InfoHub Logo

Jýrnalısıka - qoǵamdy óz tanymy turǵysynda beıneleıtin tarıhtyń tiri sýreti dep aıtýǵa bolady. "Óz tanymy turǵysynda" degen sóz - onyń ótirigide, shyny da aralas,qoǵamdyq yqpaldar negizinde jumys isteıdi degendi bildirse kerek. Bul oraıda aqparat jalpy tarıhtyń aqıqatyna qyzmet ete almasa da jýrnalısıkanyń óz tarıhyna kyzmet istedi. Tarıhty jasaýda rýhanıattyń ózge salasyna karaǵanda jýrnalısıkanyń úles salmaǵy áldeqaıda basym. Eýropadan soń Reseıdiń jartysyn jaýlagan Napaleon Bonapart: " «Jaýǵa qarsy júzdegen myń qol áskerden, tórt júz gazettiń oısyrata soqqy berý múmkindigi zor», - deıdi. Jýrnalısıka bizge Reseı ımperıasy arqyly buratana elderde otarlyq saıasatttyń yqpalyn burynǵydan da kúsheıtý úshin keldi. Biraq "taban aqy, mańdaı ter" - qalta qarajatymen batys bilimin algan zıalylarymyz akparat máselesin de meńgerip, óz oı-pikirleri arqyly jolyn taýyp, ony ulttyq múddege de bura bastady. Otarshyldar qashan da óz saıasatyn jergilikti ult ókilderiniń arqasynan qaǵa otyryp, astyrtyn júrgizedi. Osy oraıda basty ortalyqtardan oryssha-qazaqsha -Tashkentte "Túrkistan ýalaıaty" men (1870 - 1882) men Ombyda jaryq kórgen "Dala ýalaıaty" (1888 - 1902) gazetteri dúnıege keldi. Bul basylymdar patsha saıasatyn júrgize otyryp, aqparattyq, jarnamalyq joldarmen ózdi-ózin de qarjylandyrdy. Aqparat arqyly arystarymyzdyń pikiri arnaǵa túsip, jurt júreginen jol tapty. Aqparattyq-anyqtamalyq qyzmetpen qatar baspasózderde el tarıhy, etnografıasy jaıly málimetter de jaryq kórdi. Al, bul basylymdardan jarty ǵasyr buryn týǵan Shoqan Ýalıhanov ult etnografıasyn San-Peterbýrg yqpalymen orys tilinde jaryqqa shyǵarǵan edi.Aıtpaǵymyz - eldiń aqparatqa ıkemdileri Shoqan, Jáńgir han, tipti ǵasyrlar buryn elimiz Reseı bodandyǵyna ótkende elshilik hattamalaryn toltyryp, 2-shi Ekaterınaǵa jetkizgen Kóshtasv, Qaıdaǵulovtardyń da dáýirinde bolǵandyǵyn eskeremiz. Alǵashqy basylymdardyń ózinde ımperıanyń ár kezdegi saıası jaǵdaılarmen baılanystyra otyryp, agrarlyq reforma, jer, sot, quqyq, aǵartý, taǵy basqa kókeıtesti máseleler múmkindiginshe ulttyq múddege saı koterilip otyrdy. Abaıdan bastap, shyǵarmashylyq ókilderiniń týyndylary jarıalanyp, mádenıetimizge de oń áserin tıgizdi Osy baspasózder arqyly únimizdi asqaqtatqan serkelerden soń "Serke" gazeti Myrjaqyp Dýlatovtyń qolǵa alýymen 20-shy ǵasyrdyń basynda shyqsa, E. Buırın «Qazaqstan», A.Baıtýrsynov "Kazak" gazetterin, M. Seralın «Aıqap» jýrnalyn shyǵaryp, el ishinde ulttyq- demokratıalyq sananyń qalyptasýyna zor úles qosty Ulttyq jýrnalısıkanyń taǵanyn ornatyp, ony qazaq qoǵamnyń da qarymdy qarýyna aınaldyra bastady. Mádenı, rýhanı qundylyqtardy nasıhattady. "Qazaq", "Aıqap", "Jas alash" ataýlaryn bizdiń zamanǵa laıyqtap qaıta jańǵyrtqan basylymdar da boldy. Sol sıaqty kezindegi "Ádebıet maıdany", "Eńbekshi qazaq" basylymdarynyń ornyna "Juldyz", "Qazaq ádebıeti" "Egemendi Qazaqstan" basylymdaryn oqıtyn boldyq.

"Turan" ýnıversıteti jýrnalısıka mamandyǵynyń 2-shi kýrs stýdenti Qadylbekova Adema

---