Jumba aýylynyń tarıhynan
Taqyryp: «Jumba aýylynyń tarıhynan»
Zertteý jumysy
Jumba týǵan aýylym.
Jumba týǵan mekenim, ásem ólkem,
Tabıǵaty aıaly, jeri kórkem.
Taý men tasy, ormany, ózenimen,
Maqtanady ár adam munda ósken.
Topyraǵy qunarly eginge jaı,
Eńbek etip dıqandar terin tókken.
Jaýtıgendeı janǵa jaıly jaılaýynda,
Tórt túligi halqymnyń kópten ósken.
Alshynbaev Serik / Jumba mekteptiń túlegi/
Jumba – erte kezden shóbi shúıgin, jaıylymy mol, mal sharýashylyǵy men egin sharýashylyǵyna qolaıly, tabıǵaty tamasha meken.
Jumba – Qalba taýynyń qoınaýynda, Bóken ózeniniń jaǵasynda ornalasqan. Aýyldyń tabıǵatyna, qaraı berseń de kóziń toımaıdy, jazǵy tabıǵat sulýlyǵyn aıtyp sózben jetkizý de óte qıyn. Onyń ózeni, taýy, orman - toǵaıy árbir jumbalyqtyń maqtanyshy. Munda qaıyń, terek, tal, jemis aǵashtary ózen boılap, taýdy bókterlep keremet sándi ósken.
Syldyrlap aqqan Bóken ózeni qazir «Úlken Bóken» dep atalady. Óskemen qalasynyń gıdrometortalyǵyna qarasty bul post «Jumba» post dep atalady. Post 1959 jyldan beri jumys istep keledi. Ózenniń uzyndyǵy jýyq shamamen: jazda – 40m, qysta - 20m sýdyń bıiktigi: jazda - 1, 5m, qysta - 1, 0m, kóktemde qar erigen kezde 3 metrge jýyq bolady deıdi.
Hosh ıisti, alýan túrli dárilik shópter de az emes. Atap aıtsaq: ıtmuryn, dolana, myńjapyraq, túımedaq, qalaqaı, jalbyztiken, qasqyrjem, buıra jalbyz, kermek jalbyz, shaıshóp, jupargúl, shyrǵanaq, t. b.
Al jemis – jıdekterge kelsek: qaraqat, moıyl, qulpynaı, búldirgen, jıdek, sıyrbúldirgen t. b. orman - toǵaıdyń, ózen boıynyń qaı bir jerinen tabylady.
Sonymen qatar ań, qustar da az emes. Qysqy mezgilde aýyl shetinen qasqyr, túlki, qoıan taǵy basqalaryn jıi kezdestiremiz. Al kóktem men kúzde borsyq pen sýyr da kóp bolady. Negizinen aýylda aıý, sileýsin, elik, buǵy, taýeshki taǵy basqa da ańdar bar. Ormannyń sánin keltirgen ásem ándi qustar da kóp kezdesedi.
Bizdiń aýylymyzdyń «Jumba»dep atalýynyń da birneshe erekshelikteri bar desedi.
Aýyl turǵyndarynyń aıtýynsha:
«Jumba - «Jumbaq» degen sózden shyǵady, sebebi tabıǵatymyz sondaı jumbaq sıaqty dese, taǵy bir ereksheligi «Jamby» degen asyl tastyń ataýynan shyqqan, sebebi ol tas árbir jerden shyǵa bermeıdi, altyn keni bolǵandyqtan osynan shyǵýy ábden múmkin» - deıdi.
Bizdiń aýylda qazaq, orys, nemis, ýkraın, belorýs, armán, tatar, polák taǵy basqa ult ókilderi erteden beri qoıan qoltyq aralasyp, tatý – tátti ómir súrip keledi. Derekterge súıene otyryp, onyń tarıhyna toqtalar bolsaq:
Jumba – Shyǵys Qazaqstan oblysy, Kókpekti aýdanynyń HH ǵasyrdyń basynda qurylǵan aýyldardyń biri.
1906 jyly 9 qarashada sharýalardy hýtorlarǵa kóshirý týraly Jarlyǵynan keıin Chernıgov gýbernıasynyń sharýalary Shyǵys Qazaqstan jerine qonystanýdy oılastyrady. Qonystandyrý pýnktiniń basshysy Nıkolaev olarǵa Bóken, Qýmaıa ózenderi quıylatyn jerde, Qalba taýynyń ońtústik silemderinen jer bólip beredi. Bóken ózeniniń oń jaq jaǵalaýynda altyn óndiretin «Jumba» jumysshylar aýyly bolatyn.
Osynda 1908 jyly 50 - den astam otbasy
kóship keledi. Bul jerdi «Malorossııka» dep ózderi ataıdy. Al aýyldyń alǵashqy turǵyny – Bıldeev Efrem Emelánovıch. Keıin Andreı Efımovıch Pasýk, Grıgorıı jáne Porfırıı Apenko, Lavrentıı men Ivan Pasýk, Andreı Vorona, Svırıd jáne Egor Sednevtar, Lıfan Mamaı, Mıtrofan Gerasımenko, Kalkov Fedor, Borzılov Trofım, Lobok Iosıf, Ivchenko Efım, Shevsov Afanasıı, Leonenko Iakov jáne t. b. kelip qonystanady. Bul kezde halyq eginshilikpen aınalysyp, egin ónimderin jaqsy alatyn, ár desátınadan 100 - 150 pýt ónim jınaıtyn.
1968 jyldan bastap bul úıdi naýbaıhana, ustahana, dúken, qoıma retinde qoldanǵan.
Keńes ókimetiniń alǵashqy ókilderi - Chaplá Andreı, Denıs Pasýk. Andreı Chaplányń aǵasy Evseı Chaplá uzaq ómir súrdi. Revolúsıalyq jumyspen aınalysyp Lenınmen jolyǵyp, onymen tanysqan. Jer aýdarylǵan. Keńes úkimetin ornatýǵa qatysyp, kóptegen tarıhı oqıǵalardyń kýágeri bolatyn.
1914 jyl Birinshi dúnıejúzilik soǵys bastalǵanda, jeti aǵaıyndy
Pasýktar maıdanǵa attanady. 1918 jyly olar úılerine aman - esen oralǵan. Tar jol, taıǵaq keshý jyldary Denıs Pasýkty Óskemenge shaqyrtyp, sol ketkennen úıge oralmady. Kolshakshylar ony atyp óltirip, denesin Ertis ózenine aǵyzyp jibergen degen el aýyzynda júrdi.
Alǵashqy partıalyq uıym 1922 jyly qurylyp, onyń hatshysy Evdokım Rábýha, keıin Arhıp Kalkov bolady. Komsomol uıymy 1926 jyly qurylady, ony Nına Degtáreva, keıin Sasha Fısenko basqarady. Kóp uzamaı keńes ókimeti ornap, aýyldyq keńes quryl Keńestiń alǵashqy tóraǵasy - Ivan Petrenko.
1928 jyly Ýkraınadan jer ıgerýge kelgen Mısýk Ivan Leontevıch aýyldyq keńestiń alǵashqy hatshysy bolyp taǵaıyndalady.
1929 jyly 2 TOZ /JÓS/ qurylady. Ujymdyq sharýashylyqtyń alǵashqy tóraǵasy I. P. Plaskonenko boldy. Sharýashylyq ıeliginde iri qara mal, jylqy fermasy bar bolatyn. Kolhozshylar 50 adamnan tórt aýysym jumys isteıtin. Ol kezde tehnıka aýylǵa áli jetpegen kezi edi. Kóp uzamaı mashına - traktor stansıasy qurylady.
1929 jylǵy birinshi komýna tóraǵasy Rastrýba Mıheı Grıgorevıch bolǵan.
Keıin ujymdyq sharýashylyqqa jaqyn aýyldardan qazaqtar kelip qonystanady.
Solardyń biri – Bajaev Maqajan 1917 - 1918 jyldary kelgen. Qaraǵandy oblysynda týǵan. 1938 jyly Máskeýde Otan aldynda sińirgen eńbegi úshin Lenın ordenimen marapattalady.
Uly Bajaev Bekimbaı 1909 jyly dúnıege kelgen. Jumba aýylynan Uly Otan Soǵysyna attanyp, maıdanda qaıtys bolǵan. Jubaıy Bajaeva Kúlán 1911 jyly týǵan. 3 bala tárbıelegen.
Kenje uly Bajaev Qapash Bekimbaıuly 1936 jyly 9 tamyzda Jumba aýylynda dúnıege kelgen. 1959 jyly úılenip, 1960 jyldan bastap, Jumba sovhozynda mehanızator bolyp qyzmet atqaryp, zeınetkerlikke shyqqan. 6 balaly úlken januıa.
Bajaev Qapash Bekimbaıulynyń jigerli eńbegin baǵalap, 1970 jyldary birneshe ret nagradalarmen marapattady. 1920 - 40 jyldarda kóship kelgen kelesi qazaq otbasylary: Abdrahmanovtar otbasy, Akashevtar otbasy, Qurmanǵalıev Jarǵalı, Abdrahmanov Nabı, Býlýshev Erkamal otbastarymen keldi.
Abdrahmanov Ǵanı Mampasovıch 1936 jyly 15 sáýirde Jumba aýylynda týǵan. 1959 jyly Sýltanova Farıdaǵa úılengen. Júrgizýshi bolyp jumys istegen, 5 balasy bolǵan. Qazir aýylda qyzdary Alıa, Kýlzıalar otbastarymen birge turady.
Akashev Toleýǵalı 1932 jyly Jumba
aýylyna Qarqaraly aýdanynan kóship kelgen. Sol jyldan bastap Jumba altyn keninde jumystap, 1941 jyly frontqa attanady. Uly Otan soǵysynan keıin 1946 jyly úılengen, jubaıy Mýgýlsin apaımen 9 balany tárbıelep, 30 nemere, 19 shóbere súıgen.
Shyǵys Qazaqstan oblysy, Kókpekty aýdany,
«Marınogorka orta mektebi» KMM tarıh pániniń muǵalimi
Kezdıkpaeva Gýláım Samarkanovna
Zertteý jumysy
Jumba týǵan aýylym.
Jumba týǵan mekenim, ásem ólkem,
Tabıǵaty aıaly, jeri kórkem.
Taý men tasy, ormany, ózenimen,
Maqtanady ár adam munda ósken.
Topyraǵy qunarly eginge jaı,
Eńbek etip dıqandar terin tókken.
Jaýtıgendeı janǵa jaıly jaılaýynda,
Tórt túligi halqymnyń kópten ósken.
Alshynbaev Serik / Jumba mekteptiń túlegi/
Jumba – erte kezden shóbi shúıgin, jaıylymy mol, mal sharýashylyǵy men egin sharýashylyǵyna qolaıly, tabıǵaty tamasha meken.
Jumba – Qalba taýynyń qoınaýynda, Bóken ózeniniń jaǵasynda ornalasqan. Aýyldyń tabıǵatyna, qaraı berseń de kóziń toımaıdy, jazǵy tabıǵat sulýlyǵyn aıtyp sózben jetkizý de óte qıyn. Onyń ózeni, taýy, orman - toǵaıy árbir jumbalyqtyń maqtanyshy. Munda qaıyń, terek, tal, jemis aǵashtary ózen boılap, taýdy bókterlep keremet sándi ósken.
Syldyrlap aqqan Bóken ózeni qazir «Úlken Bóken» dep atalady. Óskemen qalasynyń gıdrometortalyǵyna qarasty bul post «Jumba» post dep atalady. Post 1959 jyldan beri jumys istep keledi. Ózenniń uzyndyǵy jýyq shamamen: jazda – 40m, qysta - 20m sýdyń bıiktigi: jazda - 1, 5m, qysta - 1, 0m, kóktemde qar erigen kezde 3 metrge jýyq bolady deıdi.
Hosh ıisti, alýan túrli dárilik shópter de az emes. Atap aıtsaq: ıtmuryn, dolana, myńjapyraq, túımedaq, qalaqaı, jalbyztiken, qasqyrjem, buıra jalbyz, kermek jalbyz, shaıshóp, jupargúl, shyrǵanaq, t. b.
Al jemis – jıdekterge kelsek: qaraqat, moıyl, qulpynaı, búldirgen, jıdek, sıyrbúldirgen t. b. orman - toǵaıdyń, ózen boıynyń qaı bir jerinen tabylady.
Sonymen qatar ań, qustar da az emes. Qysqy mezgilde aýyl shetinen qasqyr, túlki, qoıan taǵy basqalaryn jıi kezdestiremiz. Al kóktem men kúzde borsyq pen sýyr da kóp bolady. Negizinen aýylda aıý, sileýsin, elik, buǵy, taýeshki taǵy basqa da ańdar bar. Ormannyń sánin keltirgen ásem ándi qustar da kóp kezdesedi.
Bizdiń aýylymyzdyń «Jumba»dep atalýynyń da birneshe erekshelikteri bar desedi.
Aýyl turǵyndarynyń aıtýynsha:
«Jumba - «Jumbaq» degen sózden shyǵady, sebebi tabıǵatymyz sondaı jumbaq sıaqty dese, taǵy bir ereksheligi «Jamby» degen asyl tastyń ataýynan shyqqan, sebebi ol tas árbir jerden shyǵa bermeıdi, altyn keni bolǵandyqtan osynan shyǵýy ábden múmkin» - deıdi.
Bizdiń aýylda qazaq, orys, nemis, ýkraın, belorýs, armán, tatar, polák taǵy basqa ult ókilderi erteden beri qoıan qoltyq aralasyp, tatý – tátti ómir súrip keledi. Derekterge súıene otyryp, onyń tarıhyna toqtalar bolsaq:
Jumba – Shyǵys Qazaqstan oblysy, Kókpekti aýdanynyń HH ǵasyrdyń basynda qurylǵan aýyldardyń biri.
1906 jyly 9 qarashada sharýalardy hýtorlarǵa kóshirý týraly Jarlyǵynan keıin Chernıgov gýbernıasynyń sharýalary Shyǵys Qazaqstan jerine qonystanýdy oılastyrady. Qonystandyrý pýnktiniń basshysy Nıkolaev olarǵa Bóken, Qýmaıa ózenderi quıylatyn jerde, Qalba taýynyń ońtústik silemderinen jer bólip beredi. Bóken ózeniniń oń jaq jaǵalaýynda altyn óndiretin «Jumba» jumysshylar aýyly bolatyn.
Osynda 1908 jyly 50 - den astam otbasy
kóship keledi. Bul jerdi «Malorossııka» dep ózderi ataıdy. Al aýyldyń alǵashqy turǵyny – Bıldeev Efrem Emelánovıch. Keıin Andreı Efımovıch Pasýk, Grıgorıı jáne Porfırıı Apenko, Lavrentıı men Ivan Pasýk, Andreı Vorona, Svırıd jáne Egor Sednevtar, Lıfan Mamaı, Mıtrofan Gerasımenko, Kalkov Fedor, Borzılov Trofım, Lobok Iosıf, Ivchenko Efım, Shevsov Afanasıı, Leonenko Iakov jáne t. b. kelip qonystanady. Bul kezde halyq eginshilikpen aınalysyp, egin ónimderin jaqsy alatyn, ár desátınadan 100 - 150 pýt ónim jınaıtyn.
1968 jyldan bastap bul úıdi naýbaıhana, ustahana, dúken, qoıma retinde qoldanǵan.
Keńes ókimetiniń alǵashqy ókilderi - Chaplá Andreı, Denıs Pasýk. Andreı Chaplányń aǵasy Evseı Chaplá uzaq ómir súrdi. Revolúsıalyq jumyspen aınalysyp Lenınmen jolyǵyp, onymen tanysqan. Jer aýdarylǵan. Keńes úkimetin ornatýǵa qatysyp, kóptegen tarıhı oqıǵalardyń kýágeri bolatyn.
1914 jyl Birinshi dúnıejúzilik soǵys bastalǵanda, jeti aǵaıyndy
Pasýktar maıdanǵa attanady. 1918 jyly olar úılerine aman - esen oralǵan. Tar jol, taıǵaq keshý jyldary Denıs Pasýkty Óskemenge shaqyrtyp, sol ketkennen úıge oralmady. Kolshakshylar ony atyp óltirip, denesin Ertis ózenine aǵyzyp jibergen degen el aýyzynda júrdi.
Alǵashqy partıalyq uıym 1922 jyly qurylyp, onyń hatshysy Evdokım Rábýha, keıin Arhıp Kalkov bolady. Komsomol uıymy 1926 jyly qurylady, ony Nına Degtáreva, keıin Sasha Fısenko basqarady. Kóp uzamaı keńes ókimeti ornap, aýyldyq keńes quryl Keńestiń alǵashqy tóraǵasy - Ivan Petrenko.
1928 jyly Ýkraınadan jer ıgerýge kelgen Mısýk Ivan Leontevıch aýyldyq keńestiń alǵashqy hatshysy bolyp taǵaıyndalady.
1929 jyly 2 TOZ /JÓS/ qurylady. Ujymdyq sharýashylyqtyń alǵashqy tóraǵasy I. P. Plaskonenko boldy. Sharýashylyq ıeliginde iri qara mal, jylqy fermasy bar bolatyn. Kolhozshylar 50 adamnan tórt aýysym jumys isteıtin. Ol kezde tehnıka aýylǵa áli jetpegen kezi edi. Kóp uzamaı mashına - traktor stansıasy qurylady.
1929 jylǵy birinshi komýna tóraǵasy Rastrýba Mıheı Grıgorevıch bolǵan.
Keıin ujymdyq sharýashylyqqa jaqyn aýyldardan qazaqtar kelip qonystanady.
Solardyń biri – Bajaev Maqajan 1917 - 1918 jyldary kelgen. Qaraǵandy oblysynda týǵan. 1938 jyly Máskeýde Otan aldynda sińirgen eńbegi úshin Lenın ordenimen marapattalady.
Uly Bajaev Bekimbaı 1909 jyly dúnıege kelgen. Jumba aýylynan Uly Otan Soǵysyna attanyp, maıdanda qaıtys bolǵan. Jubaıy Bajaeva Kúlán 1911 jyly týǵan. 3 bala tárbıelegen.
Kenje uly Bajaev Qapash Bekimbaıuly 1936 jyly 9 tamyzda Jumba aýylynda dúnıege kelgen. 1959 jyly úılenip, 1960 jyldan bastap, Jumba sovhozynda mehanızator bolyp qyzmet atqaryp, zeınetkerlikke shyqqan. 6 balaly úlken januıa.
Bajaev Qapash Bekimbaıulynyń jigerli eńbegin baǵalap, 1970 jyldary birneshe ret nagradalarmen marapattady. 1920 - 40 jyldarda kóship kelgen kelesi qazaq otbasylary: Abdrahmanovtar otbasy, Akashevtar otbasy, Qurmanǵalıev Jarǵalı, Abdrahmanov Nabı, Býlýshev Erkamal otbastarymen keldi.
Abdrahmanov Ǵanı Mampasovıch 1936 jyly 15 sáýirde Jumba aýylynda týǵan. 1959 jyly Sýltanova Farıdaǵa úılengen. Júrgizýshi bolyp jumys istegen, 5 balasy bolǵan. Qazir aýylda qyzdary Alıa, Kýlzıalar otbastarymen birge turady.
Akashev Toleýǵalı 1932 jyly Jumba
aýylyna Qarqaraly aýdanynan kóship kelgen. Sol jyldan bastap Jumba altyn keninde jumystap, 1941 jyly frontqa attanady. Uly Otan soǵysynan keıin 1946 jyly úılengen, jubaıy Mýgýlsin apaımen 9 balany tárbıelep, 30 nemere, 19 shóbere súıgen.
Shyǵys Qazaqstan oblysy, Kókpekty aýdany,
«Marınogorka orta mektebi» KMM tarıh pániniń muǵalimi
Kezdıkpaeva Gýláım Samarkanovna
You Might Also Like
-
Jetkinshekterdiń tulǵalyq qasıetteriniń qalyptasýy.
