Jumbaq esepter
Qyzylorda qalasy,
M. Mámetova atyndaǵy gýmanıtarlyq koleji
Oryndaǵan: Jorabaı Aqsymbat Qanatqyzy II - 15 tobynyń 1 - kýrs stýdenti
Jetekshisi: Seıdahmetova Sharapat Rahymjanqyzy matematıka pániniń muǵalimi
Jumbaq esepter
Ǵylymı joba
Ǵylymı jumystyń maqsaty: logıkalyq oılaý qabiletin arttyrý, oqýǵa sanaly sezimge, óz betinshe eńbektenýge tárbıeleý.
Ǵylymı jumystyń mindeti: izdenimpazdyq qasıetterge jeteleý, oıy oramdy, shyǵarmashylyǵy damyǵan, sheshen, adamgershiligi mol tulǵa qalyptastyrý
Jas urpaqty sapaly da sanaly oı eńbegine tárbıeleýde matematıkanyń alatyn orny erekshe. Qazirgi zaman – matematıka ǵylymynyń óte keń, jan – jaqty taraǵan kezeńi. Al talapqa saı matematıkalyq bilim berýdiń basty sharty – matematıkalyq mádenıettiliktiń deńgeıin kóterý bolyp tabylady.
Matematıka sóziniń ózi grek tilinde bilim, ǵylym degen maǵynany bildiredi. Olaı bolsa ejelgi zamandardan – aq matematıkalyq bilimdi ǵylymdyqtyń joǵary dárejesi retinde qabyldaǵan.
Matematıka – ǵylym bolmysynan balama uǵymdar. Sondyqtan da matematıka barlyq ǵylymdardyń logıkalyq negizi – kúre tamyry retinde qarastyrylady;
Matematıka eń aldymen oqýshylardyń durys oılaý mádenıetin qalyptastyrady, damytady jáne shyńdaı túsedi.
Amerıkandyq pedagog – matematık D. Poıa bylaı degen: «Matematıkany bilý degen ne? Bul – esepterdi shyǵara bilý, onda standarttyq esepterdi ǵana oılaýdyń erkindigin sananyń salaýattylyǵyn, óz bolmysty tapqyrlyqty kerek etetin esepterdi shyǵarý». Sondyqtan da, orta mekteptiń matematıka kýrsynyń birinshi ári eń basty mindeti esep shyǵarýdyń ádistemelik jaqtaryna daıarlaýǵa tireledi.
1. Aty ańyzǵa aınalǵan Eskendir Zulqarnaıyn Qazaqstanǵa kóshpeli bolyp júrip shabýyl jasaǵan. Birde tús mezgilinde Eskendir qalyń qolymen demalyp jatqanda, qazaqtyń Appaq degen qaısar qyzy Eskendirdiń qonysyn shaýyp ketken. Zulqarnaıynǵa ýázirleri «jalǵyz qyz kelip, shaýyp ketti» deıdi. Jendetter qyzdy patshaǵa ustap ákeledi. Eskendir Appaqqa: «Eliń úshin týǵan sen de batyr qyz ekensiń! Men de batyrmyn! Maǵan turmysqa shyq!» deıdi. Appaq: «Halyq eki jarylyp turady. Bir jaǵynda seniń, ekinshi jaqta meniń elim turady. Maǵan aq jibekten 108 jelbirshekti qos etek kóılek tiktiresiń. Eteginiń bir jaǵyn seniń, bir jaǵyn meniń elimniń qyzdary kóterip júredi. Osyǵan kelisseń, saǵan turmysqa shyǵamyn» dep shart qoıady. Appaq nege 108 jelbirshekti qos etek kóılek tiktirdi? Osynyń astaryn izdedim. Kıiz úı keregesiniń qıý - lasyp, birikken jerin «kók» dep ataıdy. Keregeler aıqasyp kele - kele qysqaryp, saǵanaqqa tireledi. Saǵanaq – keregeniń qysqarǵan joǵarǵy bóligi. Sóıtsem, 108 degen saǵanaqtyń sany eken. Qazaqta «Saǵanaǵy sarq, qaǵanaǵy qarq» degen sodan qalǵan. Appaq Eskendirge «saǵanaqpen qazaqtyń shańyraǵyn kóteresiń» dep talabyn astarlap jetkizgen eken. Bir jumbaq - eseptiń astarynda tutas bir taǵdyr tarıhy jatyr. Qaı zamanda da esepke júırik el esesin jibermesi anyq.» - degen jaýap qatqan eken.
2. «Sátemir han jáne aqsaq qumyrsqa» esebi:
Sátemir jeti jasar kúninde atasynan jetim qalypty. Kúnderde bir kún Sátemir dalada oınap júrip, taıaq tastam bir eski tamnyń túbinde sharshaǵan soń súıenip, jan - jaǵyna qarap jatsa, bir aıaǵy aqsaq qumyrsqa tamnyń tóbesine qaraı órmelep barady da, orta shenine barǵanda qulap túsedi, tura salyp taǵy da órmeleıdi, manaǵydan bir qulash joǵaryraq barǵanda taǵy qulap túsedi. Úshinshi ret qumyrsqa jáne tyrmysady. Aqyry bar kúshin salyp, qısaıa - mısaıa baryp, tamnyń tóbesine shyǵyp ketedi. Muny kórip Sátemir oıǵa qalady: Tam bıiktigi qansha?
Jaýaby: 2 taıaq tastam 1 qulash. Qulash - ıyq deńgeıinde kóterilgen qoldyń eki saýsaǵynyń arasyna teń ólshem. 1 qulash = 8 qarys = 2, 5 sharıat kezi = 167, 5sm.
3. «Besjıyrma men besjaqsy» esebi:
Eń baı Qazaq balasynyń qalyńyna shekten shyqpaı besjıyrma men besjaqsy berdi. Bir jylqysy orta eseppen 20 som tursa, baı balasynyń qalyńyna qansha jylqy berdi dep oılaısyń? Besjaqsy, besjıyrma degen ne? Birinshi baılyq - densaýlyq, Ekinshi baılyq - aqjaýlyq. Jaýaby. besjıyrmanyń maǵynasy 50 jylqy. Bul jerde 50 jylqy ishimen eseptelip otyrǵandyqtan, nebári 100 bas bolady. Besjıyrma da 100 degen sóz. Al besjıyrma qalyńdyq sáýkelesine arnap, kúıeý beretin káde. Besjaqsy úshin 500 - 600 som beredi. Esepte «shekten shyqpas» degen tirkeske júginsek 600 som bergen bolady. Bir jylqy 20 som turatyndyqtan besjaqsy úshin 30 jylqy bergeni. Sonda nebári 80 jylqy qalyńmalǵa berilgen.
Jaýaby: 80 jylqy
4. «Jırenshe sheshen jáne pisken qaz» esebi:
Qarashash sulý, jurtqa belgili danyshpan bolǵan soń, zamanyndaǵy han kúndep, Jırenshemen qas bolady. Bir kúni hannyń kóńili shapqan soń asbashylar aldyna bir qaz pisirip alyp kelip qoıysty. Jırenshe qasynda otyr eken. Han oǵan buıyrdy: - Bul qazdy ózime, hanymǵa, eki balama jáne ózińe, birińe artyq, birimizge kem jibermeı bólip ber. Eger bireýimizge bir mysqal artyq - kem bolsa, ózińdi qatty jazalaımyn, - dep. Han qaharynan saqtaǵaı, bir alla óziń járdemshi! Bilikti birdi jyǵady, bilimdi myńdy jyǵady.
Jaýaby. Jırenshe qolyna pyshaq alyp, áýeli qazdyń basyn kesip hanǵa beredi. - Taqsyr, siz bizdiń basymyz eń, mine, sizge bas, - dedi. Han hanymsyz bolmas, hanym hansyz bolmas, qus murynsyz bolmas, olaı bolsa, hanym sizdiń moıynyńyz dep, oǵan qazdyń keńirdegin kesip aldyna qoıdy. - mynaý eki balańyz - sizdiń eki qanatyńyz, olarǵa mine qanat dep, qazdyń eki qanatyn eki balasyna kesip qoıdy. - Men ózim, taqsyr, bas ta emes, aıaq ta emes, ortasha ǵana adammyn, mynaý qustyń orta denesi maǵan laıyq, - dep qazdyń qalǵan denesin óz aldyna qoıdy. Sóz tapqanǵa - qolqa joq.
5. «Nar túıeden júk aýyspas» esebi:
M. Mámetova atyndaǵy gýmanıtarlyq koleji
Oryndaǵan: Jorabaı Aqsymbat Qanatqyzy II - 15 tobynyń 1 - kýrs stýdenti
Jetekshisi: Seıdahmetova Sharapat Rahymjanqyzy matematıka pániniń muǵalimi
Jumbaq esepter
Ǵylymı joba
Ǵylymı jumystyń maqsaty: logıkalyq oılaý qabiletin arttyrý, oqýǵa sanaly sezimge, óz betinshe eńbektenýge tárbıeleý.
Ǵylymı jumystyń mindeti: izdenimpazdyq qasıetterge jeteleý, oıy oramdy, shyǵarmashylyǵy damyǵan, sheshen, adamgershiligi mol tulǵa qalyptastyrý
Jas urpaqty sapaly da sanaly oı eńbegine tárbıeleýde matematıkanyń alatyn orny erekshe. Qazirgi zaman – matematıka ǵylymynyń óte keń, jan – jaqty taraǵan kezeńi. Al talapqa saı matematıkalyq bilim berýdiń basty sharty – matematıkalyq mádenıettiliktiń deńgeıin kóterý bolyp tabylady.
Matematıka sóziniń ózi grek tilinde bilim, ǵylym degen maǵynany bildiredi. Olaı bolsa ejelgi zamandardan – aq matematıkalyq bilimdi ǵylymdyqtyń joǵary dárejesi retinde qabyldaǵan.
Matematıka – ǵylym bolmysynan balama uǵymdar. Sondyqtan da matematıka barlyq ǵylymdardyń logıkalyq negizi – kúre tamyry retinde qarastyrylady;
Matematıka eń aldymen oqýshylardyń durys oılaý mádenıetin qalyptastyrady, damytady jáne shyńdaı túsedi.
Amerıkandyq pedagog – matematık D. Poıa bylaı degen: «Matematıkany bilý degen ne? Bul – esepterdi shyǵara bilý, onda standarttyq esepterdi ǵana oılaýdyń erkindigin sananyń salaýattylyǵyn, óz bolmysty tapqyrlyqty kerek etetin esepterdi shyǵarý». Sondyqtan da, orta mekteptiń matematıka kýrsynyń birinshi ári eń basty mindeti esep shyǵarýdyń ádistemelik jaqtaryna daıarlaýǵa tireledi.
1. Aty ańyzǵa aınalǵan Eskendir Zulqarnaıyn Qazaqstanǵa kóshpeli bolyp júrip shabýyl jasaǵan. Birde tús mezgilinde Eskendir qalyń qolymen demalyp jatqanda, qazaqtyń Appaq degen qaısar qyzy Eskendirdiń qonysyn shaýyp ketken. Zulqarnaıynǵa ýázirleri «jalǵyz qyz kelip, shaýyp ketti» deıdi. Jendetter qyzdy patshaǵa ustap ákeledi. Eskendir Appaqqa: «Eliń úshin týǵan sen de batyr qyz ekensiń! Men de batyrmyn! Maǵan turmysqa shyq!» deıdi. Appaq: «Halyq eki jarylyp turady. Bir jaǵynda seniń, ekinshi jaqta meniń elim turady. Maǵan aq jibekten 108 jelbirshekti qos etek kóılek tiktiresiń. Eteginiń bir jaǵyn seniń, bir jaǵyn meniń elimniń qyzdary kóterip júredi. Osyǵan kelisseń, saǵan turmysqa shyǵamyn» dep shart qoıady. Appaq nege 108 jelbirshekti qos etek kóılek tiktirdi? Osynyń astaryn izdedim. Kıiz úı keregesiniń qıý - lasyp, birikken jerin «kók» dep ataıdy. Keregeler aıqasyp kele - kele qysqaryp, saǵanaqqa tireledi. Saǵanaq – keregeniń qysqarǵan joǵarǵy bóligi. Sóıtsem, 108 degen saǵanaqtyń sany eken. Qazaqta «Saǵanaǵy sarq, qaǵanaǵy qarq» degen sodan qalǵan. Appaq Eskendirge «saǵanaqpen qazaqtyń shańyraǵyn kóteresiń» dep talabyn astarlap jetkizgen eken. Bir jumbaq - eseptiń astarynda tutas bir taǵdyr tarıhy jatyr. Qaı zamanda da esepke júırik el esesin jibermesi anyq.» - degen jaýap qatqan eken.
2. «Sátemir han jáne aqsaq qumyrsqa» esebi:
Sátemir jeti jasar kúninde atasynan jetim qalypty. Kúnderde bir kún Sátemir dalada oınap júrip, taıaq tastam bir eski tamnyń túbinde sharshaǵan soń súıenip, jan - jaǵyna qarap jatsa, bir aıaǵy aqsaq qumyrsqa tamnyń tóbesine qaraı órmelep barady da, orta shenine barǵanda qulap túsedi, tura salyp taǵy da órmeleıdi, manaǵydan bir qulash joǵaryraq barǵanda taǵy qulap túsedi. Úshinshi ret qumyrsqa jáne tyrmysady. Aqyry bar kúshin salyp, qısaıa - mısaıa baryp, tamnyń tóbesine shyǵyp ketedi. Muny kórip Sátemir oıǵa qalady: Tam bıiktigi qansha?
Jaýaby: 2 taıaq tastam 1 qulash. Qulash - ıyq deńgeıinde kóterilgen qoldyń eki saýsaǵynyń arasyna teń ólshem. 1 qulash = 8 qarys = 2, 5 sharıat kezi = 167, 5sm.
3. «Besjıyrma men besjaqsy» esebi:
Eń baı Qazaq balasynyń qalyńyna shekten shyqpaı besjıyrma men besjaqsy berdi. Bir jylqysy orta eseppen 20 som tursa, baı balasynyń qalyńyna qansha jylqy berdi dep oılaısyń? Besjaqsy, besjıyrma degen ne? Birinshi baılyq - densaýlyq, Ekinshi baılyq - aqjaýlyq. Jaýaby. besjıyrmanyń maǵynasy 50 jylqy. Bul jerde 50 jylqy ishimen eseptelip otyrǵandyqtan, nebári 100 bas bolady. Besjıyrma da 100 degen sóz. Al besjıyrma qalyńdyq sáýkelesine arnap, kúıeý beretin káde. Besjaqsy úshin 500 - 600 som beredi. Esepte «shekten shyqpas» degen tirkeske júginsek 600 som bergen bolady. Bir jylqy 20 som turatyndyqtan besjaqsy úshin 30 jylqy bergeni. Sonda nebári 80 jylqy qalyńmalǵa berilgen.
Jaýaby: 80 jylqy
4. «Jırenshe sheshen jáne pisken qaz» esebi:
Qarashash sulý, jurtqa belgili danyshpan bolǵan soń, zamanyndaǵy han kúndep, Jırenshemen qas bolady. Bir kúni hannyń kóńili shapqan soń asbashylar aldyna bir qaz pisirip alyp kelip qoıysty. Jırenshe qasynda otyr eken. Han oǵan buıyrdy: - Bul qazdy ózime, hanymǵa, eki balama jáne ózińe, birińe artyq, birimizge kem jibermeı bólip ber. Eger bireýimizge bir mysqal artyq - kem bolsa, ózińdi qatty jazalaımyn, - dep. Han qaharynan saqtaǵaı, bir alla óziń járdemshi! Bilikti birdi jyǵady, bilimdi myńdy jyǵady.
Jaýaby. Jırenshe qolyna pyshaq alyp, áýeli qazdyń basyn kesip hanǵa beredi. - Taqsyr, siz bizdiń basymyz eń, mine, sizge bas, - dedi. Han hanymsyz bolmas, hanym hansyz bolmas, qus murynsyz bolmas, olaı bolsa, hanym sizdiń moıynyńyz dep, oǵan qazdyń keńirdegin kesip aldyna qoıdy. - mynaý eki balańyz - sizdiń eki qanatyńyz, olarǵa mine qanat dep, qazdyń eki qanatyn eki balasyna kesip qoıdy. - Men ózim, taqsyr, bas ta emes, aıaq ta emes, ortasha ǵana adammyn, mynaý qustyń orta denesi maǵan laıyq, - dep qazdyń qalǵan denesin óz aldyna qoıdy. Sóz tapqanǵa - qolqa joq.
5. «Nar túıeden júk aýyspas» esebi:
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
