InfoHub Logo

El ishindegi baılardan, zulymdardan patshanyń adamdarynan qorlyq kórgen adamdar jan-jaqtan taǵy da aǵylyp Kene hannyń qolyna kelip jatty. Olar Keneden ruqsat aldy. Kene qorlyq, zombylyq kórgen erjúrek erlerdi esepsiz ásker tobyna ala berdi. Aqmola, Qarqaraly da, Aqtaýda, Baıanaýyl, Qyzyljar, Kókshetaýda Keneniń sózin sóılep, soıylyn soqqan aıtýly batyrlar toby quryldy. Keneniń Aqmolaǵa kelý qarsańynda el ishindegi batyrlar Kenemen habarlasyp, Keneniń keletin kúnin tosty. Bir jerden ushyrasty.

Keneniń áskeriniń qaptap kele jatqanyn estigen Aqmoladaǵy Qońyr tóre, qypshaq dýanbasy Ybyraı, Shormannyń Musasy, Jamantaı tóre t.b. qazaq orys bastaǵan Nıkolaıdyń adamdary Kenege qarsy Aqmolanyń kúnbatys jaq (Jókeı qalasy deıdi) sheninen qorǵan soǵyp, ózderi qorǵannyń ishinde panalamaqshy boldy. Qorǵan soǵyldy. Keneniń áskerleri kúnge shaǵylysqan aqboz, qylań attarymen tamasha jarasymdy sáýletpen sherý tartyp, jyr jyrlap, jer qaıystyryp, aspandaǵy aqqýǵa án qosqan neshe alýan ánshilermen kele jatty. Keneniń áskeri júrip kele jatqan jol ústindegi elder qarsy alady, kóp kisimen saltanatpen aldyn tosady. Jaýjúrek batyrlary Keneden ruqsat alyp, áskerge qosyla berdi.

Osy saltanatty alapatpen júrip otyryp Keneniń áskeri Aqmolanyń kúnbatys jaǵynan kelip tıdi. Keneniń kelýin tosyp jatqan taıaý eldegi Tilen batyrdyń bes júz áskeri Kenege qosyldy. Sansyz qalyń ásker Aqmoladaǵy jaýyz patsha Nıkolaıdyń oń kózderi men qazaq orys ishindegi sumyraılarǵa sadaq tartty. Qamal soǵyp berik bekingen jaý myzǵymady.

Keneniń aqylgóı qolbasshylarynyń biri tapqyr, bilgish, aılaker, jolshyl eri shubyrtpaly Aǵybaı batyr edi. Aǵybaı:

— Osy qalany myna sarttar men qazaq orystyń shapandaryn kıip alyp, maı jaǵyp, ot tutatyp úılerdiń ústine tastaıyq, sodan qala órtenedi, qaladaǵy qamaldaǵylar eriksiz shyǵady, olardy sonda josytarmyz, — dedi. Aǵybaıdyń sózin Naýryzbaı da maquldaı qaldy. Basqa batyrlar da maqul kórdi. Sonda Kene han:

— Bárleriń de naızanyń ushyna sarttyń ala shapanyn maılap otqa tutatyp, úı ústine tasta! — dedi. Keneniń aýzynan shyǵýy-aq muń eken qalyń ásker qalaǵa lap qoıdy. Árqaısysy úıge kirip, qolyna túsken shúberek zattardy otqa tutatty.

Qala alaı-dúleı órt, aıqaı-uıqaı, ý-shýǵa toldy. Soǵys tynbastan bir jetideı boldy. Soǵysta Keneniń áskeri de qoıdaı jýsady, Keneniń eń basshy bir batyry — Jarmantaı, Toǵalaq batyr, qypshaq Basyqara, bórshi Bazar batyr azappen óldi. Nıkolaıdyń, Qońyr tóreniń, qazaq, orystyń ıtarshy tóbetteri de saǵat saıyn dembe-dem ólip jatty.

Keneniń áskerleri aqyry Aqmolany jeńip aldy. Sodan keıin óńsheń at qulaǵynda oınaǵan berender Kúıgenjarda turatyn qypshaq dýanbasy Ybyraıdyń tuqymdarymen de shaıqasyp, Kúıgenjardyń shetinen órt salyp, dýanbasy Ybyraıdyń sózin madaqtaǵan, soıylyn soqqan qandybalaq qýlar Kene hannyń áskerleriniń tuzaǵyna tústi. Keneniń qalyń áskeri Kúıgenjardyń basynda shatyr tikti. Boıyna kúsh-qýatyn jınap alǵannan keıin Aqmola baılary men olarǵa bolysqan qazaq, orystar qarý alyp, atqa minip, shoshańdap qaıta shyqty.

Bir jeti jatyp tynyqqan Keneniń áskerleri saıdaqtanyp qaıtadan silimtikterge qarsy jasaqqa shyqty. Aqmola, Semeı, Kereký, Qarqaraly, Aqtaý dýandary men el ishindegi qazaq baılary Keneniń áskerlerin múldem qurtpaqshy bolyp toqtam aldy. Dýanbasy Ybyraı, kereı Turlybek taǵy-taǵylar buǵan qol qoıdy. Údegen soǵys eshkimniń ólgen-tirilgenine qaramaıdy. Erjúrek Aǵybaı batyr bastaǵan qyryq ásker jaýdyń qaptap jatqan qalyń tobyrlaryn topyrlata bastady. Batyrlar temir qursaý kıinip, saýyt-saıman, qarý-jaraǵymen jaýdyń tobyna sadaqtyń oǵyn burshaqsha jaýdyrdy. Sadaqtyń oqtary jaýdyń shıti myltyqtary men saty qanjarlarynan basym bolmasa, kem tıetin emes. Eki jaqtan kóp adam shyǵyn boldy. Naýryzbaı men Aǵybaı taǵy basqalary: «Endi soǵysty toqtataıyq», — dedi. Kene bulardyń bul keńesine kóne qoıdy. Biraq ábden kózi qyzaryp ıtteı bolǵan Ybyraı men Turlybektiń adamdary soǵysty údete bergisi keldi. Keneniń qarýly qaıratty kóp beren suńqarlary qazaq, orystar men qazaq baılarynyń saldattarynyń attaryn alyp, jaıaý aıdady. Osy soǵys Aqmola ústinde uzaqqa sozylyp, Kene hannyń neler mańǵaz, jortýyl erjúrek batyrlary qaza tapty. Neler saıgúlik attary shóldeýmen zoryǵyp, oq tıip aıaq astynda qaldy. Janashyr Qarabas, Táıke, Kóbek taǵy basqa tolyp jatqan batyrlardyń óliminen keıin Kene soǵysqa kóp bettemedi. Qazaq orystarmen aýyzba-aýyz sózge kelmekshi boldy.

Bular Qulanótpeske kelip, attarynyń erlerin alyp, kıimderin bir-aq sheshindi. Jeti dýanbasylary ondaǵy bolys-bıler orystyń jandaral ulyqtary keldi. Eki jaq ary sóılesti, beri sóılesti, sóıtse de eshbir bitimge kelise almady. Úsh aıdan keıin sózben emes, batyrdyń qaıratymen, qazaq halqynyń kómegmen Nıkolaıdyń kúlin kókke ushyryp, myltyqtyń oǵy men zulbuhardyń dúzimen qaratyp alamyn dedi. Kene toqtamaǵan soń, Nıkolaı saldattary úsh aıdan soń «seni taza taqyr etemiz» dep, sildesi quryp Aqmolaǵa qaıtty.

Kene áskeri bul jerde biraz tynyǵyp alyp, Aqtaýǵa barady. Aqtaýdaǵy bekinip alǵan, qamal salǵan, qala salǵan orystarmen urys salyp, ony da jeńdi. Aqtaý qalasynyń tastan soqqan úılerin qulatty, órtep jiberdi.

Biraq Saryarqaǵa kún saıyn qaptap kelgen saldattar Kenege tynyshtyq bermedi. Kene eshbir jerge túpkilikti qonys teýip turaqtaı almady. Kene Alataýǵa bet túzep qonys aýdardy. «Qyrǵyz ben qazaq qany bir týys edi. Qazaqtyń basyna týǵan qaraly kún soǵan da keledi. Qazaq halqyn Nıkolaıdyń talaý qysymynan bosatýǵa járdem ber», — dedi. Buǵan patshamen aýyzjalasyp qoıǵan qyrǵyzdyń orman, Jantaı degen manap, bekteri kóne qoımady.

«Bizge orys kelip tıgen joq, qazaqtyń jer aýyp qańǵyryp kelgen tóresiniń sózi keregi joq», — dep barǵan elshini ustap alyp, qınap óltiredi. Kenesary bul qorlyqqa shydamaı qyrǵyzben soǵys saldy.

Oqýǵa keńes beremiz:

Jalbyr batyr (İ nusqa)

Syrymnyń Nuraly handy shabýy (İİ nusqa)

Baımaǵambet sultan men Syrym batyr

---