Antatqan
I
Phalgún aıynyń orta kezi. Múkkerdjı úıiniń terezeleri ashyq túr. Kóktem samaly esedi, áli gúldeı qoımaǵan mango aǵashynyń jupar ıisi ańqyp keledi. Toǵan jaǵasynda esken kári lıchýdiń qalyń butaǵyna qonyp alyp tolassyz papıar qusy saıraıdy. Tynyshy qashqan Hemonto súıgen jarynyń birde shashyn taraıdy, birde bilezigin syńǵyrlatyp oınaıdy, shashyna qadaǵan gúl shoǵyn syrǵytyp betine túsiredi. Keshqurym tynyp qalǵan aǵash basyn aýyq-aýyq shaıqap keter jel sıaqty.
Alaıda Kóshim aı sáýlesine bókken bos keńistikke qadala qarap tapjylmaı qarap otyryp qalǵan. Mazasyzdanǵan jar qylyǵyna eliger emes. Bir kezde tózimi qalmaǵan Hemonto jubaıynyń qolynan tartty.
— Kóshim, sen qaıda ketip qalǵansyń? Sonsha alystap ketkensiń tipti dúrbimen qarasam da mıtimdeı-aqsyń. Men búgin jaqyn bolǵanyńdy qalaımyn. Qarashy, netken tamasha tún edi!
Kóshim kúıeýine buryldy:
— Myna tún men kóktem sulýlyǵyn bir qabaq qaǵysta joq etip jibere alatyn bir sıqyr sezdi bilemin, aıtarym sol
— Ony qaıt deısiń, tipti bilgen kúnińniń ózinde de pásh etýdiń keregi ne. Odan da bir aptada áldeneshe juma jasaı alatyn, bolmasa osy túndi erteńgi keshke deıin uzarta alatyn sóz aıtatyn bolsań, tyńdaýǵa men ázir.
Ol baýramaq bolyp Kóshimdi ózine tartty, biraq áıeli shalqaıa otyrdy.
— Óler aldymda aıtarmyn degen bir sózim bar edi, sol syrymdy ashpaqpyn. Búgin jazanyń qandaıyn bolsa da kóteretin túrim bar.
Jar sózin ázilge aınaldyrmaq bolǵan Hemonto jaza jaıynda Djoıdebtyń aıtqandaryn keltire bastap edi, aýyr da ashýmen qozǵalǵan aıaq dybysy estildi. Olar salǵannan tanydy, Hemontonyń ákesi Horıhor Múkkerdjıdiń aıaq basysy. Horıhor esik syrtyna kelip toqtady.
— Hemonto, kelindi kózime kórsetpe meniń, qazirden bastap alasta úıimnen! — dep kúrkiredi.
Hemonto áıeline qarady. Tańyrqaǵan Kóshim joq, tek bar kúshin jınap ǵaıyp bolyp ketkisi kelgen adamsha eki qolymen betin basty.
Ońtústikten jel soqty. Papıar úni tynbaı estiledi. Biraq tyńdaǵan jan bolmady. Tabıǵat netken kórkem deseńshi, sol sulýlyqty qurta salý da ońaı eken toı.
II
Hemonto kirip keldi.
— Bul ras pa? — dep surady ol áıelinen.
— Ras.
— Osy kezge deıin nege aıtpadyń onyńdy?
— Talaı ret aıtpaq boldym, biraq batylym jetpedi. Kúnám kop.
— Olaı bolsa aıt bárin de búgin.
Sóıtip Kóshim denesin tik ustap, ot ishinen ótkendeı bolyp, áńgimesin aıta berdi. Biraq órtke sharpylyp jasyp qalǵanyn eshkim de bilgen joq. Hemonto áńgimeni aıaǵyna deıin únsiz tyńdady, sodan keıin eshteńe demesten syrtqa shyǵyp ketti.
Bul kúıeýin endi qaıtaryp ala almaıtynyn Kóshim jaqsy túsindi. Tańyrqamady, basy toltyryp qoıǵan beıne bir ton eke sıaqty. Bul oqıǵany da kúnde bolyp jatatyn daǵdyly bir sharýa esepti qabyldady. Ol bir nárseni túsinip jetken sıaqty pánı dúnıe men mahabbatta turaq maǵyna joq, bári de jalǵan. Kóshim ótken kúndi esine aldy. Súıem seni, jan sáýlem deýshi edi Hemonto. Qulaǵynda yzamen shyqqan kebir de qatqyl kúlki túr, túsi sýyq selebe sıaqty mıta qadalǵandaı bolady. "Mine taý bu laǵyndaı móldir de taza, ýytty da tuńǵıyq asyl mahabbat! Bir sát shalǵaıda bolsań saǵyndyrasyń da sher bolyp qatasyń keýdege, bir sát janap ótseń kóńilge nur toltyryp baqytqa bóleısiń. Sheti men shegi de joq ólsheýsiz bir mol baqyt! Úmit shirkin mine neni dámetpep ediń! Biraq qaýym pikirimen bir shekisýge de jaramady, jalyndy mahabbat degenińniń kúli kókke ushty. Osy álginde ǵana Hemonto tebirene kelip qulaǵyma "tún qandaı tamasha!" dep sybyrlaǵan-dy. Áli de sol tún ǵoı, saıraǵan papıar úni tynǵan joq. Ońtústik jeli masahanany terbeıdi. Tereze aldynda ósken aǵash basynan asyp, talyqsyp uıqyǵa ketken baqytty jas arýǵa uqsap aı syǵalaıdy". Bári de jalǵan! Mahabbat, súıispenshilik degenge senbeımin men!" Múmkin Kóshim dál osylaı oılaǵan bolar.
III
Túnimen kirpik ilmeı shyqqan Hemonto erteńine azanda jyn soqqan adamsha júgirip Perıshonkor Gho shaldyń úıine bardy.
— Neǵyp júrsiń, babý? Ne jańalyq bar?— dep surady Perıshonkor.
Hemonto tútigip ketken, daýsy da shyqpaı qaldy:
— Bizdiń túbimizge jettiń, bári de qurydy. Bul úshin maǵan jaýap beresiń.
Perıshonkor kúlip jiberdi:
— Á-á, onyń esesine siz meniń arqamnan qaqtyńyz, úı ishimdi, áýletimdi qorǵap qaldyńyz! Meni sonsha jaqsy kóresiz, qamymdy jep júresiz!
Hemonto osy bir sátte Perıshonkordy brahmannyń jalynymen sharpyp tútip jibergisi keldi, osy bir tilek onyń ashýyn qozdyryp, jyndandyra tústi. Perıshonkor saspady, barynsha jaılasyp shalqaıa otyrdy.
— Saǵan ne jazyp edik biz? — dep surady qarlyqqan daýsymen Hemonto.
— Bul suraqty men saǵan qoıýǵa tıispin. Jalǵyz qyzymnan basqa bada joq mende. Seniń ákeńe ne jazyp edi ol? Onda sen jas ediń múmkin bilmeıtin de bolarsyń. Al tyńda zeıin salyp. Abyrjyma, babý, qyzǵylyqty jaılar bar.
Sen onda bala ediń, kúıeý balam qyzymnyń bar asylyn urlap alyp aǵylshyn ózine tartyp otyrdy. Sodan bes jyl ótken soń ol aýylǵa advokat bolyp oraldy. Sen muny shala-sharpy bolsa da bilýge tıissiń.
Múmkin esińde qalmaǵan da bolar, onda Kalkýttada oqýda júrgen keziń edi. Qystaq bastyǵy seniń ákeń edi ǵoı. Mine sol Horıhor maǵan kelip: "Egerde qyzyńdy kúıeýine qaıta jiberetin bolsań, jaqsylyq kútpe, oǵan endi qaıtyp úıińdi kórsetpeıtin bolasyń", — dedi. Aıaǵyna jyǵyldym, jalyndym da, jalbaryndym da: "Dada, bir qatelik jasaǵan bolar keshirim et kúıeý balaǵa. Kúnádan tazarsyn dep qudaıy jolǵa túsirdim, kastaǵa qaıtaryp ala kór", — dep ótindim. Biraq ákeń seniń qulaq aspady, al jan degende jalǵyz qyzymnan men qaıtyp bezine alamyn, sol sebepti kastany da, qystaqty da talaq etip Kalkýttaǵa kóship keldim. Biraq meniń baǵym munda da janbady. İnimniń balasyna dep bir qyzǵa quda túsken edik, toı jabdyǵyn jasap jatqanbyz, mine sol kezde seniń ákeń araǵa kelip tústi de balamyzdy jamandap, qudalardy aınytyp jiberdi. Egerde osy qysastyǵyna qysastyq jasap, kek qaıtarmasam, brahmannyń balasy bolmaı keteıin dep ant etken edim. Al endi keı nárselerdi ańǵara bastaǵan da bolarsyń? Shydaı túr, tyńda bárin de, baıybyna jetesiń. Kúlkili jaılar da bar munda!
Seniń kolejde oqyp júrgen keziń, sizdiń úıge kórshi Bıprodash Chatterdjı degen turdy! Marqum boldy bıshara. Sol Bıprodash myrza kaıast kastasynan shyqqan Kóshim atty asa bir sulý qyz balany úıine panalatyp júretin. Ol ózi oń jaqta otyrǵan kezinde aıttyrǵan kúıeýi ólip, jesir qalǵan qyz eken. Shákirtter kózine túsirmeımin dep kári brahman azaptanyp-aq baǵyp edi. Biraq qartaıǵan adamdy aldap ketý qıyn ba qyzǵa? Kir jaıamyn degen jeleńmen Kóshim jıi-jıi tóbege shyǵyp júrdi. Sen de tóbede ǵana otyrsań sabaq daıyndaı alatyn boldyń ǵoı deımin. Sóılesip, tanystyńdar ma, ony ózderiń ǵana bilesińder ǵoı, degenmen qyz qylyǵy shalǵa kúdik sala berdi. Kóshim minezi ózgerip ketti, uıqy, kúlki kórmedi, tamaq ta ishpeıtin boldy. Beıne bir jaýdyr kóz dıýana sıaqty. Bir kúni ymyrt áletinde qart aldynda jaıdan-jaı otyryp jyl apta aldy.
Aqyry júre kele shal senderdiń tóbede únsiz kezdesip turatyndaryńdy bildi. Sen tipti kolejge barýdy da qoıyp aldyń, tań atsaq boldy, kitabyńdy ustaǵan qalpyń, úı tóbesinen bir túspeı qoıdyń: ońasha otyryp daıyndalýdy jaqsy kóretin bolyp kettiń ǵoı oqystan. Bıprodash maǵan keldi, aqyl surady.
— Dada, — dedim men oǵan. — Kópten beri Benareske barsam degen oıyń bolýshy edi. Qyzdy meniń qaramaǵyma qaldyr da attana ber qajylyqqa. Bala qamyn men oılaıtyn bolaıyn.
Bıprodash taýap etemin dep Benareske attandy. Men Kóshimdi basqa úıge Srıpotı Chatterdjıdiń úıine kóshirdim de, sonyń qyzy degen laqap taratyp jiberdim. Sodan keıin ne bolǵanyn óziń de bilesiń. Osynyń bárin saǵan aıtyp kóńilim jaı taýyp otyr. Búl asylynda bir qyzyqty áńgimege uqsaıdy ǵoı. Qaǵazǵa túsirip, jarıalap jiberse tamasha bolar edi. Biraq qolymnyń ebi kelmeıdi. Bir jıenim bar edi, azdap ádebıetpen shuǵyldanyp júr dep estımin, soǵan aıtamyn ǵoı deımin. Árıne oǵan óziń kómektesip jiberseń tipti tamasha bolar edi, óıtkeni munyń nemen tynǵanynan beıhabarmyn ǵoı.
Perıshonhordyń sońǵy sózine Hemonto mán bermedi:
— Al Kóshim she, bul toıǵa qarsy bolmady ma? — dep surady.
Qarsy bolǵan-bolmaǵanyn aıtý qıyn. Óıtkeni qyz bitkenniń
bári de árqashan "joq" degendi aıtady da, "ıá" degendi.oılap turady ǵoı. Basqa úıge aýysyp kelip, seni kórmegen alǵashqy kúnderde ol shirkin jyndanyp kete jazdady. Sodan keıin sen kimnen bolsa da qyzdyń qaıda ekenin bilipsiń. Sodan bylaı kitabyńdy qolyńa alyp kolejge bara jatqan boıda únemi adasyp Srıpotı úıinen kelip shyǵatyn boldyń. Áldebir joq izdegen adamsha, úıdi aınalyp júre beretin ediń ǵoı. Baıqaımyn, sen oqý degendi múlde qoıyp kettiń. Qyzdyń háli de ońaı bolmady. Bir kúni men Kóshimdi shaqyryp aldym. "Shyraǵym, men shalmyn ǵoı, qymsynýdyń keregi ne maǵan, kimdi oılaıtynyńdy bilemin. Bala da aqylynan adasyp júr. Men senderdiń birge bolǵandaryńdy qalaımyn".
Kóshim solqyldap jylap jiberdi de, bólmeden júgire shyqty. Sodan keıin men kesh áletinde jıi-jıi Srıpotı úıine baryp turdym. Kóshimdi shaqyryp alyp, seni maqtaı berdim, birte-birte ol úıreneıin dedi. Kún saıyn sóılese júrip, nekelesýden basqa joldy kórip turǵanym joq degendi men onyń qulaǵyna quıa berdim. Kóshim muny qaı retpen jasaýǵa bolady degendi surady. "Senimen tektiden shyqqan bala dep tanystyratyn bolamyn" — dedim oǵan.
Aqyry ol seniń pikirińdi bilýdi jón kórdi. Balanyń basy onsyz da qatyp júr. Jyǵylǵan ústine judyryq dep onyń ústine endi mynany aıtýdyń qajeti joq, dedim men. İs sátimen aıaqtalsa, báriń de baqytty bolasyńdar. Esh ýaqytta eshbir adam bilmeıtin syrdy ashyp, sorlyny ómir baqı sandaltyp jiberetin neń bar? Kóshim muny túsindi me, joq pa, men ony bile almadym. Keıde ol jylaıtyn, keıde tilsiz tomsara otyryp qalatyn. Aqyr sońynda men oǵan: "Amal qansha, basqa shara joq"— dedim. Taǵy da onyń tynyshy qashty. Osyndaı halde men saǵan Srıpotıdyń atynan osy qyzǵa úılen degen usynys joldadym. Sen ile kelisimińdi berdiń. Biz sóıtip toı jabdyǵyna baılanysty jaılardy sóılestik. Biraq toı bolardyń aldynda Kóshim tipti úreıi ushyp, beımaza bolyp ketti. Qaıtse de tilin taba almadym. Ol meniń aıaǵyma kelip jyǵyldy. "Dada, bulaı bolýy múmkin emes, sumdyq qoı bul!". Men oǵan bylaı jaýap berdim: "Ol ne degeniń! Bári de kelisilip, sheshilip qoıdy, men ne betimdi aıtamyn!". "Jurtqa ólip qaldy de, sóıtip meni basqa bir jaqqa alyp ket", — dep jalyndy Kóshim. "Al jaqsy, sonda ana balanyń háli ne bolmaq, — dep suradym men, — ol qazir peıishte júrgendeı, óıtkeni kópten beri zaryǵa ańsaǵanym erteń keledi dep oılaıdy. Sonyń ústine men baryp seni ólip qaldy demekpin. Erteńine qaıta ózińe kelip onyń ólgenin habarlaýym kerek pe sonda? Sodan keıin dál sol kúni myna jazǵan qulaǵym seniń ólgenińdi estimek qoı. Qalaı dep oılaısyń, osynshama jasqa kelip moınyma eki birdeı adamnyń qanyn júkteýim kerek pe senińshe?".
Osy áńgimeden keıin bir sátti kúni tamasha toı boldy. Men oz paryzymdy ótedim. Sóıtip kúnámdi jýdym. Sodan keıingi oqıǵany óziń de bilesiń.
— Kerek degenińdi istep tyndyrǵan ekensiń. Biraq muny nege jarıa ettiń?— dep surady Hemonto.
Kishi qaryndasyńdy kúıeýge bergeli jatyr degendi estidim men. Sodan keıin bir brahmannyń urpaǵy qajet bolǵan soń quryp ketip edi. Endi mine taty da biri qaterde túr. Olardy bul baqytsyzdyqtan saqtap qalý paryz maǵan degen oıǵa keldim. Sol sebepti Hemontonyń shýdra qyzyna úılengendigi jaıynda men de dálel-bálekter baryn aıtyp hat jazdym.
Hemonto ózin zorǵa ustap otyrdy:
— Eger de men Kóshimdi tastaıtyn bolsam, qaıtesiń? Qamqorshysy óziń bolmaqsyń ba?
— İsterimdi istep tyndyrdym men. Kúıeýi tastaǵan áıelderdiń qamyn oılaý meniń paryzym emes. Men Hemonto babýǵa muz salǵan kokos sýyn ákep bereıin, ishetin bol.
Hemonto sol bir muzdaı salqyn qonaqjaılylyqtyń aqyryn kútpeı-aq túregeldi.
IV
Arada bes kún ótti. Tastaı qarańǵy tún. Toǵan jaǵasyndaǵy lıchý aǵashy qara qońyr aspan aıasynda dúńkıe qaraýytady. Qustar saıabyr tapqan. Tek ońtústik jeli ǵana qarańǵylyq qushaǵynda oınaq salady.
Áldebir syr-jumbaqty sheshpekshi me, kim bilsin, áıteýir aspan keńistiginen qara túndi tilip juldyzdar syǵalaıdy.
Jatar bólmede jaryq joq; Hemonto tereze aldyndaǵy kereýette otyryp tuńǵıyq tún qarańǵylyǵyna kóz salady. Edende onyń aıaǵyn qushyp, etpetinen túsip Kóshim jatyr. Ýaqyt toqtap tynyp qalǵandaı. Shaıqalmaı, tomsara tunǵan muhıt ispettes. Beıne bir kózge kórinbes ǵaıyp eren sýretker kelip myna túnniń ulan-ǵaıyr polotnosyna tańǵajaıyp sýret salyp ketken sıaqty: aınala ólim, ortada qazy, al onyń aıaǵynda kúnákar áıel jatyr.
Taǵy da aýyr basqan aıaq dybysy estildi. Horıhor Múkkerdjı esikke taıandy:
— Aıtqanyma kóp ýaqyt ótti, kúte almaı endi. Alasta úıden ana áıeldi!
— Sony estigen Kóshim bir sot Hemonto aıaǵyn qysa tústi. Óz ómirimen qosh aıtysqan pendedeı, ernin tıgizip súıip aldy da túregeldi.
Hemonto da kóterile berdi.
— Men áıelimdi talaq ete almaımyn!
— Sen nemene, ata ǵurpyn, kastalyq sharıǵat jolyn buzbaqpysyń sonda? — dep dińgirledi Horıhor.
— Kasta degendi tanymaımyn men!
— Onda sen de joǵal, kózime kórinbe meniń!
Aýdarǵan S.Shaımerdenov
You Might Also Like
