InfoHub Logo

Bul jylǵy kóktem egisi Kóbegen úshin jyldaǵydaı kóńildi bastalmady. Maı tartýǵa shyqqanyna úsh kúnnen assa da, áli kerosın surap ony toqtatqan jan bolǵan joq. Úsh kúnnen bergi bóshke túbinen jıǵany — kletiniń bir buryshyn alyp, eki eski shelek pen qalaıy tegeneni toltyrdy. Al búgin erteńgisin ydys kerek bop qalǵan kezde áıeli Shynar qabaǵyn shytyp erkektiń únindeı jýan daýsymen:

— Ákelme. Elektr barda, káresindi jınaı berip qaıtpekpiz,— dep kúńk ete tústi. Áıeliniń sózi qatty tıdi. Renjigen Kóbegen aýyr sóz aǵash aıaǵyna batqandaı aqsańdap baryp arbasyna otyrdy. Egic dalasyn aralaǵan uzaq jol boıyna oılanýmen boldy. Kóktemdi asyǵa kútip, basqaǵa des bermeı, aǵash aıaǵyn syltaý etip, brıgadırden qalap alatyn jumysy — maı tartýdyń endigi jerde eshbir qyzyǵy bolmaıtyny ony qatty jabyrqatty. «Elektr bolsa bar,— dep oılady ol,— syǵyraıǵan kerosın shamdy kim jaqsyn...»

Jylda kóktemgi egic bastalysymen, aqsaq Kóbegen de tigilgenine on shaqty jyl bolǵan eski maı-maı fýfaıkesi men maqtaly qalyń shalbaryn kıetin de, ózine bekitilgen kolhozdyń eki jırenin bóshke salynǵan uzyn arbaǵa jegip alyp, ekinshi egis brıgadasyna maı tartýǵa shyǵatyn. Bir kezderde aq eltiriden tigilse de bul kúnde maılanyp, qaraıyp ketken eski tumaǵynyń bir qulaǵyn ishine qaraı jymyra kıip, uzaqty kúnge eki jırendi búlkil jeliske salyp qoıatyn da, óziniń súıikti áni «Boztorǵaıdy» yńyrsyp qana aıtatyn. Án sózderin óz qalaýynsha ózgertip:

Eı, boztorǵaı,

Shyryldaısyń shirkin-aı...

Qutylar kún bar ma eken

Maı tartýdan bir kúni-a-a-aı...—

deıtin de, ózgertken jerlerine kóńili masattana, janynan shyǵarǵan sózderdi ústi-ústine qosa túsetin.

Ózine bólingen barlyq traktorlarǵa maıdy ýaqytymen jetkizip turǵandyqtan eshkimniń onda, onyń eshkimde jumysy bolmaıtyn. Tek keshkisin ymyrt úıirilip, ol aýylǵa qaıtqan kezde esikteriniń aldynda ańdyp turatyn epti jeńgeılerdiń:

— Boztorǵaımysyń? Buryla ket beri,— degen kánigi daýystary toqtatatyn.— Áı, sen ońbaısyń ǵoı. Qaınym «maıdyń qudaıy» degende men shirkin aýyzdyǵa sóz bermeımin, sonda da káresinge bir jarytpadyń-aý. Qarańǵy úıde otyrmyz.

Kóbegen adýyndy jeńgeniń bul sózderin tákapparlana qalǵan qalyppen tyńdaı, ses kórsete kúletin de:

— Apyr-aı, jeńeshetaı-aı, sonyńyzdyń ózi qıyndap barady-aý,— deıtin, birden arzan berile qoımaı.

— Já, maǵan degeni qalǵan shyǵar.

Budan ary jeńgeıdiń ózi ydysyn daıarlap, túbinde kerosıni bar bóshkeni qozǵap-qozǵap qoıyp:

— Oıbaı-aý, tússeńshi sonsha áldekimsinbeı. Úıge kirip, ana sarqytyńdy iship ket,— dep, ózimsine baýrap áketetin.

Jeńgeı usynǵan ádettegi sarqyt — júz gramdy kózin jumyp turyp tartyp alǵan soń, Kóbegen uzaqty kúngi eńbeginiń aqysy tólengendeı sharshaǵanyn da, aıaǵynyń aqsaqtyǵyn da umytyp, arbasyna jeńil ǵana yrǵyp otyratyn. Azdan keıin-aq tym-tyrys, tún kórpesine oranyp múlgı bastaǵan kolhoz kóshesinde arba saldyrymen ulasyp, kóńili shalqyǵan Kóbegenniń daýsy estiletin:

...Eı, boztorǵaı,

Shyryldaısyń shirkin-aı...

Estigender bastaryn shaıqap, ezý tartatyn, biraq pálendeı dep eshkim sóz etpeıtin.

Endi, mine, onyń jyldaǵy «boztorǵaı» atanýy da umyt bolǵan sıaqty. Eshkim esine de alar emes. Al búginnen bastap traktorısterge kóz qysyp qoıyp, solárkadan bosaǵan bóshke túbine kerosın quıyp alý ádetin de toqtatpaq. Birjola toqtatpaq.

Onyń ústine bıylǵy ekinshi brıgadadaǵy traktorısterdiń barlyǵy derlik mektepti ótken jyly ǵana bitirgen óńsheń jastar. Shetinen qyzba minezdi. Túkke turǵysyz nárse úshin birimen-biri aıqaılasyp, kerisip-aq jatqany. Ásirese, olardyń topyraq battasqan qap-qarala maı-maı júzderinen kózderi men tisteri ǵana jyltyrap, oryndy-orynsyz saq-saq kúle beretin taýsylmas qýanyshtary Kóbegenniń shamyna tıetin. Ol óz-ózinen kúıip-pisip, ashýlanatyn. «Bolmaıdy, aýysý kerek basqa jumysqa,— dedi ol aqyrynda ózin-ózi jubatqandaı,— jalyqtyrdy maı tartý».

***

Sol kúni ekinshi brıgadaǵa RTS-tan taǵy bir qosymsha traktor keldi. Kóbegen jańadan kelgen traktorıst — «eski tanystardyń biri bolmas pa eken» — degen oımen joldan burystaý bolsa da ádeıilep solaı burylǵan. Anda-sanda kelip, óz tustasyńmen ótken-ketkendi aıtyp áńgimelesip, kóńil kóterýdiń ózi de bir ǵanıbet emes pe. Ol eki jırendi shyqpyrta soǵyp qara pardy qaq jaryp, bir toqtap, bir júrgen eskileý DT-54 traktoryna týra tartty. Traktordyń birese artyna shyǵyp qol bulǵap, traktorıske áldeqandaı buıryqtar berip júrgen alyp deneli bas mehanıkti Kóbegen alystan-aq tanyǵan.

Ol attaryn jedeldete aıdap, endi jete bergen kezde, traktor toqtady da, ústinen kombınezon kıgen taldyrmash deneli bala sekirip tústi. Mehanık endi traktordyń kapotyn ashyp qoıyp, oǵan áldenelerdi túsindire bastady. «Mássaǵan, mynasy besinshi klastyń oqýshysy ǵoı» dep saldy, bul traktorıstyń da syrt tulǵasynan kóńili ábden qalǵan Kóbegen. Traktormen qatarlasa kep arbasynan túsýge yńǵaılana bergende, kózi kombınezondy balanyń qulaqshyn astynan túıip alǵan qalyń qara burymyna tústi. Kóbegenniń kózi sharasynan shyǵyp, ańyryp otyryp qaldy. Endi arbadan túsýdiń ornyna delbesin qaǵyp jiberip, keri burylýǵa yńǵaılana bergen.

— Ay, Kóbegen, toqta,— dedi osy kezde mehanık traktordyń únin basqan zor daýsymen.— Kórdiń be, myna qaryndasyńnyń oqyǵanyn ıgere almaı turǵanyn.

Qyz da buryldy. Móldir qara kózi jaýdyrap, balshyqpen oınaǵan baladaı bet-aýzy maı-maı bolǵan on jetiler shamasyndaǵy jap-jas qyz. Traktorǵa qaıta otyryp, astyńǵy ernin jymqyra tistengen qalpynda júrgizip ketti. Mehanık Kóbegennen shylym tutatyp, onyń janynda turyp qalǵan.

— Osy bir qyz úshin eldiń bárine jekkórinishti bop bittim,— dedi ol shaǵynǵandaı.— Qystaı ózim oqyttym. Eń mańdaı aldy oqýshym osy qyz boldy. Talaby taýdaı-aq, shirkinniń. Amal ne, jaratylysy názik.

Ol arbaǵa súıengen qalpynda qalyń oıda, temekini sora túsip, taǵy biraz turdy.

— Dostym-aý, mundaı qyzdar asa kóp emes qoı,— dedi bir sát jabyrqaǵan únmen.

Kóbegen mehanıkke de, traktorıst qyzǵa da qatty narazy edi. «Nemene, bilekti erkekter jetpegendeı, búldirshindeı jap-jas qyzdy traktorǵa otyrǵyzyp,— dedi ol ishteı narazy bolyp.— Qalaı ǵana men oǵan maı tasyp bermekpin. Joq, bolmaıdy... Bolmaıdy. Boztorǵaı endi basqa jumysqa aýysady».

Bul kúni Kóbegen eshqaıda burylmastan úıine erte keldi. Áıeli jumystan áli qaıtpaǵan eken. Shań-topyraqtan kózderi ǵana jyltyraǵan balalary aldynan júgire shyqty. Kishkene balasynyń ústinde tek etegi sý-sý kóılegi ǵana qalypty.

— Áı, kıimderiń qaıda? Sýyq tıedi ǵoı,— dedi balasynyń muzdaı salqyn betinen ıiskep. Osy sáttegi alqymyna tyǵylǵan taǵy bir kúıinish qapalandyryp jiberdi.

Balalarynyń beti-qoldaryn jýyp, taza kıimderin kıgizip, sút quıyp berdi de, ózi solardyń qomaǵaılana ishkenine qarap, tunjyrap uzaq otyrdy. «Ómir emes qoı bul»,— dedi kúrsinip.

Kolhozshylardyń kópshiligi balalaryn bala baqshaǵa qaldyrady, al munyń áıeli bolsa bezek qaǵyp ol mańǵa múlde jolatpaıdy. Onan da osylaı kúni boıy dalada, óz betterinshe jadap-júdep júrgenin artyq kóredi. «Qoıshy, ózderinen úlken balalardyń bárinen qaǵajý kórip, jasyq bop ketedi»,— deıdi Shynar. Kim bilsin, solaı da shyǵar. Kóbegenniń ózi jas kezinde bala baqsha degendi estigen de emes. Qyryq ekinshi jyly jasy jetip, armıa qataryna alynǵansha, árkimniń qolynda júrip, jetim bop ósti. Qaǵajýdy da kóp kórdi. Sondyqtan da bolar, áıeliniń sózine qarsy daý aıta almaıtyn.

***

Bul kúni de úıden kóńili buzylyp shyqqan Kóbegen qıtyǵyp, kimge urynaryn bilmeı kele jatqan, maı aparǵan alǵashqy traktorısi buıra bas qara jigittiń:

— Ekinshi ret maıdy taza ydyspen ákelmeseń, almaımyn,— degeni úshin, tas talqan bolyp ursysyp qaldy. Ashýǵa býlyqqan ol endi eki jırendi osyp-osyp jiberdi de, egis basynan týra kolhoz keńsesine tartty. «Ákeńniń... Men oǵan dál bir kiriptar adamdaı shirenýin. Meni seniń ákeńdeı traktorıster de syılaǵan»,— dep, jol boıyna artta qalǵan buıra bas jigitke kijinýmen boldy.

Keńse aldyna jetisimen yzaǵa býlyqqan kúıde:

— Ay, Kóbeke, ne bop qaldy? Neǵyp ashýlandyń? — dep tańdanýmen bolǵan brıgadırge delbeni de, bıshigin de laqtyryp tastady.

— Má, jınap al bárin. İstemeımin. Bala-shaǵamdy kóshede telim-telim ǵyp tentirete almaımyn,— dep ekilene aıqaılap jiberdi.

Munan ári ashýǵa tútikken Kóbegen aqsańdaı basyp úıine qaraı júrip ketti.

Úıine jete bergende kútpegen jerden áıeli aldynan qarsy aldy. Shaı qoıyp júr eken. Kúıeýin kórip:

— Óı, arbań qaıda? Álde meniń jumystan bosaǵanymdy estip, sen de bosaıyn dediń be? — dedi ol kúlip.

— Jumystan bosaǵany qalaı?

— Jańa álginde predsedatelge kirip, kishkene balalarym bar, kúıeýim bolsa kúndiz-túni maı tartady, maǵan aýyldan, úı mańaıynan isteıtin jeńil-jelpi jumys berseńiz eken, -dedim. Biraz qınalyp otyrdy da, aqyry kúnine eki-úsh ýaqyt keńse men klýbty sypyryp turýdy tapsyrdy.

Bir jaǵynan áıeliniń úıde bolatynyna qýansa da, ekinshi jaǵynan Kóbegenniń kóńili rıza bolmaı qalǵan da jaıy bar edi.

— Nemene, sypyrýshylyqqa kempir-sampyr tabylmap pa? — dep kúńk ete tústi de, jaýap kútpesten qolyn bir siltep, otyra ketti. Betine tepken bar ashýynan aıyrylyp, tez-aq jýasyp qaldy. Áıeli kóńildi qalpynda taǵy áldeneni sambyrlap aıtýmen boldy, biraq Kóbegen esh nárseni estigen de, túsingen de joq.

Kútkenindeı-aq sálden keıin syrttan saldyrlaǵan arbanyń esik aldyna kep toqtaǵany estildi. Kelgen brıgadır bolar dep túıgen Kóbegen bir sát: «Qandaı jumysqa aýystyr desem eken», dep oılandy. Ózine qolaıly-aý degenderin tysqa shyqqansha oısha tizip te ótti. Biraq arbasyn ákelgen brıgadır emes, keshegi traktorıst qyz eken. Kóbegendi kórip sál qysylyp qaldy da, artynsha-aq:

— Attaryńyz jaqsy eken, aǵa,— dep ezý tartty. «Mássaǵan, al ashýlan» dedi úlbiregen qyz júzine qyzyǵa qaraǵan Kóbegen. Qyz qara torynyń ádemisi edi: eki betiniń ushy, narttaı bop qyzaryp, qulaqshyn astynan shyqqan bir shashyn qaıyryp sıpaı berdi. Sol urtynyń ústindegi meńi qandaı kelisti. Kóbegen arbaǵa jaqyndaı qoımaı, ashýly qalpyn saqtap odyraıyp biraz turdy.

— Aǵa, meni traktoryma aparyp salyńyzshy,— dedi oǵan japaqtaı qaraǵan qyz ótinip.— Bir bólshekteri synyp toqtap tur edi. Men osynda masterskoıǵa kelgem, endi tez jetýim kerek.

Daýsynyń jalynǵandaı názik shyqqandaǵy sonsha, Kóbegenniń júregi eljirep ketti. Eriksiz qolyna delbeni aldy. «Áı, qalqam-aı, kim ǵana seni traktorǵa úıir etti eken», dep oılady ol. Ashýy múldem basylǵan.

Aýyldan uzap shyqqansha ekeýi de únsiz otyrdy. Maýjyraǵan kóktem kúni. Kók edáýir kóterilip myq bola bastaǵan. Jol jıegindegi názik gúlder sál jel tursa bolǵany qýanǵan sábıdeı qalbań qaǵady. Qyz arbadan sekirip túsip, bir ýys gúldi terip te aldy. Boıy sergip, kóńildengen Kóbegen: «Eı, boztorǵaı...» dep yńyrsyp ejelgi áýenine basyp, ándetip jibergenin ózi de ańdamaı qaldy.

— Áı, aǵa,— dedi endi onyń birjola jadyraı bastaǵanyn sezgen qyz kúlip,— ashýyńyz jaman eken...

Bular eki jırenniń búlkil jelisimen álginde ǵana Kóbegen ursysyp ketken buıra bas jigittiń traktorynyń tusynan da ótken edi. Art jaqtan: — Nurıpa! Toqtashy, Nurıpa! — degen daýys estildi. Kóbegen artyna buryldy da, álgi buıra bas traktorıstiń óz arbasynyń sońynan dalbańdap júgirip kele jatqanyn kórip, attaryn shyqpyrta uryp jiberdi. «Toqtańyzshy»,— degen qyz sózin de tyńdamady. Eki jıren oınaqshı shaýyp ala jóneldi de, ilezdiń arasynda-aq aldaǵy bıik tóbeni asyp ketti.

— Aǵa, toqtamadyńyz-aý! — dedi Nurıpa renish bildirip. Tomsyraıa qalǵan Kóbegen úndegen joq.

Erteńine túske jaqyn Kóbegen maı ákelgende, qolynda bir ýys gúli bar buıra bas jigit odan keshirim surady.

— Keshirińiz. Siz úlkensiz ǵoı,— dedi sypaıy ǵana. Dál osy sózdi kútken Kóbegen óz kóńiliniń jumsaryp sala bergenin sezdirmeýge tyrysqandaı:

— Jaraıdy. Ondaı-ondaı bolmaı tura ma,— dep mán bermegensidi. Ol endi kete bergende, buıra bas qolyndaǵy gúldi Nurıpaǵa ala barýyn ótindi.

— Nemene, qyzdarǵa gúl jınaý úshin júrmisiń, jumys isteý kerek qoı,— dedi Kóbegen. Ózi ishteı: «Qaraı gór, munyń Nurıpashylyn» dep keketip qoıdy. Biraq gúldi aldy.

Osydan keıin-aq Kóbegen qaıta kóńildenip, yńyrsyp «Boztorǵaıdy» aıtatyn boldy. Ózi maı jetkizip beretin segiz traktordy kúnine eki ret aınalyp shyǵatyn ol Nurıpaǵa úsh-tórt dúrkin soǵyp júrdi. Qyz aıdaǵan eski traktor jıi-jıi toqtap qala bergen saıyn onyń mazasy ketetin boldy. Áneýgúni bas mehanık te endi Nurıpanyń traktoryn qaıta-qaıta jóndeı berýden mezi bolǵandaı qashqalaqtaı bastady. Búkil egis dalasynan ony izdep tabý da ońaı emes edi. Eger tabyla qalsa, Nurıpanyń traktoryna qabaǵyn túıip, túnerip keletin ádet shyǵardy. Sońǵy kelgeninde ol Kóbegenge:

— Kózim anyq jetti, baýyrym. «Baıtal ozyp báıge almas» degendeı, qyz bala traktor aıdap abyroı ápermeıdi eken,— dedi.

Búgin de toqtap turǵan traktordyń ústinen shyqqanda Kóbegen qatty kúızeldi. Nurıpa men tirkeýshisi on bes jasar Naýqan ekeýi maı-maı bop traktordyń bir bólshekterin shuqylap, jınap jatyr eken. «Basqa traktorlardan qarasyn úzbeıtin brıgadır men mehanıkter de munda ózdiginen bir kelseıshi», dep yza boldy Kóbegen.

— Má, min at-arbaǵa,— dedi bóshkelerin jerge túsirgen ol buıyrǵan únmen Naýqanǵa.— Qaıda júrse de anaý kúngi bas mehanıktiń ózin taýyp ápkel.

Naýqan jaltaqtap Nurıpaǵa qaraı bergen. Qyz teris aınalǵan kúıde ún qatqan joq. Naýqan attardy quıǵyta aıdap shaýyp ketti. Aınalasy jarty saǵattyń ishinde bas mehanık te jetken edi.

Eshkimge qaramastan ol qabaǵy túıýli, túnergen boıda, traktordyń buzylǵan jerin qarap, aqtarystyra bastady.

— «Álin bilmegen álek» degen osy da,— dep kúńkildep ursyp qoıdy.— Bir jeti boldy egis bastalǵanyna, áli anyq bir kún júrgen joq...

Qysylǵan Nurıpa qara kózi jaýtań-jaýtań etip, qolyndaǵy kiltti aınaldyra berdi.

— Estip turmysyń, men saǵan aıtyp turmyn ǵoı,— dedi mehanık daýsyn kóterip. Nurıpa selk ete tústi de tómen qarap únsiz tura berdi. Mehanık susty óńin ózgertpesten:

— İsteseń istegen sıaqty iste de, áıtpese... Osy tusta baǵanadan shettep, únsiz turǵan Kóbegen ózin-ózi ustaı almaı qaldy:

— Qyzǵa daýsyńdy nege kóteresiń, eı sen! — dedi.

— Seniń jumysyń bolmasyn.

— Ábden jumysym bolady,— dedi oǵan qaraı umtyla túsken Kóbegen de daýsyn kóterip.— Nemenege zirkildeısiń, uıalmaısyńdar ma qarshadaı qyzǵa qyryq quraý eski traktordy berip kinálaǵanǵa...

Bul sózden keıin mehanık aýzyn ashqan joq. Traktordy jóndep bolǵan soń, ún-túnsiz óz zattaryn jınap aldy da, qabaǵy túıýli qalpynda júrip ketti.

Al Nurıpa bolsa, únsiz kep Kóbegenniń maı-maı fýfaıkasyna betin basyp, solqyldap turyp jylap aldy.

Munan soń traktor keshke deıin toqtaǵan joq. Kóbegen taǵy eki dúrkin kelip ketken. Rúlde otyrǵan Nurıpa buǵan qarap kúlimsiredi. Ekinshi rette ol ádeıilep traktorynan túsip, Kóbegenniń janyna keldi. Asa mańyzdy bir tapsyrma aıtatyn adamsha tamaǵyn kenep aldy da:

— Aǵa,— dedi erkelegen únmen,— saqalyńyz ósip ketipti ǵoı. Túrińizdi qandaı sýyq etip tur. Nege qyrynyp júrmeısiz.

Osyny aıta saldy da, asyǵa basyp traktoryna otyrdy.

***

Keshkisin úıge kelisimen attaryn doǵaryp, shóp salyp jaıǵastyrǵan Kóbegen aýyz bólmeniń kerege taqtaıyna ózi tyǵyp qoıǵan ustarasyn taýyp aldy. Shań basyp, júzi tottana bastaǵan eken. Soǵys jyldarynan beri muqıat saqtap, tek mereke kezderinde ǵana býynatyn jalpaq qaıys belbeýine ustarany janyp-janyp aldy da, qyrynýǵa kiristi. Kópten beri saqalyn almaı tosańsyp qalǵandyqtan ıegine kelgende qoly qaltyrap, bir-eki jerin kesip aldy.

Keńse sypyrýshy bolǵannan beri árqashan da kóńildi júretin Shynar, kúıeýiniń bul qylyǵyn kórgende mıyǵynan kúlip qoıdy.

— Qudaı mynany birdeńege bastaıyn degen eken. Shalym-aý, bul neniń jeligi?

Áıeliniń kúlkisi de, sózi de Kóbegenge unaǵan joq. Eshteńe demesten saqalyn alyp boldy da, ustarasyn taza shúberekke orap ornyna qaıta aparyp tyǵyp qoıdy. Tek jatarda, eki ulyn eki jaq qoltyǵyna alyp, arqalarynan sıpalap uıyqtatyp tastaǵan soń, áıeline tesile qarap biraz otyrdy.

— Osy sen ómirińde bir jumysty shyndap jaqsy kórgen keziń boldy ma? — dep surady. Shynar túsingen joq. Áýelde kúlkili keskinmen:

— Quryp qasyn, jumysty jaqsy kórgeni nesi taǵy? — dedi. Biraq kúıeýiniń ózine sonshalyqty qatal suspen shanshyla qarap otyrǵanyn baıqap, irkilip qaldy.

— Kóbegen-aý, saǵan ne bolǵan? — dedi abyrjyǵan ol.

— Maǵan eshteńe bolǵan joq... Áı, aıtty ne, aıtpady ne, túsinbeısiń sen...

Aýyr kúrsingen Kóbegen qolyn bir siltedi de, qısaıa berdi.

Basy jastyqqa tıisimen áıeli qor etip uıyqtap ketken. Kóbegen demin ishinen alyp, tym-tyrys qalyń oıda jatyr. Birte-birte kolhoz kóshesindegi abyr-dabyr, tipti biren-saran júriske deıin basyldy.

Biraq bir ǵana yzyń tynar emes. Dalanyń túnge qaraı esetin erke jeliniń áýezimen jetip tur. Birde, alystan, baıaý ǵana, urshyqtyń zyrylyndaı bop estilse, endi birde taıaý kelip, qýatty úni qulaqty tundyrardaı bolady. Uıqysy qanyp, uzaq aýnaqshyǵan Kóbegen qarańǵy úıde jaılap qana kıindi de, aǵash aıaǵyn qatty syqyrlatpaýǵa tyrysyp, aqyryn basyp syrtqa shyqty. Tún ortasy aýǵan kez eken. Elektr stansıasy da toqtapty. Áldeqaıdan bir jaqyn jerden uıqyly-oıaý alǵashqy taýyq ta shaqyryp qoıdy. Qarańǵylyq bolsa qoıýlana túskendeı.

Kóbegen attaryn jegip, arbasyna jeńil ǵana yrǵyp otyrdy da, júrip ketti. Oǵan úıleriniń esigi ashylyp sońynan áıeliniń:

— Mezgilsiz ýaqytta qaıda kettiń? — dep qyryldaǵan daýsy estilgendeı boldy. Kóbegen burylǵan joq, qulshyna júrse de attaryna qamshyny úıirip-úıirip qoıdy. Endi biraz ýaqyt ótkende jańa ǵana úıde yzyńdaǵan úni maza bermegen traktordyń sońyn ala júz metrdeı jerden attaryn aıańdatyp qoıyp, ilesip kele jatqanyn ózi de sezbeı qalǵan. Osyndaı jaqyn kele jatqandaǵy onyń bir ǵana tilegi: «traktoryń toqtamasa eken, toqtamasa eken» bolatyn. «Sender, jap-jas qyzdy kinálaısyńdar,— dedi ishteı áldekimdermen ursysyp,— joq. Anaý eski traktorlaryńdy kinálańdar. Buzylmap edi, kórińdershi, áne, qalaı júrgenin. Kesheden beri bir ret toqtady ma?!»

Osylaısha ol traktordyń artynan zagondy bir ret aınalyp ta shyqty. Ekinshi rette jańa ǵana ózi kep qosylǵan tustan óte bergende uıqydan oıanǵandaı attaryn tejeı qoıdy. Aınala áli qarańǵy bolsa da, eshkim kórmedi me degendeı tóńirekke qarap aldy. «Áı, aqymaq,— dedi ózin-ózi kinálap,— bul júrisiń ne? El bilse, sumdyq qoı».

Dereý burylyp aldy da, jaqyn jerdegi tóbeniń ústine baryp, attarynyń belin bosatyp, ózi shyq basqan syzdy kógalǵa aýnaı ketti. Kóktem sýynyń názik ıisi búkil denesin balqytyp ala jóneldi.

Birtindep kerbez tań da qylańdaı bastaǵan.

***

Bul kúni traktor bir-aq ret toqtady. Onda da Kóbegen joqta. Al Kóbegen kelgen kezde Nurıpa da, tirkeýshi bala da eki jaqtap, traktordyń qalaı toqtap qalǵanyn jáne eshkimdi shaqyrtpaı-aq ózderiniń qalaı jóndep alǵandaryn maqtanyshpen jarysa aıtty.

— Endi eshkimge de jalynbaımyz,— dedi Naýqan.

Kóbegenniń anyq baıqaǵany — uıyqtamaǵandyqtan ekeýiniń de kózderi qyzaryp, óńderi surlanyp ketken eken. Biraq sharshaǵandaryn moıyndaıtyn emes. Art jaqtan shapqan attyń dúbiri estildi. Sálden keıin-aq boldyrǵan atyn eki ıininen entiktirip bulardyń janyna kolhoz brıgadır Eren keldi.

— Bul ne turys? — dedi ol anadaıdan. Nurıpa traktorǵa qaraı júre berip edi, brıgadır ony toqtatyp aldy.

— Jumysty nashar isteısiz,— dedi ol qatqyl únmen dúrse qoıa berip.— Kelgenińizge bir jetiden asty, áli bir ret kúndik tapsyrmany oryndaǵan emessiz.

Naýqan:

— Traktorymyz...— deı bergen, brıgadır oǵan «senen surap turǵan joqpyn» degendeı qamshysyn siltep qaldy da, burynǵysynsha Nurıpaǵa qadala berdi.

— Ózińiz komsomol múshesi shyǵarsyz? Jap-jas qalpyńyzben jumysty munsha jaýapsyz isteýińiz uıat emes pe?

Nurıpa bas mehanıktiń aldynda turǵandaǵydaı tómen qarap, qyzarǵan kúıde úndegen joq.

— Qazirgi ýaqytta mehanızatorlarǵa qandaı úlken mindetter júktelip otyrǵanyn jaqsy túsinýge tıistisiz. Bıylǵy jylǵy Qazaqstan beretin mıllıardqa sizdiń úlesińiz qandaı bolmaq...— dep Eren daýsyn jaı shyǵarsa da, sózderin zildep-zildep aıta bergen.

— Siz, aǵaı,— dedi kenet Nurıpa julyp alǵandaı,— jattaǵandaryńyzdy keıin birde aıtyp berersiz, qazir tyńdaýǵa ýaqytym joq.

Eki betine qany teýip, lezde oınaqylana qalǵan Nurıpa júgirip baryp traktoryn ot alǵyzdy. Tosylyp qalǵan Eren, sylq-sylq kúlgen Kóbegenge kózin alarta bir qarady da, atyn borbaılata bir tartyp, júrip ketti.

Sol kúni Kóbegen kishirek kózi jyltyldap, qýlana qarap, máz-meıram kúlýmen boldy. Nurıpanyń sózi esine tússe-aq basyn shaıqap, kózinen jas aqqansha syqylyqtaıdy. «Mine, meniń qaryndasym qandaı ekenin bildiń be» dep qoıady aýyq-aýyq. Túske jaqyn ol dala qosynyń basynda kolhoz partıa uıymynyń sekretarymen kezdesti.

— Joldas partorg, sizge salar meniń úlken bir qolqam bar, — dep bastady da, Kóbegen Nurıpa jaıyn, onyń traktorynyń óte eski ekenin táptishtep túsindirip, uzaq áńgimeledi. Onyń sózderin zeıin qoıa únsiz tyńdaǵan partorg tek aıyrylysar sátte:

— Jaqsy aıttyńyz. Qazirden bastap bir amalyn oılastyraıyq. Qaryndasyńyz jańa traktorǵa otyrady, — dep senimdi túrde ýáde berdi.

Barlyq traktorlardy taǵy bir aralap shyqqan Kóbegen keshkisin aýylǵa qaıtqan, jolda kútip turǵan Naýqan onyń arbasyna otyrdy. Óte kóńilsiz edi. Kózi birjola kirtıip ketipti.

— Qalaı, sharshadyń ba?

Naýqan basyn shaıqady. «Balalyq-aı deseńshi, moıyndaǵysy kelmeıdi»,— dedi ishteı kúlip qoıǵan Kóbegen. Biraz únsiz júrgennen keıin Naýqan oǵan taman jaqyndaı otyryp, atty jaı aıdaýyn tiledi.

— Aǵa, osy adam ózinen úlkendi súıse mahabbat bola ma? — dep suraǵan onan soń.

Kóbegen oqys burylyp qarap edi, jigit uıalsa da odan shyndap jaýap kútip otyr eken. Onyń kidirip qalǵanyna túsinbedi me degen oımen Naýqan sózin taǵy da qaıtalaı bastady:

— Mysaly úshin delik: qyz on toǵyzda, al bala on beste. Joq, tipti on altyda bolsa... Siz kúlmeńiz...

— Joq-joq, men ondaı aqymaq emespin,— dedi Kóbegen. Sóıtti de ózi tunjyrap, qalyń oıǵa túsip ketti. Totyqqan júzi kúreńdenip, kishirek kózderi alysqa tesile qaraıdy.

Kún batýǵa taıaý qalǵan. Tóńirek tegis qyzylǵa malynǵandaı. Aldaǵy aıdalǵan adyrlar da buırat-buırat bop kúreń qoshqyldana bórtip jatyr. Ústinen taýsylmas saǵymdar esh nársege jetkizbesteı bop bir arnamen jóńkile aǵady. Toqtaýǵa erki joq tárizdi. Kóbegen biraz oılanyp otyrdy da, sálden keıin jaýap kútip otyrǵan Naýqanǵa ún qatty:

— Munyń qıyn suraq eken, inishegim.

Kúni boıǵy jaıma-shýaq jylylyqtan keıin kóktemniń keshki syzdy lebi boıdy tońazytyp, titirkendire bastady. Biraq áli shańdana qoımaǵan dańǵyl qara jolda arba júrisi jeńil de, janǵa jaıly edi.

Aýylǵa kire beriste áldeneni aıtýmen bolǵan Naýqan, bireýdi «ketedi, birjola ketedi» dedi de túsip qaldy. Kóbegen óz oıymen ózi bolyp, onyń aıtqandaryn uqqan joq.

Shynar burynǵysynsha kóńildi edi. Kúıeýiniń túsińki qabaǵyn kórip qıbyjyqtap qaldy.

— Sharshap kelgen shyǵarsyń?

Áıeliniń sózi shamyna tıip ketken Kóbegen jalt qarady:

— Joq, sharshaǵam joq,— dedi yzalanyp. Shynar burylyp ketti.

— Dúnıeni qoparyp kelgendeı qabaǵynan qar jaýady da turady eken, osynyń-aq,— dedi burqyldap. Kóbegen endi az tursa áıelimen ursysyp qalatynyn sezip, at-arbasyna qaraı baryp, joq nárseni shuqylap, sol arada kúıbelektep júrdi de qoıdy. «Qalaı birge turyp kelgem, qalaı turamyn?» Ony mazalaǵan osy oılar edi.

Alystan traktordyń dúrili estildi, birtindep jaqyndaı bastady. Sál ýaqyt ótkennen keıin traktor álginde ózi kelgen jolymen kolhoz kóshesine de kirdi. Jerdi solqyldata bar jyldamdyǵymen Kóbegenniń úıiniń tusyna da jetti. Kóshe jaqqa shyqqan Kóbegen óz kózine ózi senbegendeı alǵa qaraı adymdaı túsken. Dál onyń janyna taqaǵanda traktor sál kidirdi de, kabınadan Nurıpa basyn shyǵardy. Appaq tisterin kórsetip ezý tartty.

— Ketip bara jatyrmyn, aǵa. Birinshi brıgadada isteıtin boldym. Jańa traktor beredi,— dedi aıqaılap.

— Qalaı, qalaı dediń? — dep surady Kóbegen degbirsizdenip.— Birinshi brıgadaǵa deısiń be? Onyń qalaı?.. Al biz she?

— Sizderdiń jerlerińiz aıdalyp bitip qaldy ǵoı.

Nurıpa qolyn bulǵady da, traktor ornynan qozǵaldy. Ymyrt úıirile bastady. Aspan shymqaı kókke boıalyp, sonshalyqty alysta, sonshalyqty bıikte ár jerden bir jarq etken juldyzdar da kórindi. Fary jarqyraǵan traktor da kolhoz ortalyǵynan uzap, betin alysqa, taý bókterindegi birinshi brıgadaǵa túzegen. Baǵanadan únsiz sileıip turyp qalǵan Kóbegen art jaǵynan kelgen áıeliniń dybysynan selk ete tústi...

— Ol nemene, qarap turǵanyń, Kóbegen? — dep surady Shynar, ár ýaqyttaǵy beıǵam qalpynda jýan erkek daýsymen kúńk etip.

Aqsaq aıaǵyn aýyrsynǵandaı, qıralańdap burylyp ketpek bolǵan kúıeýiniń dál qarsy aldyna kelgende Shynardyń júregi sý ete túsip, qalshıdy da qaldy.

---