InfoHub Logo

Atyraý qalasy

№4 oblystyq mektep-ınternatynyń

8 b synyp oqýshysy

Samıǵolla Gúlzıra Bazarbaıqyzy

Jetekshisi: Qarasaeva Raıgúl Qulqaıyrqyzy

ınformatıka pán muǵalimi

 2-den 6 jasqa deıin balaqaılar kompúterdi meńgere bastaıdy. Sandardy, áripterdi, ár túrli belgilerdi úıretýden bastaýǵa bolady. Ol úshin sizge mátindik redaktor kerek. Ýaqyt óte kele bala tolyq sózderdi jazady, keıin sóılemderdi. Sonymen birge ol  qatesin kórip, ony ózi túzeı alady. Tintýirdi basqarý arqyly balaqaıdyń áreketin jetildirýge bolady. Belgili bolǵandaı bala oıyn arqyly úırenedi. Búgingi tańda oı-óristi jetildiretin neshe túrli oıyndar bar. Solardyń kómegimen kóptegen ǵylymnyń ejelerin tanýǵa bolady:  geometrıa, shet tili, arıfmetıka, gramatıka.

Paint redaktoryn qoldaný arqyly sýret salýdy úırenýge bolady. Óıtkeni jaqqyshqa qaraǵanda tintýirmen sýret salý qıyndaý. Bul óz kezeginde qoldyń motorıkasyn jetildiredi. Pazldar qaǵıdasy boıynsha sýretterdi jınaý, logıkalyq oılaýdy damytady. Belgili bir beınelerdi retteý nemese kerek jerdiń boıaǵyn aıaqtaý, qıaldy damytady. Al mýzykalyq oıyndar mýzykaǵa degen mahabbatty oıatyp, notalardy jattaýǵa yqpal etedi.

6-dan 9 jasqa deıingi balalarǵa aqparatpen jumys isteýdi úıretýge bolady. Basynda oıyn túrinde úıretken jón. Balaǵa óz betinshe papka men faıldardy ashýdy úıretińiz. Kompúter arqyly oıyn oınaý ǵana emes, kóptegen qyzyq aqparatty bilýge de bolatynyn túsindirińiz. Qazir bala oınap, qosymsha álemdik tordy meńgeretin balalarǵa arnalǵan saıttar kóp. Birtindep izdeý júıelerin qoldanýdy úırenińizder. Sol arqyly bala ózine kerek aqparatty alady emes pe?! Sonymen qatar logıkalyq oılaýdy da damytady. Óıtkeni "izdegish" suraqqa jaýap bermeıdi, ol tek jalpylama sózderdi izdeıdi. Osy jasta onyń ózin jalǵyz kompúterdiń aldynda qaldyrýǵa bolmaıdy, ol áli kóp nárse bilmeıdi. Vırýsqa toly baǵdarlamany júktep  alýy múmkin. Ekeýlerińizge birge otyrý qyzyq bolady, al balańyz túsinbegenin ár kez sizden suraı alady. Shamamen, 9-dan 12 jasqa deıingi balalar álemdik torda "júze" alady. Ol onda júzbeı turyp, birneshe nárseni umyttyrmańyz. Birinshiden, vırýstar jaıly aıtyńyz. Ekinshiden, ınternette tek qana jaqsy nıettiler otyrmaıtynyn aıtyńyzdar. Poshtaǵa ádeıi zıankes tasýshy habarlamalar (spam) jiberetinder baryn da túsindirińiz. Eger bala tanys emes kisiden habarlama alsa, úlkenderdi kómekke shaqyrsyn. Eger abaısyzda bir túımeni basyp qoıyp, bir nárse búldirse, balaǵa uryspańyz, tek keleside abaı bolýyn surańyz.

Keıbir balalar tabıǵatynan uıań keledi. Aınaladaǵy adamdarmen sırek baılanysqa túsedi, qatarlastarymen til tabysa almaıdy. Ár túrli chattar arqyly aralasý, olardy asha túsedi. Olarmen neshe túrli baǵdarlamalar arqyly aralasý (mysaly, Skype), kompúterlik baǵdarlamalardy tanyp bilýge yqpal etip, keıingi ómirlerine kerek bolady. Biraq baqylaýdy umytpańyzdar. Eger sizder osy bastan balaǵa kompúter aldynda jumsaıtyn ýaqytty qadaǵalaýdy úıretseńiz - bul keremet bolar edi. Alaıda kez - kelgen bala óz-ózin qadaǵalaı almaıdy. Osyndaı jaǵdaıda balaǵa kompúterdi sóndirý kerektigin eske salyp otyratyn baǵdarlamalardy qoldanǵan jón.

13 jastan bastap, balaǵa kompúterdi óz erkimen qoldanýǵa ruqsat berýge bolady. Ol birneshe saǵattap ózine qyzyq baǵdarlamalardy zerttep otyrýy múmkin. Bul qasiret emes. Múmkin, ol óziniń bolashaǵyn aqparattyq tehnologıamen baılanystyrǵysy keletin shyǵar, sol kezde kompúter onyń naǵyz dosyna aınalady. Ony ursýdyń qajeti joq, onyń tańdaýyna syılastyqpen qaraıtynyńyzdy bildirińiz. Biraq tań atqannan, kesh batqanǵa deıin kompúterdiń aldynda otyrý densaýlyqqa zıan ekendigin túsindire bilińiz.Osy jasta ınternettegi saıahat, chattaǵy aralasýdar balalardy kóp qyzyqtyrmaıdy. Olardy kóbine áleýmettik jeliler jáne onlaın oıyndar qyzyqtyrady. Bul jaqsy ma, jaman ba, qazir sheshimin taýyp kóreıik. Sonymen, áleýmettik jeliler. Keıbir ata– atanalardyń pikiri boıynsha, olardyń paıdasy joq.  Durys ta shyǵar. Birinshiden, jeli jaman yqpal etýi múmkin. Biraq balaǵa kóshe de jaman yqpal etýi múmkin. Budan saqtaný úshin neniń jaqsy, neniń jaman ekenin durys túsindirý. Ekinshiden, kompúterdiń aldynda uzaq ýaqyt ketirý. Úlkenderdiń ózderi ýaqytty ysyrap etip alatyndyǵyn moıyndaıdy. Olaı  bolatyn bolsa, bir saǵat otyrasyń, sosyn sabaǵyńdy oqısyń degen sıaqty kelisimge kelý kereksizder. Al áleýmettik jeliniń paıdasyna keletin bolsaq, balańyz demalǵan kezdegi, lagerdegi tanysqan dostarymen baılanysta bolady. Balaǵa kún tártibin jasap, vırtýaldy ómir, shynaıy ómirdi ıterip tastaýyn boldyrmaý qajet.

Onlaın oıyndar –   álemniń barlyq adamdary oınaıtyn oıyn. Olar neni úırete alady: logıkalyq jáne strategıalyq oılaýdy, adamdarmen ortaq til tabysýdy. Al qandaı zıan ákele alady? Birinshiden, bala shynaıy ómirdi umytyp, vırtýaldy ómirge bas saýǵalaıdy, ıaǵnı táýeldilik. Ekinshiden, belgili bir jetistikke jetý kerek, ol qoldan kelmeı jatyr, ıaǵnı ashýshańdyq. Kemshilikteri óte kóp. Eń bastysy, barlyǵy óz ornymen berý kerek. Sonda oıynǵa qatysty problemalar bolmady. Kompúterdiń yqpalynan qorqýdyń qajeti joq, ony durys paıdalaný, úlken belesterge aparady. Óte úlken belesterge qol jetkizemiz. "Sıqyrly mashına" balanyń bolashaq ómirine qatty qajet bolady. Al ol balalardyń dosyna aınalý úshin, ata –  analar ózderiniń daǵdylaryn joǵarlatý shart. Sondyqtan ol dos bolady ma, qas bolady ma, bizdiń ózimizge baılanysty. 

---