıdalandy! «DuPont» mundaı shulyqtardy sol kezdegi satyp alýshylardyń shóbereleri paıdalana almaýy úshin shuǵyl túrde neılonnyń formýlasyn ózgertti…

Búginde áıelder shulyqtardy birneshe ret kıgennen-aq jyrtylyp shyǵa keletin bolǵan. Hımıkter úshin bul naǵyz adamgershilik syny boldy: jaqsartýdyń ornyna jaman nárse jasaýdyń ne keregi bar? Biraq bıznestiń aty bıznes.

Dızaınyn ózgertý

1954 jyly ónerkásip dızaıneri jáne ınjener Brýks Stıvens «satyp alýshylardy dúkenge qaıta-qaıta kelýge qalaı májbúrleýge bolady?» degen qosymsha ıdeıany usyndy.

Zat tehnıkalyq jaǵynan birshama jaramdy bola bersin, esesine ónimniń dızaınyn únemi ózgertip otyrýǵa bolady! Sonda keshegi model  jarnamalyq rolıktegi jańa nárse sıaqty «sándi» bolmaı qalady. Osy kezden bastap satyp alýshynyń negizinen muqtaj emes zatty satyp alýǵa degen nıetine negizdelgen klasıkalyq marketıń óz degenin isteı bastaıdy. Biraq osy maǵynasyz tuıyq sheńberden shyǵýǵa bolady ma? Qazirgi mamandar men durys pikirli azamattar shyǵýǵa bolatynyna senimdi. Degenmen bul múldem basqa áńgime...

---