Qyz tárbıeleı otyryp – ult tárbıeleımiz
Taqyryby: «Qyz tárbıeleı otyryp – ult tárbıeleımiz»
Maqsaty: Halyqtyq tálim - tárbıe negizinde qazirgi qazaq qyzdarynyń boıynda jan sulýlyǵyn qalyptastyrý joldaryn kórsetý, adamgershilikke úndeý.
Kirispe:(tárbıeshi sózi)
- Qaıyrly kún, qurmetti ustazdar men tárbıelenýshiler!
Búgingi bizdiń «Qyz tárbıeleı otyryp – ult tárbıeleımiz»- atty pikirtalas alańyn ashýǵa ruqsat etińizder.
Maqsatymyz - qarakóz qazaq qyzdarynyń boıyna halyqtyq tálim - tárbıe negizinde jan sulýlyǵyn qalyptastyrý.
«Ul tárbıeleı otyryp, jer ıesin tárbıeleımiz - qyz tárbıeleı otyryp, ultty tárbıeleımiz»
Ár eldiń ómirindegi sheshýshi kilt qyzdarǵa beriletin tálim tárbıe arqyly ólshenedi. Halqymyzda qyz degen sózdi ádemiliktiń, ádeptiliktiń, jan - jaqty sulýlyqtyń sımvoly retinde qoldanady. Jaryq pen jylý, ot pen sý joq jerde tirshilik joq, al osylardyń kóktegi kózi - kún, jerdegi kózi - adamzat. Adamdardyń bir - birine meıirimi men ulaǵatty tárbıesi tirshilikti saqtaıdy. Tárbıesi túzelmeı eldiń kósegesi kógermeıdi, otbasy túzelmeı, bolashaq túzelmeıdi. Bala jastan jaqsy tárbıe alǵan, úlgi ónege kórgen qyz bala bolashaqta da sol ádebin saqtamaq. Ádepti, ınabatty, adamgershiligi mol, sypaıy qyz tárbıeleý - búgingi qoǵamnyń eń ózekti máselesi.
«Jaqsyny kóre bilsek, oı kózimen,
Ómir sáýle kórseter sýdaı tunyq»- dep Abaı atamyz aıtqandaı pikirtalasty bastamas buryn slaıdqa nazar aýdarsaq.
(« Men qazaq qyzdaryna qaıran qalam» áýen oınap turady).
Pikirtalas barysynda talqylanatyn suraqtar:
Suraq: (tárbıeshi sózi)
Júrgende sender tamasha - aq,
Qazaqtyń ǵajap dalasy.
Ózderińsińder bolashaq,
Urpaqtyń uly anasy - degendeı
Ulttyq dúnıetanym, ulttyq salt - dástúrlerimizdiń qyz bala tárbıesinde alar orny qandaı?
Jaýaby: «Qyzdy tárbıelegenniń – bir urpaqty tárbıelegeniń», - degen eken ata - babamyz.. Paıǵambarymyz Muhammed (s. ǵ. s) « Kimniń úsh qyzy bolyp, olarǵa durys tárbıe berse, mańdaı terimen tapqanyna kıindirip baqsa, olar ( qyzdaryn tárbıelep ósirgeni) sol úshin tozaq otynan qalqan bolady», - degen. Bul shynymen de qyz bala tárbıesiniń ata - anaǵa ońaı túspeıtindigin dáleldeıdi. Qyz balanyń ary men abyroıy, syry men symbatyn saqtaýy, keleshek ómirine daıarlyǵy árqaısysy óz aldyna derbes taqyryp. Halqymyzda «bir ul tárbıeleseń bir áýletti tárbıelegeniń, bir qyz tárbıeleseń bir urpaqty tárbıelegeniń» degen dana sóz bar. Áýbákir aqyn «Qyz bala – úıdiń boıaýy» degen eken. Sol kisiniń aıtqanyndaı qyz álemniń kórki, ári urpaqty kóbeıtýshi. Qyz balanyń tárbıesin ulttyq bolmystyń barlyq irgetasymen astastyratyn halyqtyq qaǵıdany búgingi tańda biz de qaltyqsyz ustanýymyz qajet. Bolashaqta da, qazir de syr - symbaty aqyl parasatyna saı, adamgershilik qasıetterdi óz boıyna tolyqqandy toptastyra alǵan qyz tárbıeleý bizdiń basty paryzymyz bolyp tabylatynyn esh ýaqytta esten shyǵarmaýymyz kerek. Qyz balanyń bolmysyn bıiktetetin, onyń tulǵalyq erekshelikterin aıqyndaıtyn tárbıe men ulttyq qundylyqtardy aıtar edim. Ana tilimizde «qyz» degen sóz bar. Ol eń qasıetti de, qurmetti sóz. Qasıetti bolatyny - búkil adamzat áıelden taraıdy: qyz kelin bolady, kelin - anaǵa aınalady, al ana - áje degen zor dárejege jetedi. Osy arqyly urpaq ósirip, ult qataryn kóbeıtedi. Qazaq halqy qyz balanyń qadir qasıeti men qylyǵy ulttyq ulylyǵyn tanytady dep halyqtyq bolmyspen astastyrǵan. Sondyqtan qyzdyń tárbıesine erekshe mán berip, sol tárbıeni qalyptastyrýdyń jolyna barlyq ıgi jaqsylyqtardy toptastyrǵan. Qazaq qaýymynda qyz balanyń orny aıryqsha bolǵan. Ata - babalarymyz qyzdy qonaq dep eseptep, barǵan jerde baǵynyń ashylýyn úıde otyryp qamdaǵan. Barynsha izetti, sypaıy, meıirimdi de ismer, qylyqty da qyrmyzy bolýyn únemi qadaǵalap otyrǵan. Erkin ustaǵan, biraq tym erkinsitpegen. «Qyz - óris, ul - qonys» dep bilgendikten qazekem órisin keńeıter qyz balaǵa aıyryqsha kóńil bólgen. Qyz minezdi kelsin, ul ónerli kelsin» deı otyryp, «qyzǵa qyryq úıden tıym» jasaıdy.
Suraq: (tárbıeshi sózi)
Aıaýly arý qyzdar, kórikti kóktemdegi
Tamasha sizdermenen ómirdiń ótkelderi
Janardy jalt etkizip, bizderge qarańyzdar
Osylaı kóńilderge shýaq bop tarańyzdar - qazirgi zaman talabyna saı qyz bala ózin qalaı ustaýy kerek?
Jaýap:
1. Iá, meniń oıymsha qazaqy tárbıe alý durys. «Tárbıe tal besikten bastalady» dep beker aıtylmasa kerek. Qazirgi kúninen bastap rýhanı qundylyqtardy sińirgenimiz durys. Qazir Evropaǵa elikteý keń etek alǵan zamanda, jastardyń sonyń ishinde erteńgi ana bolatyn qyzdarymyzdyń rýhanı jutańdanýyna jol bermeýimiz kerek. Sondyqtan da HHİ ǵasyrdaǵy qazaq qyzy jan - jaqty bilimdi, tárbıeli, ımandy, barynsha ádepti, bolǵanymyz durys.
2. Jalpy meniń túsinigimde qazaq qyzdary ar - namysyn bıik qoıýy kerek. Naqtyraq aıtsam:
Keshegi Qyz Jibekter qysqa kıim,
Jigitke asylýdy bilmep edi.
Qasıetin saqtaǵan arýlardy
Qazaǵym qaı kezde de qurmetteıdi.
Meniń aıtaıyn degenim ár ulttyń, ár ortanyń óz kıiný ádebi bolady. Ózgeler japyraq jamylyp júrgen zamannyń ózinde qazaqtyń ulttyq kıimderi kóz jaýyn alardaı ádemi edi. Bul - halqymyzdyń talǵamynyń joǵary bolǵanynyń belgisi. Degenmen zaman ózgerdi. Ózińniń jasyńa, júrgen ortańa saı kıine bilý kerek. Sondyqtan kóp ashylyp, shashylmaı, biraq sándi kıingeni jáne zamanyna saı ádepti bolǵany durys.
3. Meniń túsinýimshe, qazaq qyzy degen abyroıly esim, ony alyp júrý de kez kelgenniń qolynan kele bermeıdi, ári tárbıeniń burynǵysy men búgingisi bolmaıdy. Tárbıe qashan da ulttyń ózindik ereksheligin, qundylyqtaryn saqtaýy kerek. Al ulttyq qundylyq degenimiz qaı ýaqytta da bir ǵana maqsatqa baǵyttalady, ıaǵnı, salaýatty, ultjandy urpaq tárbıeleý. Olaı bolsa tárbıe eskirmeıdi. Sondyqtan da qazaq qyzy óz ıbalylyǵyn joımaı, ózgege úlgi bolarlyqtaı bolý kerek. Aqan seri «Oınaqtap sıyr úrkip jylqy bolmas» deıdi olaı bolsa júz jerden batysqa eliktegenimen qazaq qyzy orys ta, aǵylshyn da, nemis pen fransýz da bola almaıdy, sol qazaq qyzy kúıinde qalady. Bulaı degenim qazaq qyzy kóshten qalsyn degenim emes, zamanyna saı oqysyn, qyzmet etsin, biraq óziniń negizgi mindetin ult keleshegin tárbıeler ana ekenin esten shyǵarmaǵany jón dep oılaımyn.
Suraq: (tárbıeshi sózi)
Saqtyq kerek sezimniń gúline de,
Albyrttyǵy ómirdiń biline me.
Qyz balanyń jigitke «súıem» deýi,
Jaraspaıdy ǵasyrdyń birine de - burynǵy qazaq qyzdarynyń qylyǵy men qazirgi qazaq qyzdarynyń qylyǵynyń qandaı aıyrmashylyǵy bar? Qurbyńnyń boıynan jaǵymsyz qasıetterdi kórgende ne dep aqyl qosar ediń?
Jaýap:
1. Kúndelikti ómirde jıi kezdesip qalatyn jaı - jastardyń kópshilik ortada aımalasyp, súıisip turýy. Muny ózderinshe mahabbat bostandyǵy dep oılaıdy. Al qazaq balasy esh ýaqytta da mahabbatyn jarqyratyp jurttyń aldyna jaıyp salyp, kórmege qoıǵan emes. Ózińiz oılap qarańyzshy beti ashyq turǵan zat pen beti jabyq turǵan zattyń qaısysy jurtty qyzyqtyrady. Árıne, jabyǵy. Olaı bolsa mahabbat qupıa, názik bolsa ǵana mańyzdy, al meni kórdiń be degendeı óz sezimińdi jurtqa jarıalaý, kóringenmen qushyp, súıisý mahabbat emes, qur jabaıy sezim bolsa kerek. Nege men ózimniń aıalaǵan, názik nársemdi jurtqa jarıalaýym kerek?! Mahabbattyń náziktigi sonsha kishkentaı eleýsiz nárse ony jaralaýy múmkin. Al qyzdar qashan da óz qupıalylyǵyn joımaýy, ıaǵnı jigitke sóz aıtpaýy kerek.
Qyz tárbıeleı otyryp – ult tárbıeleımiz. júkteý
Maqsaty: Halyqtyq tálim - tárbıe negizinde qazirgi qazaq qyzdarynyń boıynda jan sulýlyǵyn qalyptastyrý joldaryn kórsetý, adamgershilikke úndeý.
Kirispe:(tárbıeshi sózi)
- Qaıyrly kún, qurmetti ustazdar men tárbıelenýshiler!
Búgingi bizdiń «Qyz tárbıeleı otyryp – ult tárbıeleımiz»- atty pikirtalas alańyn ashýǵa ruqsat etińizder.
Maqsatymyz - qarakóz qazaq qyzdarynyń boıyna halyqtyq tálim - tárbıe negizinde jan sulýlyǵyn qalyptastyrý.
«Ul tárbıeleı otyryp, jer ıesin tárbıeleımiz - qyz tárbıeleı otyryp, ultty tárbıeleımiz»
Ár eldiń ómirindegi sheshýshi kilt qyzdarǵa beriletin tálim tárbıe arqyly ólshenedi. Halqymyzda qyz degen sózdi ádemiliktiń, ádeptiliktiń, jan - jaqty sulýlyqtyń sımvoly retinde qoldanady. Jaryq pen jylý, ot pen sý joq jerde tirshilik joq, al osylardyń kóktegi kózi - kún, jerdegi kózi - adamzat. Adamdardyń bir - birine meıirimi men ulaǵatty tárbıesi tirshilikti saqtaıdy. Tárbıesi túzelmeı eldiń kósegesi kógermeıdi, otbasy túzelmeı, bolashaq túzelmeıdi. Bala jastan jaqsy tárbıe alǵan, úlgi ónege kórgen qyz bala bolashaqta da sol ádebin saqtamaq. Ádepti, ınabatty, adamgershiligi mol, sypaıy qyz tárbıeleý - búgingi qoǵamnyń eń ózekti máselesi.
«Jaqsyny kóre bilsek, oı kózimen,
Ómir sáýle kórseter sýdaı tunyq»- dep Abaı atamyz aıtqandaı pikirtalasty bastamas buryn slaıdqa nazar aýdarsaq.
(« Men qazaq qyzdaryna qaıran qalam» áýen oınap turady).
Pikirtalas barysynda talqylanatyn suraqtar:
Suraq: (tárbıeshi sózi)
Júrgende sender tamasha - aq,
Qazaqtyń ǵajap dalasy.
Ózderińsińder bolashaq,
Urpaqtyń uly anasy - degendeı
Ulttyq dúnıetanym, ulttyq salt - dástúrlerimizdiń qyz bala tárbıesinde alar orny qandaı?
Jaýaby: «Qyzdy tárbıelegenniń – bir urpaqty tárbıelegeniń», - degen eken ata - babamyz.. Paıǵambarymyz Muhammed (s. ǵ. s) « Kimniń úsh qyzy bolyp, olarǵa durys tárbıe berse, mańdaı terimen tapqanyna kıindirip baqsa, olar ( qyzdaryn tárbıelep ósirgeni) sol úshin tozaq otynan qalqan bolady», - degen. Bul shynymen de qyz bala tárbıesiniń ata - anaǵa ońaı túspeıtindigin dáleldeıdi. Qyz balanyń ary men abyroıy, syry men symbatyn saqtaýy, keleshek ómirine daıarlyǵy árqaısysy óz aldyna derbes taqyryp. Halqymyzda «bir ul tárbıeleseń bir áýletti tárbıelegeniń, bir qyz tárbıeleseń bir urpaqty tárbıelegeniń» degen dana sóz bar. Áýbákir aqyn «Qyz bala – úıdiń boıaýy» degen eken. Sol kisiniń aıtqanyndaı qyz álemniń kórki, ári urpaqty kóbeıtýshi. Qyz balanyń tárbıesin ulttyq bolmystyń barlyq irgetasymen astastyratyn halyqtyq qaǵıdany búgingi tańda biz de qaltyqsyz ustanýymyz qajet. Bolashaqta da, qazir de syr - symbaty aqyl parasatyna saı, adamgershilik qasıetterdi óz boıyna tolyqqandy toptastyra alǵan qyz tárbıeleý bizdiń basty paryzymyz bolyp tabylatynyn esh ýaqytta esten shyǵarmaýymyz kerek. Qyz balanyń bolmysyn bıiktetetin, onyń tulǵalyq erekshelikterin aıqyndaıtyn tárbıe men ulttyq qundylyqtardy aıtar edim. Ana tilimizde «qyz» degen sóz bar. Ol eń qasıetti de, qurmetti sóz. Qasıetti bolatyny - búkil adamzat áıelden taraıdy: qyz kelin bolady, kelin - anaǵa aınalady, al ana - áje degen zor dárejege jetedi. Osy arqyly urpaq ósirip, ult qataryn kóbeıtedi. Qazaq halqy qyz balanyń qadir qasıeti men qylyǵy ulttyq ulylyǵyn tanytady dep halyqtyq bolmyspen astastyrǵan. Sondyqtan qyzdyń tárbıesine erekshe mán berip, sol tárbıeni qalyptastyrýdyń jolyna barlyq ıgi jaqsylyqtardy toptastyrǵan. Qazaq qaýymynda qyz balanyń orny aıryqsha bolǵan. Ata - babalarymyz qyzdy qonaq dep eseptep, barǵan jerde baǵynyń ashylýyn úıde otyryp qamdaǵan. Barynsha izetti, sypaıy, meıirimdi de ismer, qylyqty da qyrmyzy bolýyn únemi qadaǵalap otyrǵan. Erkin ustaǵan, biraq tym erkinsitpegen. «Qyz - óris, ul - qonys» dep bilgendikten qazekem órisin keńeıter qyz balaǵa aıyryqsha kóńil bólgen. Qyz minezdi kelsin, ul ónerli kelsin» deı otyryp, «qyzǵa qyryq úıden tıym» jasaıdy.
Suraq: (tárbıeshi sózi)
Aıaýly arý qyzdar, kórikti kóktemdegi
Tamasha sizdermenen ómirdiń ótkelderi
Janardy jalt etkizip, bizderge qarańyzdar
Osylaı kóńilderge shýaq bop tarańyzdar - qazirgi zaman talabyna saı qyz bala ózin qalaı ustaýy kerek?
Jaýap:
1. Iá, meniń oıymsha qazaqy tárbıe alý durys. «Tárbıe tal besikten bastalady» dep beker aıtylmasa kerek. Qazirgi kúninen bastap rýhanı qundylyqtardy sińirgenimiz durys. Qazir Evropaǵa elikteý keń etek alǵan zamanda, jastardyń sonyń ishinde erteńgi ana bolatyn qyzdarymyzdyń rýhanı jutańdanýyna jol bermeýimiz kerek. Sondyqtan da HHİ ǵasyrdaǵy qazaq qyzy jan - jaqty bilimdi, tárbıeli, ımandy, barynsha ádepti, bolǵanymyz durys.
2. Jalpy meniń túsinigimde qazaq qyzdary ar - namysyn bıik qoıýy kerek. Naqtyraq aıtsam:
Keshegi Qyz Jibekter qysqa kıim,
Jigitke asylýdy bilmep edi.
Qasıetin saqtaǵan arýlardy
Qazaǵym qaı kezde de qurmetteıdi.
Meniń aıtaıyn degenim ár ulttyń, ár ortanyń óz kıiný ádebi bolady. Ózgeler japyraq jamylyp júrgen zamannyń ózinde qazaqtyń ulttyq kıimderi kóz jaýyn alardaı ádemi edi. Bul - halqymyzdyń talǵamynyń joǵary bolǵanynyń belgisi. Degenmen zaman ózgerdi. Ózińniń jasyńa, júrgen ortańa saı kıine bilý kerek. Sondyqtan kóp ashylyp, shashylmaı, biraq sándi kıingeni jáne zamanyna saı ádepti bolǵany durys.
3. Meniń túsinýimshe, qazaq qyzy degen abyroıly esim, ony alyp júrý de kez kelgenniń qolynan kele bermeıdi, ári tárbıeniń burynǵysy men búgingisi bolmaıdy. Tárbıe qashan da ulttyń ózindik ereksheligin, qundylyqtaryn saqtaýy kerek. Al ulttyq qundylyq degenimiz qaı ýaqytta da bir ǵana maqsatqa baǵyttalady, ıaǵnı, salaýatty, ultjandy urpaq tárbıeleý. Olaı bolsa tárbıe eskirmeıdi. Sondyqtan da qazaq qyzy óz ıbalylyǵyn joımaı, ózgege úlgi bolarlyqtaı bolý kerek. Aqan seri «Oınaqtap sıyr úrkip jylqy bolmas» deıdi olaı bolsa júz jerden batysqa eliktegenimen qazaq qyzy orys ta, aǵylshyn da, nemis pen fransýz da bola almaıdy, sol qazaq qyzy kúıinde qalady. Bulaı degenim qazaq qyzy kóshten qalsyn degenim emes, zamanyna saı oqysyn, qyzmet etsin, biraq óziniń negizgi mindetin ult keleshegin tárbıeler ana ekenin esten shyǵarmaǵany jón dep oılaımyn.
Suraq: (tárbıeshi sózi)
Saqtyq kerek sezimniń gúline de,
Albyrttyǵy ómirdiń biline me.
Qyz balanyń jigitke «súıem» deýi,
Jaraspaıdy ǵasyrdyń birine de - burynǵy qazaq qyzdarynyń qylyǵy men qazirgi qazaq qyzdarynyń qylyǵynyń qandaı aıyrmashylyǵy bar? Qurbyńnyń boıynan jaǵymsyz qasıetterdi kórgende ne dep aqyl qosar ediń?
Jaýap:
1. Kúndelikti ómirde jıi kezdesip qalatyn jaı - jastardyń kópshilik ortada aımalasyp, súıisip turýy. Muny ózderinshe mahabbat bostandyǵy dep oılaıdy. Al qazaq balasy esh ýaqytta da mahabbatyn jarqyratyp jurttyń aldyna jaıyp salyp, kórmege qoıǵan emes. Ózińiz oılap qarańyzshy beti ashyq turǵan zat pen beti jabyq turǵan zattyń qaısysy jurtty qyzyqtyrady. Árıne, jabyǵy. Olaı bolsa mahabbat qupıa, názik bolsa ǵana mańyzdy, al meni kórdiń be degendeı óz sezimińdi jurtqa jarıalaý, kóringenmen qushyp, súıisý mahabbat emes, qur jabaıy sezim bolsa kerek. Nege men ózimniń aıalaǵan, názik nársemdi jurtqa jarıalaýym kerek?! Mahabbattyń náziktigi sonsha kishkentaı eleýsiz nárse ony jaralaýy múmkin. Al qyzdar qashan da óz qupıalylyǵyn joımaýy, ıaǵnı jigitke sóz aıtpaýy kerek.
Qyz tárbıeleı otyryp – ult tárbıeleımiz. júkteý
You Might Also Like
