InfoHub Logo

Taqyryby: Kálsı jáne onyń qosylystary
Hımıa 9 - synyp
Maqsaty:
a) bilimdilik: oqýshylarda kálsı elementiniń atom qurylysy, taralýy, alynýy, qasıetteri, qoldanylýy, qosylystary týraly jańa bilim qalyptastyrý;
á) damytýshylyq: oqýshylardyń zeıinin, tanymdyq belsendiligin, ózindik pikirin qalyptastyrý, logıkalyq oılaý qabiletin, tulǵalyq qasıetterin damytý;
b) tárbıelik: oqýshylardy uqyptylyqqa tárbıeleý;
Kórnekiligi: syzbalar, sýretter
Sabaqtyń túri: jańa sabaqty meńgertý;
Ádisi: túsindirý, suraq - jaýap
Barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
İ. Sálemdesý, oqýshylardy túgeldeý.
İİ. Oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý.
İİ. Úı tapsyrmasy:
1. Hımıalyq elementterdiń perıodtyq júıesindegi metaldardyń qurylysyna salystyrmaly sıpattama berińder.
2. Metaldardyń elektrohımıalyq kerneý qataryn kim usyndy?
3. Siltilik jáne siltilikjer metaldaryn atańdar.
4. Ekidaıly qasıetter kórsetetin metaldar men beımetaldardy salystyryńdar

İİİ. Jańa sabaq barysy:
Kálsı - jer qyrtysynda 5 - oryn. Massalyq úlesi 3, 6%. Adam aǵzasynda 70 kg salmaqta 1200 - 1700g kezdesedi.
Tabıǵatta kóptegen qosylystardyń quramyna enedi:

Sa
↓
fosforıt
baǵaly ulýtas
gıps
sementtik, otqa tózimdi saz
appatıt
flúorıt
áktas
mıneraldar (marjan, korall, perlamýtr, t. b.)

Kálsıdi 1808 jyly aǵylshyn ǵalymy G. Devı ashty.
Ónerkásipte kálsıdi tuzdarynyń balqymalaryn elektrolızdeý ádisimen alady:

Qoldanylýy jáne bıologıalyq roli.
Eresek adam aǵzasynda 2% kálsı bolady, onyń 99%- y tister men súıekterde kezdesedi. Sa2+ ıony qannyń uıýyna áser etedi. Eń birinshi, kálsı as qorytý jumy¬syna, júıkege, adamnyń qorǵanys qabiletiniń jetilýine jáne sháýhat óndirý júıesine qatysady.
Ekinshiden, kálsı qandy tazalaý jáne júrektiń birqalypty jumys isteýindegi basty quram bolyp tabylady. Adam salmaǵynyń 9 paıyzyn qan quraıdy, al júrek – qandy aıdaıtyn «nasos».
Kálsıdiń úshinshi mindeti – júıke júıesi arqyly belgi berý. Ony mı basqaryp otyrady.
Kálsı, tórtinshiden, bulshyq etterdiń shıryǵýy men bosańsýyna jaýap beredi.
Eger kálsı jetispese, adamnyń sezý, kórý, sóıleý, taǵy basqa múmkindikteri buzyla bastaıdy.
Eger kálsı az bolsa, mı bezi aǵza múshesiniń belgili bir bóligine buıryq beredi de, ol basqa bir músheniń esebinen tolyqtyrylady. Mysaly, súıektegi qandy alyp, ony qan quramynyń ózegine qosady.
Kálsı jetispeýshiligi adamdy ishten «kemirip», túrli syrqattarǵa soqtyrady eken.