InfoHub Logo

Bul kezeńde áıeldi úmit pen qorqynysh qatar bılep, ózin beıtanys saparǵa shyqqandaı sezinedi. Jaratqannyn kudiretimen kursaǵynda lúpildegen tiri jannyń jetilýi ár anany meıirim, shapaǵat sekildi sezimderge bóleıdi.

Júktilik 16 jastan kishi, 35 jastan asqan áıelderde erekshe baqylaýdy qajet etedi. Kóktem kezinde júkti áıelder densaýlyǵyna, tamaǵynyń nárliligi men uıqysynyń qanyq bolýyna kóp kóńil bólýi kerek. Kúz júktiliktiń eń qolaıly kezeńi desek te bolady, adam aǵzasynda jazda dárýmen qory jınalyp, júktilikke baılanysty ózgeristerge úırenisý kóbinese sýyq aılarda jeńilirek. Jalpy júktilik sońǵy etekkir kelgen kúnnen bastap ortasha eseppen 280 kún, ıaǵnı 40 aptaǵa sozylady.

Júktilik merziminiń bastapqy 13 aptasy alǵashqy kezeń, 14-26 aptalar orta kezeń, 27-aptadan bosanǵanǵa deıingi sońǵy kezeń bolyp úsh kezeńge bolinedi. Alǵashqy kezeńde densaýlyqqa nemese túrli jaǵdaılarǵa baılanysty túsik qaýpi mol. 13 aptada 30 gramdaı ǵana tartatyn sharananyń basy, qoly, aıaǵy, saýsaqtary men ishki músheleri, tipti tis tompeshikteri de bolady. Alǵashqy aptalarda-aq onyń júregi soǵa bastaıdy, osynshama ózgeris pen óte tez damý qarqyny bolashaq anaǵa kútimdi kajet etedi.

Jalpy júkti áıelder tirkelmegen bolsa da, turatyn jerine qarasty aýmaqtyq emhanaǵa esepke alynady. Jergilikti (ýchaskelik) dárigerińizge kórinip, akýsher-gınekologqa esepke turasyz. Aldyńǵy balalar shetinegen, túsik tastalǵan bolsa nemese qandaı da bir gormondyq, genetıkalyq úılesimsizdiktiń týyndaýynan sekemdengen jaǵdaıda, joǵary tehnologıalyq múmkindikteri bar, jaqsy jabdyqtalǵan arnaıy mekemelerge qosymsha qaralǵan artyq emes. Júktiliktiń belgili ýaqyttarynda qajetti analız, testter arqyly balanyń damý barysyn, problemalardy baqylaýǵa bolady. Erte dıagnostıka qaı kezde de aldyn alý sharalary úshin eń mańyzdy qadam.

Alǵashqy kezeńde júkti áıelde jeriktik baıqalýy múmkin. Aıaq astynan talǵampaz nemese jıirkenshek bolyp ketedi. Bul kezde otbasy músheleri bolashaq anaǵa túsinistikpen qarap, jaǵdaı jasaýǵa tyrysýy kerek. Adamǵa kúndelikti 2000 kalorıa kerek bolsa, júkti áıelderde bul kórsetkish 2500-2800 kalorıa shamasynda bolady. Alǵashqy kezeńnen bastap óz aǵzasy talap etken, qalaǵan asty jeýi, qunarly tamaqtar, sút, aıran, súzbe sekildi aǵarǵan, dándi daqyldar, et, balyq, teńiz ónimderin mol paıdalaný kerek. Kóp tamaq jeý mindetti emes, az-azdan bolsa da qunarly, jıi tamaqtansańyz jetkilikti. Jemis-jıdek pen kókónis túrlerin as mázirine keńinen qoldaný, ásirese, jergilikti ónimderdi satyp alýǵa kóńil bólgen jón, jemisterdiń túrine emes, nárliligine kóńil aýdarý kerek. Kóktemgi ýaqytta jańa shyqqan kókónisterdi paıdalanýǵa tyrysý, ásirese, ótken jylǵy kartop, asqabaq sekildi kókónisterden bas tartý qajet. Jalpy óte maıly nemese óte ashshy asqa, konservantty daıyn tamaqtarǵa, kofe, kola, táttige kóp áýestenbegen jón. Temeki tartpaq túgili, tartqan adamdardyń qasynda otyrý durys emes. İshkilik, nashakorlyq — balanyń  densaýlyǵyn tikeleı zakymdaıtyn ý. Ondaıdy bala kótermeı turyp, eń bolmaǵanda, bir jyl buryn doǵarý kajet.

Jumys isteıtin júkti áıeldiń kútimi, tamaǵy sapaly bolýy kerek. Zıandy ortalarda — kompútermen, ýly zattarmen, sáýle-gazdarmen jumys nemese aýyr óndiristerde, qurylysta, kúni boıy túregep turyp isteıtin jumystarda júkti áıeldiń jumysyn jalǵastyrýy jóninde der kezinde ońdy sheshim shyǵarý kerek. Al úıde otyrǵan áıelderdiń kereksiz kıkiljiń, kereǵar oılardan alys bolǵany jón. Bólmeńizdi teledıdar, kompúter sekildi zıandy sáýleli zattardan aryltyńyz. Demalys, jaqsy uıqy, jeńil sebil (ystyq bulaýǵa túsýge bolmaıdy!), taza aýada serýendeý, kóńil-kúıińizdi kóteretin oıyndar paıdaly.

Toksıkoz psıhologıalyq jaǵdaımen tyǵyz baılanysty deıdi mamandar. Keıbir (kóbinese jumysbasty) áıelder toǵyz aıdyń qalaı ótip ketkenin baıqamaı qalýy, al keıbireýler úshin árbir aıdyń jyldaı sozylyp ketkendeı kórinýi múmkin. Qalaı bolǵanda da sebebi anyqtalmaı otyrǵan osy qubylys júkti áıelder arasynda kóptep kezdesedi. Tamaqqa qaraı almaýy, qusýy, jıirkenýi, únemi loqsýy artqan jaǵdaıda áıeldiń aýrýhanada emdelýine týra keledi. Mamandar erteńgilik kreker jeýdi, taza aýada júrgennen keıin tamaqtanýdy, keıde jyly vana qabyldaýdy usynady. Adamdardyń daýysyna, túrine, teledıdar nemese mýzykaǵa, jeke adamdarǵa, tipti keıde kúıeýine qaraı almaıtyn, lezde loqsyp, qusa bastaıtynyn aıtyp shaǵymdanatyn áıelder de kezdesedi eken.

Júktiliktiń sońǵy kezeńinde qol-aıaqtyń isinýi, salmaqtyń qatty artýy, denedegi suıyqtyqtyń jınalýyna baılanysty keleńsizdikter týyndaýy múmkin. Mundaı jaǵdaı gestoz dep atalatyn sońǵy kezeńniń aýyrtpalyǵy bolǵandyqtan, dárigerdiń qyraǵy baqylaýy qajet. Mundaıda qan qysymynyń joǵarylaýy óte qaýipti. Dárigerdiń aıtqandaryn eki etpeý kerek. Suıyqtyqty azaıtqan, arnaıy as tuzsyz emdám qoldanǵan durys.

Júktilik kezinde qatty sharshaý durys emes, sonymen birge túk qımyldamaı, jatyp alý da teris áreket. Ár kezeńge baılanysty arnaıy jattyǵýlar jasaý kerek. Bul tipti bosaný kezinde paıdaly. Áreketsiz áıelderdiń tolǵaǵy uzaǵyraq bolady, bosaný barysynda bulshyq etterge kúsh túsip, keleńsizdikterge dýshar bolýy ǵajap emes. Júktiliktiń sońǵy kezeninde bosaný barysyn jeńildetý, jattyǵýlar belgileý, jalpy maǵlumat berý maqsatynda jumys atqaryp jatqan arnaıy kýrstardyń bar ekenin bilesiz be? Osyndaı kýrstarǵa jazylyp, tym bolmasa bir apta qatysýǵa tyrysyńyz. Jergilikti emhanańyzda atalmysh kýrstar bolmasa, perzenthanalar nemese arnaıy jeke mekemeler izdestirińiz.

G. Jýndabekova

---