Kompúterdiń syrtqy qurylǵylary. Monıtor. Pernetaqta
Sabaqtyń taqyryby: Kompúterdiń syrtqy qurylǵylary.
Monıtor. Pernetaqta.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdik: Kompúterdiń negizgi, qosymsha qurylǵylarymen, olardyń jumys isteý tártibimen tanystyrý. Oqýshylardyń jańa tıpti arnaýly kompúterde jumys jasaı bilý daǵdysyn qalyptastyrý.
Tárbıelik: Kompúterge uqyptylyqpen qaraýǵa, ujymshyldyqqa tárbıeleý.
Damytýshylyq: Oqýshynyń sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý, kompúterlik saýattylyǵyn qalyptastyrý.
Sabaqtyń tıpi: Baıandaý, kórsetý, praktıkým
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq
I. Uıymdastyrý.
II. Úı tapsyrmasyn tekserý.
Ekranda 12 keste túrinde berilgen suraq jasyrylǵan. Ár oqýshynyń tańdaýyna baılanysty suraqtar ashylady. Jaýap bergen balalarǵa úı tapsyrmasy jeton berý arqyly baǵalanady. Kompúterdiń túrlerine sıpattama berý.
Rebýs sheshý. Jasyrylǵan sóz: «Monıtor»
«Monıtor» sózi arqyly búgingi ótetin sabaǵymdy habarlaımyn.
- Sonymen, balalar, biz ótken sabaqtarda aqparat týraly, kompúterdiń jalpy qurylysy, ishki
qurylǵylary týraly málimet aldyq. Endi búgingi sabaǵymyzda biz kompúterdiń syrtqy qurylǵylarymen tanysamyz. Sonyń ishinde negizgi qurylǵylary bolyp keletin monıtor men pernetaqtaǵa toqtalamyz.
- Kompúter degenimiz bir ǵana aspap emes, ol birneshe ózara baılanysqan qurylǵylardan turady. Bul qurylǵylardyń eń mańyzdysy, ıaǵnı negizgi qurylǵylary: monıtor, júıelik blok, pernetaqta. Óıtkeni olar bolmasa kompúterimiz jumys jasamaıdy.
Qosymsha qurylǵylarǵa mynalar jatady: engizý qurylǵylary: tyshqan, djoıstık, ólsheý quraldary, skaner, sandyq fotokamera, mıkrofon, t. b.;
Shyǵarý qurylǵylary: prınter, grafıksalýshy, kolonkalar, modem, t. b.
Árbir syrtqy qurylǵy kompúterdiń júıelik bloktaryna arnaıy bloktar, porttar arqyly jalǵanady.
Bul qurylǵylardyń barlyǵy syrtqy qurylǵylar dep atalady. Óıtkeni olardyń barlyǵy júıelik blokqa jalǵanyp turady. Al júıelik bloktyń ishinde ornalasqan qurylǵylar ishki dep atalatynyn biz bilemiz.
Kompúterdiń syrtqy qurylǵylarynyń biri – monıtor nemese dıspleı. Bul negizgi qurylǵylardyń biri, sonymen qatar shyǵarý qurylǵysyna jatady.
Dıspleı – kompúterdiń ekranyna mátindik jáne grafıkalyq aqparatty shyǵarady.
Dıspleı elektrondy - sáýlelik tútiksheden, qorektendirý blogynan jáne sáýleni basqarýshy elektrondyq bloktan turady.
Monıtorlar eki belgisi boıynsha jikteledi.
Beıneleý túsi boıynsha
Shyǵaratyn aqparaty
1. Monohromdy
(qara, aq, gradıasıasy sur)
Sımvoldyq
2. Túrli - tústi
Grafıkalyq
Monıtordaǵy kez kelgen kórinis túrli tústi núktelerden nemese sur núktelerden turady. Mundaı núktelerdi pıkselder dep ataıdy. Túrli tústi monıtordyń ekranyndaǵy ár pıksel qyzyl, jasyl, kók tústerdiń birimen boıalǵan usaǵyraq úsh núkteden turady. Tik jáne kóldeneń ornalasqan pıkselder sany monıtordyń ajyratý qabiletin kórsetedi.
Pıkselder sany kóp bolǵan saıyn, onyń ajyratý qabileti de joǵary, ıaǵnı monıtor da jaqsy bolady.
1982j - CGA - 320x200
1984j – EGA - 640x350
Qazirgi monıtorlar VGA - 640x480
SVGA - 800x600, 1248x1024
Qazirgi monıtorlardyń basty bóligi – elektrondy - sáýlelik tútikshe (EST) bolyp tabylady.
EST ishi lúmınoformen qaptalǵan, tik tórtburyshty ekrany bar, ensiz shyny sılındr.
Bul sáýle barlyq pıksel torlarynyń joldaryn ret - retimen perıodty túrde júgirip ótedi, osy kezde jaryqtanǵan núktelerge sáýle túsedi de, kórinbeıtin núktelerde úziledi. Ekrandaǵy núktelerge árbir sekýnd saıyn 50 - 60 ret joǵary jıilikpen sáýle ótip otyrady. Mundaı jıilikte adamnyń kózi jypylyqtaǵanyn baıqamaıdy, oǵan keski bolyp kórinedi.
Sońǵy kezde suıyq - krıstaldy matrısa negizinde jasalǵan juqa, jalpaq monıtorlar kóptep qoldanylýda.
Kompúter monıtory elektromagnıtti jáne últradybys sáýle shyǵarady. Sondyqtan ekrannyń aldynda uzaq ýaqyt otyrýǵa bolmaıdy.
Pernetaqta (klavıatýra)- kompúterge áriptik – sandyq aqparattardy engizýge arnalǵan qurylǵy. Qazirgi pernetaqtalarda 101 nemese 105 perne bolady.
Perneler birneshe blokqa bólinedi:
- sımvoldyq perneler: alfavıttik - sıfrlyq jáne tańbalyq perneler;
- fýnksıonaldyq nemese jetek perneler (F1 - F12);
- arnaıy operasıalardy oryndaıtyn perneler: Enter, Esc, Tab. Ctrl, Alt;
- meńzerdi basqarý jáne redaksıalaý perneleri: Page Up, Page Down, Home, Insert, Delete;
- Candyq perneler.
Enter nemese engizý pernesi. Bul eń basty perne. Bos oryn - eń uzyn perne, sımvoldardy bir birinen ajyratý úshin qoldanylady.
nemese Backspace pernesi kýrsordyń sol jaǵynda turǵan sımvoldardy óshiredi.
Shift pernesi – bul bir mezgilge úlken árippen jazýǵa arnalǵan perne.
Caps lock – bul perneni bir bassa, ary qaraı úlken árippen jazylady.
Delete – kýrsordyń oń jaǵyndaǵy turǵan sımvoldardy óshiredi.
Keıbir arnaýly perneler qosymsha qyzmetter atqarady. Mysaly, Shift, Alt – pernetaqtadan tildi aýystyrady.
Num Lock pernesi qosylyp turǵanda sandardy jazý múmkindigi bolady. Al eger sónip tursa, onda olar baǵyttaýshy batyrmaǵa aınalady.
Esc - baǵdarlamany aıaqtaý, Operasıany boldyrmaý, keri qaıtý sıaqty amaldardy oryndaıdy;
Page Up, - bir betke joǵary Page Down – bir betke tómen,
F1 – anyqtamany shaqyrý.
Home – kýrsordy sóılemniń basyna aparady
End – kýrsordy sóılemniń sońyna aparady.
Tab - kýrsorly bir pozısıadan ekinshisine aýystyrady.
Endi oqýshylar osy alǵan bilimimizdi pysyqtaý úshin tapsyrmalar oryndaımyz:
SIN baǵdarlamasynyń kompúterdiń qurylysy taraýynda berilgen 1 tapsyrmany oryndaımyz:
Beriletin ýaqyt: 3 mın.
1 - tapsyrma.
Bolǵan oqýshylar baǵalaý paraǵyna kompúterden jáne qaǵazǵa berilgen jetondar arqyly óz baǵalaryn qoıyp otyrady. Tapsyrmany baǵalaý jyldam jáne saýatty jaza bilýine qoıylady.
- Al endi ekinshi tapsyrmalaryń pernetaqtamen jumys. Standartty baǵdarlamadan WordPad
baǵdarlamasyn ashyp, berilgen mátindi terip, onyń túsin ózgertemiz, ádemileımiz. Beriletin ýaqyt – 5 mın.
Tapsyrmany oryndap bolǵan oqýshylardy baǵalaımyn. Jetonǵa baılanysty baǵalaý paraǵyn toltyramyz.
- 3 tapsyrmalaryń dáptermen jumys. Pernetaqtanyń jumys jasaý múmkindikterin jazyp
otyramyz. Beriletin ýaqyt – 5mın.
Tapsyrmany oryndap bolǵan soń ár balaǵa suraqty qoıyp, jaýaptaryn tyńdaý. Jeton taratý.
Bekitý: Kompúterge jazylǵan test jumysyn oryndatý.
Qorytyndylaý:
Sonymen oqýshylar, biz búgingi sabaǵymyzda kompúterdiń syrtqy qurylǵylarymen tanystyq. Onyń ishinde negizgi qurylǵylary monıtor men pernetaqtanyń negizgi qyzmetteri men múmkindikterin uǵyndyq. Pernetaqtamen jumys jasap, qolymyzdy jattyqtyrdyq.
Monıtor qandaı qurylǵy eken?
Pernetaqta bizge ne úshin kerek eken?
Olar bolmasa kompúterimiz jumys jasaı ma?
Úıge tapsyrma: 2. 2 taqyrypty oqyp shyǵý, qosymsha málimetter jınaý. Kompúterdiń zıany men paıdasy jaıly shaǵyn esse jazyp kelý.
Baǵalaý: baǵalaý paraǵy arqyly baǵalaý jáne qosymsha sabaqqa jaqsy aralasyp otyrǵan oqýshylardy madaqtaý.
Monıtor. Pernetaqta.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdik: Kompúterdiń negizgi, qosymsha qurylǵylarymen, olardyń jumys isteý tártibimen tanystyrý. Oqýshylardyń jańa tıpti arnaýly kompúterde jumys jasaı bilý daǵdysyn qalyptastyrý.
Tárbıelik: Kompúterge uqyptylyqpen qaraýǵa, ujymshyldyqqa tárbıeleý.
Damytýshylyq: Oqýshynyń sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý, kompúterlik saýattylyǵyn qalyptastyrý.
Sabaqtyń tıpi: Baıandaý, kórsetý, praktıkým
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq
I. Uıymdastyrý.
II. Úı tapsyrmasyn tekserý.
Ekranda 12 keste túrinde berilgen suraq jasyrylǵan. Ár oqýshynyń tańdaýyna baılanysty suraqtar ashylady. Jaýap bergen balalarǵa úı tapsyrmasy jeton berý arqyly baǵalanady. Kompúterdiń túrlerine sıpattama berý.
Rebýs sheshý. Jasyrylǵan sóz: «Monıtor»
«Monıtor» sózi arqyly búgingi ótetin sabaǵymdy habarlaımyn.
- Sonymen, balalar, biz ótken sabaqtarda aqparat týraly, kompúterdiń jalpy qurylysy, ishki
qurylǵylary týraly málimet aldyq. Endi búgingi sabaǵymyzda biz kompúterdiń syrtqy qurylǵylarymen tanysamyz. Sonyń ishinde negizgi qurylǵylary bolyp keletin monıtor men pernetaqtaǵa toqtalamyz.
- Kompúter degenimiz bir ǵana aspap emes, ol birneshe ózara baılanysqan qurylǵylardan turady. Bul qurylǵylardyń eń mańyzdysy, ıaǵnı negizgi qurylǵylary: monıtor, júıelik blok, pernetaqta. Óıtkeni olar bolmasa kompúterimiz jumys jasamaıdy.
Qosymsha qurylǵylarǵa mynalar jatady: engizý qurylǵylary: tyshqan, djoıstık, ólsheý quraldary, skaner, sandyq fotokamera, mıkrofon, t. b.;
Shyǵarý qurylǵylary: prınter, grafıksalýshy, kolonkalar, modem, t. b.
Árbir syrtqy qurylǵy kompúterdiń júıelik bloktaryna arnaıy bloktar, porttar arqyly jalǵanady.
Bul qurylǵylardyń barlyǵy syrtqy qurylǵylar dep atalady. Óıtkeni olardyń barlyǵy júıelik blokqa jalǵanyp turady. Al júıelik bloktyń ishinde ornalasqan qurylǵylar ishki dep atalatynyn biz bilemiz.
Kompúterdiń syrtqy qurylǵylarynyń biri – monıtor nemese dıspleı. Bul negizgi qurylǵylardyń biri, sonymen qatar shyǵarý qurylǵysyna jatady.
Dıspleı – kompúterdiń ekranyna mátindik jáne grafıkalyq aqparatty shyǵarady.
Dıspleı elektrondy - sáýlelik tútiksheden, qorektendirý blogynan jáne sáýleni basqarýshy elektrondyq bloktan turady.
Monıtorlar eki belgisi boıynsha jikteledi.
Beıneleý túsi boıynsha
Shyǵaratyn aqparaty
1. Monohromdy
(qara, aq, gradıasıasy sur)
Sımvoldyq
2. Túrli - tústi
Grafıkalyq
Monıtordaǵy kez kelgen kórinis túrli tústi núktelerden nemese sur núktelerden turady. Mundaı núktelerdi pıkselder dep ataıdy. Túrli tústi monıtordyń ekranyndaǵy ár pıksel qyzyl, jasyl, kók tústerdiń birimen boıalǵan usaǵyraq úsh núkteden turady. Tik jáne kóldeneń ornalasqan pıkselder sany monıtordyń ajyratý qabiletin kórsetedi.
Pıkselder sany kóp bolǵan saıyn, onyń ajyratý qabileti de joǵary, ıaǵnı monıtor da jaqsy bolady.
1982j - CGA - 320x200
1984j – EGA - 640x350
Qazirgi monıtorlar VGA - 640x480
SVGA - 800x600, 1248x1024
Qazirgi monıtorlardyń basty bóligi – elektrondy - sáýlelik tútikshe (EST) bolyp tabylady.
EST ishi lúmınoformen qaptalǵan, tik tórtburyshty ekrany bar, ensiz shyny sılındr.
Bul sáýle barlyq pıksel torlarynyń joldaryn ret - retimen perıodty túrde júgirip ótedi, osy kezde jaryqtanǵan núktelerge sáýle túsedi de, kórinbeıtin núktelerde úziledi. Ekrandaǵy núktelerge árbir sekýnd saıyn 50 - 60 ret joǵary jıilikpen sáýle ótip otyrady. Mundaı jıilikte adamnyń kózi jypylyqtaǵanyn baıqamaıdy, oǵan keski bolyp kórinedi.
Sońǵy kezde suıyq - krıstaldy matrısa negizinde jasalǵan juqa, jalpaq monıtorlar kóptep qoldanylýda.
Kompúter monıtory elektromagnıtti jáne últradybys sáýle shyǵarady. Sondyqtan ekrannyń aldynda uzaq ýaqyt otyrýǵa bolmaıdy.
Pernetaqta (klavıatýra)- kompúterge áriptik – sandyq aqparattardy engizýge arnalǵan qurylǵy. Qazirgi pernetaqtalarda 101 nemese 105 perne bolady.
Perneler birneshe blokqa bólinedi:
- sımvoldyq perneler: alfavıttik - sıfrlyq jáne tańbalyq perneler;
- fýnksıonaldyq nemese jetek perneler (F1 - F12);
- arnaıy operasıalardy oryndaıtyn perneler: Enter, Esc, Tab. Ctrl, Alt;
- meńzerdi basqarý jáne redaksıalaý perneleri: Page Up, Page Down, Home, Insert, Delete;
- Candyq perneler.
Enter nemese engizý pernesi. Bul eń basty perne. Bos oryn - eń uzyn perne, sımvoldardy bir birinen ajyratý úshin qoldanylady.
nemese Backspace pernesi kýrsordyń sol jaǵynda turǵan sımvoldardy óshiredi.
Shift pernesi – bul bir mezgilge úlken árippen jazýǵa arnalǵan perne.
Caps lock – bul perneni bir bassa, ary qaraı úlken árippen jazylady.
Delete – kýrsordyń oń jaǵyndaǵy turǵan sımvoldardy óshiredi.
Keıbir arnaýly perneler qosymsha qyzmetter atqarady. Mysaly, Shift, Alt – pernetaqtadan tildi aýystyrady.
Num Lock pernesi qosylyp turǵanda sandardy jazý múmkindigi bolady. Al eger sónip tursa, onda olar baǵyttaýshy batyrmaǵa aınalady.
Esc - baǵdarlamany aıaqtaý, Operasıany boldyrmaý, keri qaıtý sıaqty amaldardy oryndaıdy;
Page Up, - bir betke joǵary Page Down – bir betke tómen,
F1 – anyqtamany shaqyrý.
Home – kýrsordy sóılemniń basyna aparady
End – kýrsordy sóılemniń sońyna aparady.
Tab - kýrsorly bir pozısıadan ekinshisine aýystyrady.
Endi oqýshylar osy alǵan bilimimizdi pysyqtaý úshin tapsyrmalar oryndaımyz:
SIN baǵdarlamasynyń kompúterdiń qurylysy taraýynda berilgen 1 tapsyrmany oryndaımyz:
Beriletin ýaqyt: 3 mın.
1 - tapsyrma.
Bolǵan oqýshylar baǵalaý paraǵyna kompúterden jáne qaǵazǵa berilgen jetondar arqyly óz baǵalaryn qoıyp otyrady. Tapsyrmany baǵalaý jyldam jáne saýatty jaza bilýine qoıylady.
- Al endi ekinshi tapsyrmalaryń pernetaqtamen jumys. Standartty baǵdarlamadan WordPad
baǵdarlamasyn ashyp, berilgen mátindi terip, onyń túsin ózgertemiz, ádemileımiz. Beriletin ýaqyt – 5 mın.
Tapsyrmany oryndap bolǵan oqýshylardy baǵalaımyn. Jetonǵa baılanysty baǵalaý paraǵyn toltyramyz.
- 3 tapsyrmalaryń dáptermen jumys. Pernetaqtanyń jumys jasaý múmkindikterin jazyp
otyramyz. Beriletin ýaqyt – 5mın.
Tapsyrmany oryndap bolǵan soń ár balaǵa suraqty qoıyp, jaýaptaryn tyńdaý. Jeton taratý.
Bekitý: Kompúterge jazylǵan test jumysyn oryndatý.
Qorytyndylaý:
Sonymen oqýshylar, biz búgingi sabaǵymyzda kompúterdiń syrtqy qurylǵylarymen tanystyq. Onyń ishinde negizgi qurylǵylary monıtor men pernetaqtanyń negizgi qyzmetteri men múmkindikterin uǵyndyq. Pernetaqtamen jumys jasap, qolymyzdy jattyqtyrdyq.
Monıtor qandaı qurylǵy eken?
Pernetaqta bizge ne úshin kerek eken?
Olar bolmasa kompúterimiz jumys jasaı ma?
Úıge tapsyrma: 2. 2 taqyrypty oqyp shyǵý, qosymsha málimetter jınaý. Kompúterdiń zıany men paıdasy jaıly shaǵyn esse jazyp kelý.
Baǵalaý: baǵalaý paraǵy arqyly baǵalaý jáne qosymsha sabaqqa jaqsy aralasyp otyrǵan oqýshylardy madaqtaý.
You Might Also Like
-
Maqsaty: Jas órkenniń boıynda Otansúıgishtik, azamattyq qasıetterdi qalyptastyrý; bilimge, ǵylymǵa umtyldyrý; ǵarysh salasy týraly bilimderin molaıtý.
